Η σοβαρότερη προσφυγική κρίση μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με πάνω από 60 εκατομμύρια πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα σε ολόκληρο τον κόσμο, απαιτεί ριζική ενίσχυση του συστήματος μετανάστευσης της ΕΕ και συντονισμένη ευρωπαϊκή απάντηση.
Η μείωση των ροών είναι βεβαίως ιδιαίτερα επιθυμητή δεδομένης της αδυναμίας, συχνά των εθνικών και τοπικών αρχών να αντεπεξέλθουν, δεν θα πρέπει ωστόσο να τρέφουμε την ψευδαίσθηση ότι η προσφυγική κρίση θα λήξει αν δεν αντιμετωπιστούν οριστικά τα βαθύτερα αίτιά της: η αστάθεια, ο πόλεμος και η τρομοκρατία στην άμεση γειτονία της ΕΕ, ιδίως οι ακατάπαυστες πολεμικές συγκρούσεις και οι θηριωδίες στη Συρία.
Κατά τους τελευταίους έξι μήνες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται για μια ταχεία, συντονισμένη ευρωπαϊκή απάντηση, υποβάλλοντας μια σειρά προτάσεων για τον εξοπλισμό των κρατών μελών με τα μέσα που είναι αναγκαία για την καλύτερη διαχείριση του μεγάλου αριθμού αφίξεων. Από τον τριπλασιασμό της παρουσίας στη θάλασσα· μέσω ενός νέου συστήματος αλληλεγγύης έκτακτης ανάγκης για τη μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο από τις χώρες που πλήττονται περισσότερο· μέσω μιας άνευ προηγουμένου κινητοποίησης του προϋπολογισμού της ΕΕ με ποσό που υπερβαίνει τα 10 δισεκατομμύρια ευρώ για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης και την παροχή βοήθειας στις χώρες που πλήττονται περισσότερο· με την παροχή νέου πλαισίου συντονισμού και συνεργασίας για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων· με την έναρξη νέας εταιρικής σχέσης με την Τουρκία· μέχρι μια φιλόδοξη πρόταση για νέα Ευρωπαϊκή
Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύει την ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου και μετανάστευσης για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που αντιμετωπίζει. Ωστόσο, μολονότι σημαντικά δομικά στοιχεία έχουντεθεί σε εφαρμογή, απουσιάζει η πλήρης επιτόπια εφαρμογή τους. Είναι σαφές ότι πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα για την επίτευξη ενός βιώσιμου συστήματος διαχείρισης της μετανάστευσης.
Ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της προσεχούς εβδομάδας, η Επιτροπή υποβάλλει σήμερα έκθεσηpdf σχετικά με την υλοποίηση των δράσεων προτεραιότητας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος δράσης για τη μετανάστευση και επισημαίνει τους βασικούς τομείς στους οποίους πρέπει να αναληφθεί άμεση δράση ώστε να ανακτηθεί ο έλεγχος της κατάστασης.
Ο κ. Φρανς Τίμερμανς , πρώτος αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε σχετικά: «Το δεύτερο εξάμηνο του 2015, πρωτοφανής αριθμός ατόμων εισήλθε παράτυπα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα άτομα που χρειάζονται προστασία πρέπει να υποβάλουν αίτηση ασύλου στην πρώτη χώρα εισόδου τους στην Ένωση. Αν κριθεί αναγκαίο, μπορούν να μετεγκατασταθούν σε άλλα κράτη μέλη προκειμένου να επιτευχθεί πιο δίκαιη κατανομή. Αλλά όσοι δεν ζητούν άσυλο ή δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση ασύλου, πρέπει γρήγορα και αποτελεσματικά να ταυτοποιούνται και να δρομολογείται η επιστροφή τους. Η πλέον επείγουσα προτεραιότητα σήμερα είναι η επιστροφή στην εύτακτη διαχείριση των ροών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει τα κράτη μέλη παρέχοντας μια συντονισμένη ευρωπαϊκή απάντηση, μεταξύ άλλων και όσον αφορά την ουσιαστική οικονομική και πρακτική στήριξη.»
Ο κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος , επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας, δήλωσε: «Παρόλο που ο αριθμός των μεταναστών που φθάνουν στην Ευρώπη παραμένει υψηλός, πρέπει να επιταχύνουμε την υλοποίηση της συμφωνηθείσας ευρωπαϊκής απάντησης που επιδιώκει τη χρυσή τομή μεταξύ ανάληψης ευθύνης και αλληλεγγύης. Πρέπει να καταστεί σαφές στα άτομα που φθάνουν στην Ένωση ότι αν χρειάζονται προστασία θα την έχουν, αλλά δεν θα αποφασίζουν οι ίδιοι σε ποια χώρα· και εάν δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για προστασία, θα επιστρέφουν. Για την καλύτερη διαχείριση της ροής των μεταναστών και την ασφάλεια των ευρωπαϊκών συνόρων, όλα τα κράτη μέλη πρέπει να τηρούν τις δεσμεύσεις τους, να εφαρμόζουν αυστηρά τους ευρωπαϊκούς κανόνες για το άσυλο και τον έλεγχο των συνόρων και να παρέχουν την αναγκαία στήριξη στα κράτη μέλη που είναι περισσότερο εκτεθειμένα.»
Τον Δεκέμβριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε έκθεση σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την εκτέλεση των αποφάσεων που έλαβαν τα κράτη μέλη, στην οποία διαπιστώνεται ότι η υλοποίηση υπήρξε πολύ αργή. Δύο μήνες αργότερα,σε αρκετά θέματα έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος. Για παράδειγμα, έχει σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά το ποσοστό λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων, που είναι ουσιαστική συνιστώσα της ορθής διαχείρισης του συστήματος ασύλου. Το ποσοστό των μεταναστών των οποίων τα δακτυλικά αποτυπώματα περιέχονται στη βάση δεδομένων Eurodac αυξήθηκε στην Ελλάδα από 8% τον Σεπτέμβριο του 2015 σε 78% τον Ιανουάριο του 2016, και στην Ιταλία από 36% σε 87% κατά την ίδια περίοδο. Πάντως, πολλές προθεσμίες δεν έχουν τηρηθεί και η υλοποίηση πολλών δεσμεύσεων παραμένει αργή.
Για να παρουσιάσει την πρόοδο που έχει μέχρι στιγμής συντελεστεί και τις εργασίες που πρέπει ακόμη να ολοκληρωθούν, η Επιτροπή παρουσίασε σήμερα εκθέσεις προόδου σχετικά με το σύστημα των κέντρων πρώτης υποδοχής (hotspot) και το πρόγραμμα μετεγκατάστασης στην Ιταλία και την Ελλάδα, καθώς και τα μέτρα που ελήφθησαν για την υλοποίηση των δεσμεύσεων που περιλαμβάνονται στη δήλωση που συμφωνήθηκε στη σύνοδο των ηγετών για τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίωνpdf τον Οκτώβριο του 2015. Η Επιτροπή εκδίδει επίσης αιτιολογημένες γνώμες σε εννέα διαδικασίες παράβασης σύμφωνα με τη δέσμευση που έχει αναλάβει στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος δράσης για τη μετανάστευση να δοθεί προτεραιότητα στην εφαρμογή του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου. Η Επιτροπή υποβάλλει επίσης έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του σχεδίου δράσης ΕΕ-Τουρκίας.
Η Επιτροπή εξέδωσε σήμερα σύσταση προς την Ελλάδα σχετικά με τα επείγοντα μέτρα που πρέπει να ληφθούν εν όψει της σταδιακής επανέναρξης μεταφορών βάσει του κανονισμού του Δουβλίνου. Η Επιτροπή πρότεινε επίσης την προσωρινή αναστολή του καθεστώτος μετεγκατάστασης για το 30 % των αιτούντων άσυλο που επρόκειτο να μετεγκατασταθούν στην Αυστρία κατά το τρέχον έτος. Τέλος, η Επιτροπή συζήτησε σχέδια συστάσεων που απευθύνονται στην Ελλάδα σύμφωνα με το άρθρο 19β του κώδικα συνόρων του Σένγκεν.
III.1 Σταθεροποίηση της κατάστασης στα κράτη μέλη που υφίστανται τη μεγαλύτερη πίεση: σύσταση σχετικά με την επανέναρξη των μεταφορών προς την Ελλάδα βάσει του καθεστώτος του Δουβλίνου
Για να λειτουργήσει το κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, πρέπει να υπάρχει πραγματική δυνατότητα επιστροφής των αιτούντων άσυλο στο κράτος πρώτης εισόδου στην ΕΕ, όπως προβλέπουν οι από κοινού συμφωνηθέντες κανόνες της ΕΕ. Από την περίοδο 2010-11, τα κράτη μέλη δεν έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν μεταφορές βάσει του καθεστώτος του Δουβλίνου προς την Ελλάδα, λόγω συστημικών ελλείψεων που διαπιστώθηκαν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ).
Η Επιτροπή εξέδωσε σήμερα σύσταση προς την Ελλάδα σχετικά με τα επείγοντα μέτρα που πρέπει να ληφθούν εν όψει της ενδεχόμενης επανέναρξης ορισμένων μεταφορών βάσει του κανονισμού του Δουβλίνου. Κατά το διάστημα που μεσολάβησε από την απόφαση του Δικαστηρίου το 2011, η Ελλάδα έχει προβεί σε ορισμένες σημαντικές βελτιώσεις και έχει λάβει μέτρα για την κάλυψη των κενών στο οικείο σύστημα ασύλου, παρακολουθούμενη εκ του σύνεγγυς από την Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο και τα άλλα κράτη μέλη.
Ωστόσο, η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι έστω και αν έχουν δημιουργηθεί καταλληλότερες δομές ασύλου, όπως η Υπηρεσία Ασύλου και η Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής, εξακολουθούν να υπάρχουν βασικοί τομείς της διαδικασίας ασύλου που πρέπει να βελτιωθούν πριν καταστεί δυνατή η εκ νέου πλήρης εφαρμογή του κανονισμού του Δουβλίνου στην Ελλάδα, ιδίως στους τομείς της ικανότητας και των προϋποθέσεων υποδοχής, της πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου, των προσφυγών και της νομικής συνδρομής.
Η σύσταση καθορίζει τα συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να ληφθούν προκειμένου να επανέλθει η Ελλάδα στο σύστημα του Δουβλίνου, δίνοντας έμφαση στη βελτίωση της ικανότητας υποδοχής και των συνθηκών διαβίωσης για τους αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα και επιτρέποντας την αποτελεσματική πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, καθώς και την άσκηση προσφυγών, διασφαλίζοντας ότι οι σχετικοί φορείς είναι πλήρως λειτουργικοί, κατάλληλα στελεχωμένοι και εξοπλισμένοι για την εξέταση περισσότερων αιτήσεων. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η επιβάρυνση που συνεπάγεται για την Ελλάδα ο τρέχων υψηλός αριθμός αιτούντων άσυλο.
Εναπόκειται στις αρχές των κρατών μελών, υπό τον έλεγχο των δικαστηρίων τους και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, να αποφασίσουν εάν θεωρούν ότι οι συνθήκες επιτρέπουν την περιορισμένη επανέναρξη των μεταφορών. Η σύσταση καλεί την Ελλάδα να υποβάλει έκθεση προόδου τον Μάρτιο, βάσει της οποίας θα εκτιμηθεί σαφέστερα κατά πόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν στα κράτη μέλη να προβούν σε επανέναρξη μεμονωμένων μεταφορών προς την Ελλάδα δυνάμει του κανονισμού του Δουβλίνου υπό το πρίσμα της συγκεκριμένης προόδου που έχει επιτευχθεί.
Διασφάλιση ισχυρών συνόρων
Η διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ συνεπάγεται ευθύνες. Κατά τους τελευταίους μήνες, οι έλεγχοι των συνόρων κατά μήκος της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων πραγματοποιήθηκαν χωρίς συντονισμό, με αποτέλεσμα να ληφθούν μονομερή μέτρα που οδήγησαν σε αυστηρότερους ελέγχους στα σύνορα προκαλώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις (domino) στις ανάντη χώρες. Ως προς το θέμα αυτό, η Επιτροπή επέμεινε στη σημασία της καταγραφής των μεταναστών, στην ανθεκτικότητα των συνόρων, και στην ενίσχυση της ικανότητας υποδοχής προκειμένου να εξασφαλιστούν διαρθρωτικές λύσεις στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη.
Για να αντιμετωπιστεί η εν λόγω τάση, είναι απαραίτητο οι χώρες κατά μήκος της διαδρομής αυτής να επιταχύνουν την τήρηση των δεσμεύσεων που ανέλαβαν κατά τη σύνοδο των ηγετών των Δυτικών Βαλκανίων και να διασφαλίσουν ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι απολύτως συντονισμένες και, κατά περίπτωση, λαμβάνουν υπόψη το δίκαιο της Ένωσης. Το σημαντικότερο είναι ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να δεσμευτούν ότι θα θέσουν τέλος στην ελεύθερη διέλευση χωρίς ελέγχους («wave-through») για τα άτομα που εκδηλώνουν ενδιαφέρον να υποβάλουν αίτηση ασύλου αλλού. Τα πρόσωπα που δεν έχουν ανάγκη προστασίας πρέπει να επιστρέφουν αμέσως, με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Η ικανότητα της Ένωσης να διατηρεί έναν χώρο χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα εξαρτάται από την ύπαρξη ασφαλών εξωτερικών συνόρων. Το σύστημα Σένγκεν διαθέτει αρκετή ευελιξία ώστε να επιτρέπει στα κράτη μέλη να ανταποκρίνονται στις εξελισσόμενες συνθήκες. Η συνεχής αύξηση του αριθμού των αφικνούμενων μεταναστών και προσφύγων είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη έκτακτων μέτρων από τα κράτη μέλη, όπως η προσωρινή επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, σύμφωνα με τις διατάξεις του κώδικα συνόρων Σένγκεν.
Σήμερα η Επιτροπή συζήτησε σχέδια συστάσεων προς την Ελλάδα σύμφωνα με το άρθρο 19β του κώδικα συνόρων Σένγκεν. Ύστερα από τα συμπεράσματα έκθεσης αξιολόγησης Σένγκεν στα οποία αναφέρεται ότι υπάρχουν ελλείψεις στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ελλάδας, το Συμβούλιο εξετάζει τη διατύπωση συστάσεων για την αντιμετώπιση των σοβαρών αυτών ελλείψεων. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να λάβει τα κατάλληλα εκτελεστικά μέτρα, μόλις το Συμβούλιο αποφασίσει σχετικά. Η σταθεροποίηση του συστήματος Σένγκεν μέσω της χρήσης των μηχανισμών διασφάλισης έχει καθοριστική σημασία για να εξασφαλιστεί η επακόλουθη άρση όλων των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.
Εφαρμογή της μετεγκατάστασης
Η μετεγκατάσταση αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τη μείωση των επιβαρύνσεων των κρατών μελών που υφίστανται τη μεγαλύτερη πίεση, για τη διασφάλιση δικαιότερης κατανομής των αιτούντων άσυλο σε όλη την Ευρώπη, καθώς και για την αποκατάσταση της τάξης όσον αφορά τη διαχείριση της μετανάστευσης. Αλλά απαιτεί αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των χωρών μετεγκατάστασης και των κρατών μελών υποδοχής, καθώς και την πολιτική βούληση να επιτύχει η διαδικασία μετεγκατάστασης.
Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή απευθύνει σήμερα επιστολή σε όλα τα κράτη μέλη για να τους υπενθυμίσει τις υποχρεώσεις τους βάσει των δύο αποφάσεων σχετικά με τη μετεγκατάσταση και να τα καλέσει να επιταχύνουν τον ρυθμό εφαρμογής ενόψει του σαφώς διατυπωμένου στόχου για παροχή επείγουσας βοήθειας. Καθώς οι συνοριακοί έλεγχοι κατά μήκος της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων γίνονται αυστηρότεροι, αναμένεται να αυξηθούν οι πιέσεις τις οποίες είχαν στόχο να αμβλύνουν οι αποφάσεις αυτές, καθιστώντας έτσι ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη για εκδήλωση αλληλεγγύης.
Η απόφαση μετεγκατάστασης προβλέπει τη δυνατότητα προσαρμογής του μηχανισμού μετεγκατάστασης σε περιπτώσεις κατά τις οποίες τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν απότομες μετατοπίσεις των μεταναστευτικών ροών που οδηγούν στην αιφνίδια εισροή υπηκόων τρίτων χωρών. Λόγω του επείγοντος χαρακτήρα της κατάστασης που αντιμετωπίζει σήμερα η Αυστρία, η Επιτροπή προτείνει ετήσια προσωρινή αναστολή της μετεγκατάστασης του 30 % των κατανεμηθέντων στην Αυστρία αιτούντων άσυλο. Η τρέχουσα κατάσταση στην Αυστρία χαρακτηρίζεται από την αιφνίδια εισροή υπηκόων τρίτων χωρών στο έδαφός της εξαιτίας δευτερογενών μετακινήσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη, γεγονός που οδήγησε στη ραγδαία αύξηση του αριθμού των αιτούντων διεθνή προστασία. Τον Δεκέμβριο, η Επιτροπή είχε ήδη προτείνει την προσωρινή αναστολή για ένα έτος των υποχρεώσεων της Σουηδίας όσον αφορά τη μετεγκατάσταση.
Ιστορικό
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταβάλλει συστηματικές και συνεχείς προσπάθειες για μια συντονισμένη ευρωπαϊκή απάντηση στο προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα.
Κατά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, όρισε έναν επίτροπο με ειδική αρμοδιότητα σε θέματα μετανάστευσης, τον Δημήτρη Αβραμόπουλο, ο οποίος συνεργάζεται με τους άλλους επιτρόπους, υπό τον συντονισμό του πρώτου αντιπροέδρου Φρανς Τίμερμανς, για την εκπόνηση μιας νέας πολιτικής για τη μετανάστευση ως μία από τις 10 προτεραιότητες των Πολιτικών Κατευθύνσεων.
Στις 13 Μαΐου 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δράσης για τη Μετανάστευση, το οποίο καθορίζει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη βελτίωση της διαχείρισης της μετανάστευσης σε όλες τις πτυχές της.
Στο πλαίσιο του προγράμματος δράσης, έχουν ήδη εγκριθεί τρεις δέσμες μέτρων, στις 27 Μαΐου 2015, στις 9 Σεπτεμβρίου 2015 και στις 15 Δεκεμβρίου 2015.