Δοκιμάζεται η αποφασιστηκότητα των Βρυξελλών
Η Ρουμανία ξεκίνησε το 2025 αψηφώντας ανοιχτά τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χορηγώντας νέες εγκρίσεις έκτακτης ανάγκης για απαγορευμένα φυτοφάρμακα που σκοτώνουν τις μέλισσες, παρά τη δικαστική απόφαση ότι τέτοιες παρεκκλίσεις είναι παράνομες.
Στην τελευταία του κίνηση, το υπουργείο Γεωργίας της χώρας έδωσε αθόρυβα το πράσινο φως για τη χρήση του Cruiser 350 FS - ενός νεονικοτινοειδούς εντομοκτόνου που έχει απαγορευτεί στην ΕΕ λόγω των καταστροφικών επιπτώσεών του στους επικονιαστές.
Η απόφαση αυτή αμφισβητεί άμεσα την απόφαση-ορόσημο του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Ιανουαρίου 2023 που απαγορεύει τέτοιες παρεκκλίσεις, εκθέτοντας ένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ του Βουκουρεστίου και των αρχών της ΕΕ όσον αφορά την περιβαλλοντική συμμόρφωση.
Το Βουκουρέστι έχει επιτρέψει τη χρήση του Cruiser 350 FS για καλλιέργειες αραβοσίτου και ηλίανθου το 2025, μαζί με ένα πλήθος άλλων απαγορευμένων χημικών ουσιών, επικαλούμενο σοβαρές προσβολές από παράσιτα και οικονομικές πιέσεις. Η περιφρόνηση εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ερμηνεία της νομοθεσίας της ΕΕ από τη Ρουμανία και αναδεικνύει τον αγώνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να επιβάλει τους κανόνες της.
Οι αγρότες στην πρώτη γραμμή
Ο τομέας ηλίανθου της Ρουμανίας - ένας από τους μεγαλύτερους στην Ευρώπη - αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της γεωργικής της οικονομίας.
Οι αγρότες στη νότια και νοτιοανατολική Ρουμανία, όπου ο ηλίανθος και ο αραβόσιτος κυριαρχούν στο τοπίο, αντιμετωπίζουν σημαντικές απειλές από εχθρούς του εδάφους, όπως το σκαθάρι των φύλλων του αραβόσιτου (Tanymecus dilaticollis) και τα συρματοσκώληκες (Agriotes spp.). Αυτά τα παράσιτα μπορούν να καταστρέψουν καλλιέργειες σε πρώιμο στάδιο, αναγκάζοντας σε δαπανηρή επανασπορά και μειώνοντας τις αποδόσεις σε μονοκαλλιέργειες.
Χωρίς θεραπείες όπως τα νεονικοτινοειδή, οι αγρότες προειδοποιούν για ολικές απώλειες των καλλιεργειών σε ορισμένες πληγείσες περιοχές. Το υπουργείο Γεωργίας επικαλέστηκε αυτούς τους κινδύνους στην απόφασή του, δηλώνοντας ότι οι επεξεργασμένοι σπόροι θα περιοριστούν σε περιοχές με σοβαρές προσβολές από παράσιτα και ότι οι αυστηροί έλεγχοι θα ελαχιστοποιήσουν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους.
Αλλά τα νεονικοτινοειδή -ή νεονικά- είναι επίσης ευρέως αναγνωρισμένα για τη βλάβης τους στους επικονιαστές, με μελέτες που συνδέουν τη χρήση τους με τη μείωση των πληθυσμών των μελισσών και την ευρύτερη απώλεια βιοποικιλότητας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΕ απαγόρευσε το Cruiser 350 FS και άλλα νεονικά από τη χρήση σε εξωτερικούς χώρους το 2018.
Η απόφαση του ΔΕΕ του 2023 είχε ως στόχο να κλείσει τα παραθυράκια που επιτρέπουν στη Ρουμανία και σε άλλες χώρες μέλη να παρακάμπτουν συστηματικά αυτές τις απαγορεύσεις. Χώρες όπως η Γαλλία και το Βέλγιο, από τους μεγαλύτερους χρήστες νεονικοτινοειδών στην ΕΕ, συμμορφώθηκαν γρήγορα. Ωστόσο, η Ρουμανία συνέχισε να επιτρέπει την επείγουσα χρήση τους το 2023, το 2024 - και τώρα το 2025.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε στο POLITICO ότι δεν έχει λάβει ακόμη επίσημη κοινοποίηση για τις τελευταίες παρεκκλίσεις της Ρουμανίας. Ωστόσο, η εκπρόσωπος Eva Hrncirova επιβεβαίωσε ότι το θέμα συζητείται στο πλαίσιο της Μόνιμης Επιτροπής Φυτών, Ζώων, Τροφίμων και Ζωοτροφών - μιας ομάδας υπό την ηγεσία της Επιτροπής που συγκεντρώνει εκπροσώπους από εθνικά υπουργεία και η οποία συμβουλεύει σχετικά με την εφαρμογή της πρακτικής πολιτικής.
Η Hrncirova υπογράμμισε τη δέσμευση της Επιτροπής να συνεργαστεί στενά με τη Ρουμανία, αλλά απέφυγε να υποδείξει αν θα μπορούσε να ακολουθήσει διαδικασία επί παραβάσει.
Πλήγμα για τις μέλισσες
Οι μελισσοκόμοι της Ρουμανίας είναι από τους πιο ηχηρούς επικριτές της χρήσης των νεονικοτινοειδών και έχουν επανειλημμένα απευθύνει έκκληση στις αρχές της ΕΕ να δράσουν.
Προειδοποιούν ότι η συνεχιζόμενη χρήση αυτών των απαγορευμένων φυτοφαρμάκων ωθεί πολλές μελισσοκομικές επιχειρήσεις στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Με τις εκτεταμένες απώλειες αποικιών, οι προσπάθειες ανάκαμψης είναι όλο και πιο μάταιες, καθώς η πολυετής έκθεση στα νεονικοτινοειδή αφήνει τις κυψέλες πολύ αποδυναμωμένες για να ξαναχτιστούν. Πέρα από το οικονομικό τίμημα, οι μελισσοκόμοι υποστηρίζουν ότι οι μειωμένοι πληθυσμοί επικονιαστών απειλούν ολόκληρα οικοσυστήματα και την επισιτιστική ασφάλεια.
Παρά τις ανησυχίες αυτές, το υπουργείο Γεωργίας της Ρουμανίας υπερασπίστηκε την απόφασή του, υποστηρίζοντας ότι οι παρεκκλίσεις ήταν τόσο αναγκαίες όσο και νόμιμες.
Σε απάντησή του στο POLITICO, το υπουργείο επικαλέστηκε την έλλειψη βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων για τη διαχείριση σοβαρών προσβολών από παράσιτα και υποστήριξε ότι οι κανόνες της ΕΕ για τα φυτοφάρμακα επιτρέπουν έκτακτες εγκρίσεις σε «ειδικές περιστάσεις». Υποστήριξε ότι η προσέγγιση αυτή προστατεύει την ανταγωνιστικότητα της ρουμανικής γεωργίας, ενώ αντιμετωπίζει απειλές για την υγεία των φυτών που δεν μπορούν να επιλυθούν με άλλα μέσα. Το υπουργείο υποστήριξε επίσης ότι οι ενέργειες αυτές είναι σύμφωνες με το δίκαιο της ΕΕ, ακόμη και υπό το πρίσμα της απόφασης του ΔΕΕ, την οποία ερμήνευσε ότι επιτρέπει τέτοιες παρεκκλίσεις υπό ορισμένες προϋποθέσεις.
Η περιφρόνηση της Ρουμανίας έρχεται επίσης εν μέσω πολιτικής αστάθειας. Η χώρα αντιμετώπισε πρόσφατα αναταραχή αφού ο ακροδεξιός υποψήφιος Călin Georgescu, που κατέβηκε με εθνικιστική, αντιευρωπαϊκή πλατφόρμα, προκρίθηκε στις προεδρικές εκλογές, μόνο που τα αποτελέσματα ακυρώθηκαν εν μέσω ισχυρισμών για ρωσική ανάμειξη.
Η απροθυμία των Βρυξελλών να αναλάβουν δράση οφείλεται εν μέρει στους φόβους ότι θα αποξενώσουν τις χώρες μέλη της Ανατολικής Ευρώπης που αντιστέκονται όλο και περισσότερο στους στόχους βιωσιμότητας του μπλοκ. Η κατάσταση αντανακλά μια αυξανόμενη ένταση μεταξύ της οικονομικής πραγματικότητας και της πίεσης της ΕΕ για πιο πράσινες πολιτικές, ιδίως σε περιοχές που εξαρτώνται περισσότερο από τη γεωργία.
Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η αδράνεια των Βρυξελλών σηματοδοτεί στις χώρες μέλη ότι οι οικονομικές προτεραιότητες μπορούν να υπερισχύουν της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
«Αυτό δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο», δήλωσε ο Martin Dermine της PAN Europe, μιας ΜΚΟ που τάσσεται κατά της χρήσης φυτοφαρμάκων.
Αν το Βουκουρέστι μείνει ατιμώρητο, είπε, θα μπορούσε να προκαλέσει ένα ντόμινο προκλητικής συμπεριφοράς σε όλο το μπλοκ, απειλώντας την αξιοπιστία της ΕΕ όσον αφορά την τήρηση των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων.