Του Βασίλη Παπαναστάση, ομότιμου καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Ελληνικό Αγροδασικό Δίκτυο)
Στο παρελθόν, η διατήρηση δένδρων μέσα ή γύρω από τα χωράφια που προέρχονταν από το αρχικό δάσος ή από φυτεία αποτελούσε παράδοση. Η παράδοση αυτή ανατράπηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν επικράτησε το μοντέλο της εντατικής γεωργίας με αποτέλεσμα τα δένδρα να κοπούν και να καθιερωθεί η μονοκαλλιέργεια των γεωργικών φυτών.
Πρόσφατα όμως αναγνωρίστηκε και πάλι η οικολογική και οικονομική σημασία των δένδρων με την εμφάνιση μιας νέας επιστήμης, της «αγροδασοπονίας». Η δασογεωργία ή τα δασογεωργικά συστήματα αποτελούν μια μορφή αγροδασοπονίας.
Περιλαμβάνουν την συγκαλλιέργεια στο ίδιο κομμάτι γεωργικής γης δασικών δένδρων με ετήσια ή πολυετή ποώδη φυτά με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πόρων. Τα σύγχρονα δασογεωργικά συστήματα είναι συμβατά με τα σημερινά συστήματα γεωργικής παραγωγής κι έχουν αυξημένη παραγωγικότητα σε σχέση με τις μονοκαλλιέργειες.
Η αγροδασοπονία αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή χρήση γης από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2005 και περιλήφθηκε στο άρθρο 44 του Κανονισμού 1698/2005. Στη συνέχεια, εντάχθηκε στην προγραμματική περίοδο 2007-2013 ως δασογεωργικό μέτρο με αριθμό 222 για χρηματοδότηση.
Αρχικά, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) αξιολόγησε θετικά τη χρησιμότητα του άρθρου 44 για τη χώρα μας και αποφάσισε να εφαρμόσει το μέτρο 222 πιλοτικά. Εντούτοις, το καλοκαίρι του 2007 αφαιρέθηκε ξαφνικά από το πρόγραμμα «Α. Μπαλτατζής», στο οποίο είχε ενταχθεί, με αποτέλεσμα να μην έχει εφαρμοστεί μέχρι σήμερα. Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τον Οκτώβριο του 2011, ότι το μέτρο θα περιληφθεί και στην επόμενη προγραμματική περίοδο 2014-2020 και μάλιστα βελτιωμένο.
Προβλέψεις του μέτρου
Το μέτρο προβλέπει την οικονομική ενίσχυση γεωργών, προκειμένου να φυτέψουν σε ιδιόκτητα χωράφια που καλλιεργούν οι ίδιοι ή ενοικιάζουν σε άλλους γεωργούς δασικά δένδρα που παράγουν υψηλής ποιότητας τεχνική ξυλεία. Τέτοια δένδρα είναι τα λεγόμενα «ευγενή» πλατύφυλλα, δηλαδή η καρυδιά, η καστανιά, η αγριοκερασιά, ο ψευδοπλάτανος, η σορβιά, η φλαμουριά, ο φράξος, κ.ά.
Προϋπόθεση του μέτρου είναι, ότι θα συνεχίσει ο γεωργός να καλλιεργεί το χωράφι του (μόνος του ή με ενοικιαστή) και μετά τη φύτευση των δένδρων.
Για το λόγο αυτό, ο αριθμός τους δε θα πρέπει νε είναι μεγάλος (10 δένδρα περίπου στο στρέμμα) και η φυτεία να γίνει σε γραμμές που απέχουν αρκετά μεταξύ τους, ούτως ώστε να μην εμποδίζεται η χρήση γεωργικών μηχανημάτων. Εκτός από τις δαπάνες εγκατάστασης των δένδρων, το μέτρο ενισχύει οικονομικά και την περιποίησή τους (κλάδεμα) για 3 έτη μετά τη φυτεία, ώστε να αναπτυχθούν άκλαδοι κορμοί. Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ο γεωργός που θα φυτέψει δένδρα στο χωράφι του θα εξακολουθήσει να παίρνει και την επιδότηση που δικαιούται για τη γεωργική καλλιέργεια.
Πλεονεκτήματα του μέτρου
Αν εφαρμοστεί το μέτρο στη χώρα μας, τότε θα προκύψουν τρεις πολύ σημαντικές ωφέλειες:
Αγρότες. Οι γεωργοί που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα θα ενισχύσουν το εισόδημά τους, γιατί θα επενδύσουν σε ένα δεύτερο, μεγάλης αξίας, προϊόν από το χωράφι τους, την τεχνική ξυλεία, το οποίο δεν αντιστρατεύεται το κύριο γεωργικό προϊόν που ήδη παράγουν. Από πειράματα που έχουν γίνει στην Ευρώπη, έχει βρεθεί ότι η παρουσία των δένδρων μέσα στο χωράφι δεν επηρεάζει σημαντικά τη γεωργική παραγωγή, αν αυτά φυτευτούν σε γραμμές και κλαδεύονται τακτικά. Αντίθετα, τα δένδρα θα εξασφαλίσουν ένα σημαντικό συμπληρωματικό εισόδημα στο γεωργό για το μέλλον του και, ιδιαίτερα, για τα παιδιά του, όταν υλοτομηθούν μετά από κάποια έτη (π.χ. 20-40 έτη). Το εισόδημα αυτό υπολογίζεται σε τουλάχιστο 20.000€ το στρέμμα. Επιπλέον, θα είναι καθαρό, γιατί τα έξοδα παραγωγής θα είναι μηδαμινά (μόνο κλάδεμα). Προϋπόθεση, όμως, για να μεγαλώσουν τα δένδρα γρήγορα και να παράγουν μεγάλους κορμούς που έχουν υψηλή αξία είναι να φυτευτούν σε παραγωγικά χωράφια, κατά προτίμηση ποτιστικά. Τέτοια μπορεί να είναι, όσα αξιοποιούνται σήμερα με μεγάλες καλλιέργειες, όπως είναι τα σιτηρά, το βαμβάκι και το καλαμπόκι.
Κράτος. Η Ελλάδα, όπως και όλη η Ευρώπη, είναι ελλειμματική σε τεχνική ξυλεία υψηλής ποιότητας. Στη χώρα μας, η ετήσια παραγωγή ξυλείας ανέρχεται σε 390.000 κ.μ. περίπου, ενώ οι εισαγωγές ανέρχονται σε 2.660.000 κ.μ. περίπου ανά έτος. Ένα σημαντικό μέρος των εισαγωγών αυτών (170.000 κ.μ.) καλύπτει η ξυλεία επιπλοποιίας. Έτσι, δαπανώνται τεράστια ποσά συναλλάγματος (τρίτα σε μέγεθος μετά το πετρέλαιο και τα ζωικά προϊόντα) για την εισαγωγή προϊόντων ξύλου. Το μέτρο μπορεί να βοηθήσει στην κάλυψη μεγάλου μέρους των αναγκών της χώρας σε τεχνική ξυλεία υψηλής ποιότητας και να μειώσει σημαντικά τις ανάγκες σε συνάλλαγμα, οι οποίες για τη συγκεκριμένη αυτή κατηγορία φτάνουν σήμερα τα 65.000.000 € το έτος.
Περιβάλλον. Η φυτεία δένδρων σε χωράφια θα αμβλύνει τις αρνητικές επιπτώσεις της εντατικής γεωργίας και θα την καταστήσει περιβαλλοντικά βιώσιμη. Αυτό γιατί τα δένδρα εμποδίζουν την αλάτωση των εδαφών, απορροφούν τα νιτρικά που εκπλύνονται από τις εντατικές λιπάνσεις και ρυπαίνουν τα υπόγεια νερά, βελτιώνουν τη γονιμότητα των εδαφών με την απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων από τα βαθύτερα στρώματα, δεσμεύουν άνθρακα από την ατμόσφαιρα συμβάλλοντας έτσι στην καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου, αυξάνουν τη βιοποικιλότητα, βελτιώνουν αισθητικά το τοπίο και συμβάλλουν στη μείωση των προσβολών από έντομα και ασθένειες στις γεωργικές καλλιέργειες. Αυτό σημαίνει ότι τα δένδρα, όχι μόνο θα αποτρέψουν την υποβάθμιση των γεωργικών εδαφών από την εντατική καλλιέργεια, αλλά θα αυξήσουν και την παραγωγικότητα τους. Έτσι, θα βελτιωθεί εντυπωσιακά το αγροτικό περιβάλλον της χώρας.