Του Θωμά Χανή για το agrocapital.gr
Χειρισμός φυτικών υπολειμμάτων
Τα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας μπορεί να υποστούν διάφορους χειρισμούς, όπως ενσωμάτωση, δημιουργία επιστρώματος, καύση, βόσκηση ή να παραμείνουν άθικτα στον αγρό (περίπτωση μειωμένης κατεργασίας)
Ενσωμάτωση. Στοχεύει στον εμπλουτισμό του εδάφους με οργανική ουσία. Γίνεται όταν το έδαφος διατηρεί κάποιο ποσοστό υγρασίας, η οποία ευνοεί την αποδόμηση των υπολειμμάτων και ταυτόχρονα δεν υποβαθμίζει την δομή του. Της ενσωμάτωσης προηγείται στελεχοκοπή, κυρίως όταν η βιομάζα των υπολειμμάτων είναι ογκώδης (π.χ. υπολείμματα αραβόσιτου, σόργου, βαμβακιού, ηλίανθου κ.ά.), ώστε να επιταχυνθεί η αποδόμησή τους. Στελεχοκοπή μπορεί να πραγματοποιηθεί ευκαιριακά και στην αχυροκαλαμιά των χειμερινών σιτηρών.
Η ενσωμάτωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με υνιοφόρα άροτρα, δισκάροτρα, ελαφρούς καλλιεργητές, φρέζες η δισκοσβάρνες, και συνήθως δεν ξεπερνά το βάθος των 15-20cm. Κριτήριο αποτελεσματικότητας της εργασίας είναι η ομοιομορφία κατανομής των υπολειμμάτων στο βάθος ενσωμάτωσης. Κατά γενική ομολογία, φαίνεται ότι μεγαλύτερη ομοιογένεια επιτυγχάνουν οι ελαφρείς καλλιεργητές. Η αναστροφή ευνοεί περισσότερο την ενσωμάτωση σε μεγαλύτερα βάθη, ιδιαίτερα όταν η γωνία αναστροφής είναι μεγάλη. Αντίθετα, η φρέζα και η σβάρνα επιτυγχάνουν περισσότερο επιφανειακή ενσωμάτωση.
Η ενσωμάτωση πρέπει να συνοδεύεται από αζωτούχο λίπανση, για να αποφευχθεί προσωρινή πενία αζώτου όταν ο λόγος C/N των υπολειμμάτων είναι υψηλός.
Έχει παρατηρηθεί ότι η ενσωμάτωση των υπολειμμάτων διατηρεί ή βελτιώνει την εδαφική υγρασία σε βάθη μεγαλύτερα των 5-10cm, ενώ την μειώνει στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους.
Δημιουργία επιστρώματος. Τα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην δημιουργία επιστρώματος (mulch). Στην περίπτωση αυτή επιβάλλεται η χρήση στελεχοκόπτη, ο οποίος τεμαχίζει τα υπολείμματα και υποβοηθεί στη διασπορά τους στην επιφάνεια του εδάφους.
Καύση. Εφαρμόζεται κυρίως στα υπολείμματα της καλλιέργειας χειμωνιάτικων σιτηρών (καλαμιά και σάλμα).
Είναι πολύ συνηθισμένη πρακτική στη χώρα μας, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Αποτελεί <<εύκολο>> τρόπο απαλλαγής από τα υπολείμματα της καλλιέργειας, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνεται ο σχηματισμός σποροκλίνης για την επόμενη καλλιέργεια.
Ωστόσο, έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις για το έδαφος, το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα:
- Αποστερεί το έδαφος από οργανική ουσία, αφού καταστρέφει τα φυτικά υπολείμματα, αλλά ταυτόχρονα υποβαθμίζει και τη δραστηριότητα των μικροοργανισμών λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται.
- Αποστερεί επίσης το έδαφος από τα ανόργανα θρεπτικά συστατικά της τέφρας (κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο κ.ά.), αφού η τέφρα απομακρύνεται εύκολα από τον άνεμο σε μεγάλες αποστάσεις.
- Υποβαθμίζει την εδαφική δομή διαμελίζοντας τα συσσωματώματα.
- Αυξάνει την επιφανειακή απορροή και τις πιθανότητες υδατικής διάβρωσης.
- Ρυπαίνει την ατμόσφαιρα με CO2.
- Καταστρέφει την αυτοφυή χλωρίδα.
- Είναι συνηθισμένη αιτία πυρκαγιών με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα.
Από σειρά πειραμάτων που διεξήχθησαν στο εξωτερικό και στη χώρα μας έχει προκύψει ότι οι αποδόσεις της καλλιέργειας που θα ακολουθήσει μετά η καύση του άχυρου άλλοτε υστερούν και άλλοτε υπερέχουν, συγκριτικά με τους αγρούς στους οποίους ενσωματώθηκε η καλαμιά, ανάλογα με τον τύπο του εδάφους και τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν. Τα δεδομένα αυτά, με κανέναν τρόπο δεν δικαιολογούν την επιλογή του καψίματος, με βάση όλες τις αρνητικές συνέπειες που προαναφέρθηκαν.
Σε δύο μόνο περιπτώσεις θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι δικαιολογείται η καύση του άχυρου: 1) όταν πρόκειται να ακολουθήσει θερινή (επίσπορη) καλλιέργεια στον ίδιο αγρό. Τα στενά χρονικά περιθώρια μεταξύ συγκομιδής της χειμωνιάτικης και σποράς της θερινής καλλιέργειας δεν επιτρέπουν την αποδόμηση του άχυρου μετά από ενσωμάτωση, ενώ, ταυτόχρονα, τα υπολείμματα θα δημιουργήσουν προβλήματα στο σχηματισμό ικανοποιητικής σποροκλίνης. 2) Όταν στην καλαμιά φιλοξενούνται μολύσματα δυσεξόντοτων ασθενειών ή διάφορες μορφές παρασίτων που αποτελούν κίνδυνο για τις επόμενες καλλιέργειες.
Βόσκηση. Μπορεί να γίνει στα υπολείμματα χειμωνιάτικων σιτηρών (άχυρο και καλαμιά), οπότε μειώνεται η μάζα των υπολειμμάτων. Ό,τι παραμείνει μαζί με τα περιττώματα των ζώων μπορεί να ενσωματωθεί στο έδαφος.