Μέχρι και οι μαργαρίτες είχαν κάνει τον κύκλο τους πριν την Πρωτομαγιά και δε βρήκαμε αγριολούλουδα για το μαγιάτικο στεφάνι, σε μια χρονιά όπως τη φετινή, που εκτιμάται ότι όμοιά της δεν υπήρξε τα τελευταία τουλάχιστον 50 χρόνια.
Τα αμπέλια έχουν ανθίσει πολύ νωρίτερα από τα προηγούμενα χρόνια. Οι ελιές σηκώνουν πάνω τους μεγάλο φορτίο ανθού. Τα ζώα προσβάλλονται από έντομα που κανονικά κάνουν την εμφάνισή τους μέσα στο καλοκαίρι.
Όλα έχουν έρθει εντελώς «ανάποδα» και οι αγρότες, που βιώνουν φέτος στο πετσί τους αυτήν την αλλόκοτη συμπεριφορά της φύσης, λέγοντας χαρακτηριστικά πως… «η φύση δείχνει πια πως έχει τρελαθεί».
Ο κόσμος που βγήκε φέτος την Πρωτομαγιά στην εξοχή βρέθηκε μπροστά σε μια δυσάρεστη έκπληξη. Οι συνθήκες που επικρατούν είχαν ως αποτέλεσμα να μη βρίσκονται μαργαρίτες και αγριολούλουδα. Άλλα δεν άνθισαν καθόλου και άλλα άνθισαν πολύ πρώιμα και πλέον τα έβλεπαν ξερά μπροστά στα πόδια τους!
Σήμα κινδύνου
Το καμπανάκι του κινδύνου κρούουν άπαντες στην Κρήτη για τη φετινή χρονιά, καθώς ακόμα και η ανθοφορία, όσο κι αν μπορεί κανείς να βρει θετικές επιδράσεις λόγω της πρωιμότητά της, μάλλον που δε γίνεται και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
«Πραγματικά η φύση έχει τρελαθεί. Υπάρχει μια πλούσια και πρώιμη ανθοφορία σε όλα τα φυτά. Αυτή όμως η ανθοφορία είναι παρατεταμένη», είπε χαρακτηριστικά στην εφημερίδα «Νέα Κρήτη» ο αντιπρόεδρος της Ομάδας Αμπελουργών Κρήτης κ. Μύρων Χιλετζάκης.
«Δεν είναι η ανθοφορία που ξέραμε τα προηγούμενα χρόνια. Δηλαδή, βλέπουμε μια ανθοφορία στο αμπέλι που κρατάει σε έναν κύκλο πάνω από 15 μέρες. Τα προηγούμενα χρόνια δεν είχαμε τόσο μεγάλη διάρκεια. Δηλαδή, το ίδιο το φυτό αντιμετωπίζει την ξηρασία με έναν τρόπο που δεν ξέρει και αυτό τι πρέπει να κάνει. Να ρίξει τον καρπό κάτω ή να τον κρατήσει; Ακριβώς στο ίδιο δίλημμα βρίσκεται και η ελιά».
Ο Μύρων Χιλετζάκης μάς μεταφέρει, επίσης, άλλο ένα σύμπτωμα της ξηρασίας στα αμπέλια.
«Σήμερα παραγωγοί που κουτσοτρουλίζουν τα αμπέλια τους, δηλαδή τα κουτσοκορφίζουν. Και μας λένε πως οι βλαστοί είναι σαν τα λουριά. Δηλαδή είναι αφυδατωμένοι. Και δεν έχουν αυτή την τρυφερότητα που είχαν τέτοια εποχή σε άλλα χρόνια».
Ακόμα και τα αμπελόφυλλα;
Ούτε αμπελόφυλλα δε βρίσκουν πια οι γυναίκες να κάνουν ντολμαδάκια, αφού κι αυτά είναι σκληρά από την ξηρασία, όπως λέει χαρακτηριστικά ο αντιπρόεδρος της Ομάδας Αμπελουργών Κρήτης Μύρων Χιλετζάκης, χωρίς να κρύβει την ανησυχία του για την κατάσταση αυτή.
«Ο μεγαλύτερος δείχτης αυτή τη στιγμή στο κομμάτι της ξηρασίας που αντιμετωπίζει ο κρητικός αμπελώνας είναι το αμπελόφυλλο. Δηλαδή το αμπελόφυλλο που εδώ και χρόνια το μαζεύαμε για να κάνουμε τα περίφημα ντολμαδάκια σήμερα δεν υπάρχει γιατί είναι πλέον “πετσιασμένο”. Είναι σκληρό. Δεν είναι το τρυφερό το αμπελόφυλλο που κάναμε τα ωραία τα κρητικά ντολμαδάκια».
Ποια είναι όμως φέτος η εικόνα που εμφανίζουν λόγω της ξηρασίας οι παραδοσιακές μας καλλιέργειες;
«Στην ελιά έχουμε επίσης πρώιμη ανθοφορία, αλλά είναι κακή ανθοφορία αφού δεν είναι φυσιολογική και ουδείς ξέρει πώς θα εξελιχθεί από τώρα και μετά. Υπάρχει μια παρατεταμένη ανθοφορία, που δεν είναι φυσιολογική για την εποχή».
Ο Μύρων Χιλετζάκης κάνει λόγο για μια από τις δυσκολότερες χρονιές των τελευταίων ετών για την αμπελουργία και την ελαιοκομία. «Χρειαζόμαστε άμεση στήριξη από το κράτος. Δε θα βγει η χρονιά. Και οι οινοποιοί, που λένε ότι η χρονιά η ξηρική βγάζει εξαιρετικά κρασιά, δε νομίζω ότι θα μπορέσουν όλοι να έχουν αυτό το αποτέλεσμα. Γιατί πάρα πολλά σταφύλια τα αμπέλια δε θα μπορέσουν να τα “γυρίσουν”».
Σε ό,τι αφορά τις ελιές, ο συνδικαλιστής επισημαίνει ότι «μιλάμε για δέντρα που έχουν απαιτήσεις νερού. Κι εφόσον τους χειμερινούς μήνες δεν είχαμε νερό, η ελιά δεν πρόκειται να βγάλει εισόδημα φέτος λόγω της ξηρασίας που υπήρξε από τον χειμώνα. Φανταστείτε ότι έχει βγει ανακοίνωση για την ανάγκη από 5 έως και 7 κυβικά νερού ανά ελιά για να μπορέσει η ελιά να καλύψει βασικές ανάγκες της. Καταλαβαίνετε λοιπόν αυτές οι ελιές που είναι τελείως ξηρικές πώς θα μπορέσουν να αντέξουν στην κατάσταση αυτή».
Ήρθε νωρίτερα το έντομο
Μέχρι και στο θάνατο οδηγούνται κάθε χρόνο πολλά αμνοερίφια εξαιτίας μιας φονικής μύγας, η οποία έχει κάνει έντονη την εμφάνισή της στο νησί τα τελευταία χρόνια. Τα πρώτα κρούσματα είχαν εμφανιστεί στη δυτική Κρήτη την εποχή που καθιερώθηκε το τρύπημα των αφτιών των αιγοπροβάτων για την τοποθέτηση των ενωτίων.
Η μόλυνση που προκαλεί η μύγα σε κάθε ζώο είναι τόσο δραστική, ώστε το αμνοερίφιο πεθαίνει μέσα σε λίγα 24ωρα. Εκτός και αν ο κτηνοτρόφος εντοπίσει έγκαιρα την πληγή και τη μόλυνση και επέμβει με αντισηπτικά φάρμακα. Κάτι πρακτικά πολύ δύσκολο, αν αναλογιστεί κανείς τον τεράστιο αριθμό ζώων που είναι ελευθέρας βοσκής στους ορεινούς όγκους της Κρήτης.
«Φέτος, λόγω της ανομβρίας, η μύγα ήρθε νωρίτερα», αποκάλυψε ο κτηνίατρος και πρόεδρος του Παραρτήματος Κρήτης του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος κ. Αλέκος Στεφανάκης.
«Συγκεκριμένα έχουμε στα κοπάδια της Κρήτης τσιμπήματα και προσβολές εδώ και ένα μήνα, κάτι που συνήθως εμφανιζόταν το καλοκαίρι μετά τον Ιούνιο», τόνισε ο κ. Στεφανάκης.
Όπως εξηγεί ο ίδιος, «το έντομο αυτό “δουλεύει” όταν η θερμοκρασία περάσει τους 35 βαθμούς. Και φέτος έχουμε καλοκαίρι από πολύ νωρίς».
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Παραρτήματος Κρήτης του ΓΕΩΤΕΕ, επειδή πλέον οι κτηνοτρόφοι έχουν μάθει να προλαμβάνουν ή να αντιμετωπίζουν τη δράση του εντόμου, αφού έχει κάνει την εμφάνισή του εδώ και μερικά χρόνια, «δεν υπάρχουν σήμερα απώλειες. Αλλά υπάρχει η ταλαιπωρία του ζώου. Χρειάζεται θεραπεία. Χρειάζεται παρακολούθηση. Και γενικά δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα σε βάρος της παραγωγής του γάλακτος και σε βάρος των κοπαδιών όταν θα υπάρξουν τέτοιες προσβολές. Κάθεται στην πληγή του ζώου και γεννάει κατευθείαν τις προνύμφες του το έντομο αυτό».
Στην Κρήτη έσπειραν, αλλά δε θέρισαν κτηνοτρόφοι
Στο μεταξύ, τα κτηνοτροφικά φυτά δεν έχουν προλάβει να αναπτυχθούν.
«Οι κλιματολογικές συνθήκες και το περιβάλλον καθορίζουν την αντίδραση και την εξέλιξη στη φύση και σε όλο το ζωικό οργανισμό. Όταν λοιπόν έχουμε έναν ζεστό καιρό, ασφαλώς δεν κοιτάζουμε τις εποχές όπως τις ορίζουμε εμείς. Έτσι, λοιπόν, φέτος που ξεκίνησε πολύ υψηλή θερμοκρασία ασφαλώς έχουμε μια πρόωρη ανθοφορία και μια γρήγορη εξέλιξη. Εγώ να σας μεταφέρω, σε ό,τι αφορά τα κτηνοτροφικά φυτά, ότι δεν μπόρεσαν να πάρουν το ανάλογο ύψος. Κυρίως ο σανός. Και έγινε το ανάποδο. Δεν πήραν μπόι τα σανά. Αντίθετα ξεστάχυασαν πολύ γρήγορα. Δηλαδή προωθήθηκε η καρποφορία έναντι της ανθοφορίας. Λόγω των καιρικών συνθηκών η χρονιά είναι πιο πρώιμη στο σύνολό της, με όλες τις επιδράσεις που έχει αυτό στους ζωντανούς οργανισμούς».
Ο γνωστός επιστήμονας τονίζει πως «αυτό είναι ένα φαινόμενο πολύ δύσκολο. Και βιώνουμε ετούτη τη χρονιά καινούργια πράγματα, καινούργια δεδομένα. Έχουν καταργηθεί λίγο-πολύ οι εποχές. Στην ουσία δε ζήσαμε χειμώνα και παρακολουθούμε την εξέλιξη».
Στο ερώτημά μας αν βρίσκει κάποια θετικά στοιχεία στην υπόθεση της πρώιμης ανθοφορίας, ο κ. Στεφανάκης λέει κατηγορηματικά: «Όχι. Είναι μόνο αρνητικό».
Η μετατόπιση των φαινομένων
«Λόγω της πρωιμότητας, έχουμε μια μετατόπιση των φαινομένων, και αυτό θα πρέπει πλέον να αρχίσουμε να το συνηθίζουμε και να το αντιμετωπίζουμε. Προς το παρόν το παρακολουθούμε και βλέπουμε τις επιπτώσεις για να δούμε πώς θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τα καινούργια δεδομένα. Όλοι μας πρέπει να μάθουμε να δουλεύουμε με τα καινούργια δεδομένα που προκάλεσε αυτή η χρονιά», τόνισε με κατηγορηματικό τρόπο ο πρόεδρος του Παραρτήματος Κρήτης του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος.
Και μην ξεχνάμε, όπως είπε ο κ. Στεφανάκης, ότι θα έχουμε, λόγω της κλιματικής αλλαγής, και τη σταδιακή μετατόπιση στο μέλλον διαφόρων ασθενειών, που θα φύγουν από την Αφρική για παράδειγμα και θα ταξιδέψουν προς τη χώρα μας και κυρίως προς την Κρήτη.
«Όλα αυτά πρέπει να είναι μέσα στο μυαλό μας. Και από τώρα και μετά θα πρέπει να βλέπουμε στο σύνολό του το θέμα αυτό. Υπάρχει η αναθέρμανση του πλανήτη. Και πρέπει και στη χώρα μας να σημάνουμε συναγερμό για επενδύσεις και ασφαλώς να δούμε την ολοκληρωμένη διαχείριση της χρήσης του νερού από τους πάντες. Από τους καταναλωτές, από τον άνθρωπο. Από τους κτηνοτρόφους. Και από τους γεωργούς», κατέληξε ο Αλέκος Στεφανάκης.
Προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα
Την ίδια ώρα, στη λήψη μέτρων προληπτικών και κατασταλτικών θα πρέπει να προχωρήσουν άμεσα Δήμοι και ΤΟΕΒ (κάποιοι το έχουν ήδη πράξει) μετά και την αποστολή της σχετικής εγκυκλίου από τη Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, όπου αναγράφονται ενδεικτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, με τους φορείς να πρέπει να εξειδικεύσουν και να εφαρμόσουν τα μέτρα αυτά κατά περίπτωση και ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.
Σύμφωνα με την εγκύκλιο και με βάση τα δεδομένα 35 μετεωρολογικών σταθμών, καταγράφεται μείωση των βροχοπτώσεων σε όλη την Κρήτη σε ποσοστό από 60% έως 75% σε σχέση με το μέσο όρο των επτά τελευταίων ετών, ενώ πρόκειται για το τρίτο συνεχόμενο έτος με μειωμένες βροχοπτώσεις, με συνέπεια να υπάρχει μικρή αναπλήρωση των υδατικών πόρων τόσο στα υπόγεια όσο και στα επιφανειακά νερά, και περιορισμένη εισροή υδάτων στα φράγματα.
Να υπενθυμίσουμε ότι καλούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να αναπροσαρμόσουν τη στάση τους και να μπουν στη διαδικασία της εξοικονόμησης και της προφύλαξης του νερού, αποφεύγοντας σπατάλες και αλόγιστη χρήση.
Συγκεκριμένα, στα προληπτικά μέτρα για την αντιμετώπισης της λειψυδρίας αναφέρονται μέτρα διατήρησης της προσφοράς του νερού, τα οποία εν δυνάμει περιλαμβάνουν την επιτάχυνση ολοκλήρωσης των υδραυλικών έργων που τυχόν κατασκευάζει ο κάθε Δήμος, την ετοιμότητα σε εναλλακτικές πηγές υδροδότησης, όπως εφεδρικές γεωτρήσεις ή την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων (όπως π.χ. το νερό από τους βιολογικούς καθαρισμούς), τη συστηματική παρακολούθηση δικτύων για τυχόν διαρροές και την ετοιμότητα στο τεχνικό προσωπικό για την άμεση αντιμετώπισή τους.
Μέτρα ελάττωσης ζήτησης-σπατάλης
Να υπενθυμίσουμε ακόμη ότι η εγκύκλιος κάνει λόγο για την ανάγκη ενημέρωσης των χρηστών του νερού. Προτείνεται καταρχήν η σύγκληση συμβουλίων τοπικών-δημοτικών, αγροτικών συλλόγων, ΤΟΕΒ, ξενοδόχων κ.λπ. για συζήτηση του θέματος και εξεύρεση των καλύτερων τρόπων ενημέρωσης, π.χ. συναντήσεις, εκδηλώσεις, ενημερωτικά φυλλάδια κ.λπ.
Προβλέπεται επίσης:
- Προληπτικός έλεγχος δεξαμενών, δικτύων για διαρροές και επιδιορθώσεις
- Ενημέρωση για προληπτικό έλεγχο καλής λειτουργίας οικιακών δικτύων και δικτύων τουριστικών μονάδων
- Έλεγχος και συστηματική καταγραφή στάθμης-παροχής πηγών, υπόγειων και επιφανειακών
- Καθορισμός προστίμων για αλόγιστη χρήση νερού και ενημέρωση για την επιβολή τους
- Καθορισμός ελλειμματικής άρδευσης ανά καλλιέργεια και περιοχή
- Περιορισμός εποχικών υδροβόρων καλλιεργειών.
Ενημέρωση από τους ξενοδόχους στους επισκέπτες για περιορισμό της κατανάλωσης νερού (προετοιμασία για ενημέρωση π.χ. σε σχέση με τη χρήση πετσετών – έλεγχος στη ροή του νερού σε νιπτήρες και μπανιέρες – χρήση ντους κ.λπ.).
Τα κατασταλτικά μέτρα
Σε ό,τι αφορά τα κατασταλτικά μέτρα, αυτά είναι:
Απαγόρευση ποτισμάτων εκτός πρωινών και βραδινών ωρών, καθώς και απαγόρευση ποτισμάτων, όταν η ένταση του ανέμου είναι ισχυρή και όταν επικρατούν συνθήκες καύσωνα. Επιβολή προστίμου στους παραβάτες.
Επιβολή και τήρηση ελλειμματικής άρδευσης ανά καλλιέργεια και περιοχή, σε συνεργασία με Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης για τον καθορισμό των ορίων.
Απαγόρευση πλύσης αυτοκινήτων, αυλών, κοινόχρηστων χώρων κ.λπ. με νερό ύδρευσης.
Περιοδικές διακοπές του νερού.
Εφαρμογή κλιμακωτού τιμολογίου και σε περίπτωση υπέρβασης της καθορισμένης ανά στρέμμα ποσότητας ως μέτρο να αυξάνεται η τιμή χρέωσης ή και η διακοπή παροχής.
Παροχή κινήτρων για τη μείωση της κατανάλωσης, π.χ. μείωση τιμής/κ.μ. σε όσους εφαρμόζουν στάγδην άρδευση.
Εφαρμογή με όρους της δυνατότητας ανόρυξης μικρών ιδιόκτητων γεωτρήσεων για το πότισμα του πρασίνου οικιών για την εξοικονόμηση νερού ύδρευσης.
Εκτός των παραπάνω μέτρων, προτείνεται οι αρμόδιες υπηρεσίες να εντατικοποιήσουν τον έλεγχο τήρησης των όρων των αδειών χρήσεως νερού για τις ιδιωτικές γεωτρήσεις και ειδικότερα της απολήψιμης ποσότητας και να προβαίνουν σε επιβολή κυρώσεων στους παραβάτες. Επισημαίνεται, επίσης, ότι η αρδευτική περίοδος ορίζεται από τον μήνα Απρίλιο έως τον Οκτώβριο.