Στην εποχή της τεχνολογίας και της πληροφορικής η εργασία ως ενιαία «κοινωνική έκφραση» αποτελεί το βασικό παράγοντα της κοινωνικής προόδου.
Σε μια ιστορική περίοδο όπου το κεφάλαιο ως απόλυτα παρασιτική δύναμη λεηλατεί τους φυσικούς πόρους, την εργατική και πνευματική δύναμη των εργαζομένων και κάθε δημόσιο αγαθό οφείλουμε να αναδείξουμε το δημιουργικό ρόλ της εργασίας με όποια μορφή και αν εκδηλώνεται
Η πολυπλοκότητα των διαρκώς εξελισσόμενων κοινωνιών του ανθρώπου – ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη της γραφής –, οι ενδοκοινωνικές και επαγγελματικές διαφοροποιήσεις και ο περίφημος καταμερισμός της εργασίας δημιούργησαν μια μεγάλη διχοτόμηση στον πολιτισμό της εργασίας, τη διάκριση μεταξύ χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας.
Και η διάκριση αυτή παίρνει στη συνέχεια έντονα πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά και μορφοποιείται σε ένα αξιακό πεδίο απόλυτης ιεράρχησης, στην οποία η χειρωνακτική εργασία είναι η παρακατιανή εκδοχή, ενώ η πνευματική εργασία θεωρείται ανώτερη και ευγενικής καταγωγής.
Η ευρεία «νομιμοποίηση» αυτής διχοτόμησης της εργασίας θα έλθει από το γεγονός ότι η πνευματική εργασία α) είναι εξελικτικά νεότερη και εκφράζει τα νέα ρεύματα των κοινωνικών διεργασιών, β) είναι λιγότερο κουραστική σε σχέση με την χειρωνακτική εργασία και οι συνθήκες άσκησής της είναι πολύ πιο ευνοϊκές και γ) εκπέμπει μια ακτινοβολία ότι έχει καθοδηγητικό ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη, ενώ η χειρωνακτική εργασία είναι απλώς ένα επιμέρους πεδίο εφαρμογής.
Αλλά όλο αυτό το πλέγμα της ερμηνείας είναι λειψό γιατί α) δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτος διαχωρισμός μεταξύ χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας και β) η όποια επιμέρους διαφοροποίησή τους δεν μπορεί να δημιουργεί ανισομερές αξιακό φορτίο αφού καμιά κοινωνία σε καμιά εποχή δεν μπορεί να υπάρξει ακόμα και χωρίς την πιο ταπεινή μορφή χειρωνακτικής εργασίας. Ας αναλογιστούμε απλά και ορθολογικά τα εξής ερωτήματα.
Είναι δυνατόν να θεωρείται – για παράδειγμα – η γεωργική ενασχόληση ως λιγότερο σημαντική από την όποια μορφή πνευματικής εργασίας, όταν ο καλλιεργητής θρέφει ανθρώπους και ανθρώπους ικανοποιώντας την πιο βασική ανάγκη τους; Υπάρχει περίπτωση οποιασδήποτε μορφής χειρωνακτικής εργασίας χωρίς να ενυπάρχει η άσκηση του πνεύματος; Γιατί ο άνθρωπος που ασκεί μια χειρωνακτική εργασία είναι κατώτερος από έναν άλλον που ασκεί πνευματική εργασία και από πού αντλείται αυτή η δογματική αντίληψη;
Όλα αυτά τα στοιχεία που δημιουργούν ένα μαύρο σκηνικό για τη χειρωνακτική εργασία δεν είναι αθώα ούτε και τυχαία. Προκύπτουν μέσα από πολιτικές, ιδεολογικές και κοσμοθεωρητικές προσεγγίσεις. Ο βασικός λόγος είναι ο εξής.
Η μεγάλη πλειοψηφία των κυριαρχούμενων μέχρι και τη βιομηχανική εποχή ήταν οι αγρότες και οι εργάτες και η τάξη των κυρίαρχων ήθελε πάντα να δημιουργεί μια αξιακή υπεροχή έναντι αυτών των κοινωνικών στρωμάτων, έτσι ώστε η κυριαρχία τους να είναι ολοκληρωτική και απόλυτη και μάλιστα να αναπαράγεται και στις συνειδήσεις των ίδιων των κυριαρχούμενων. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι αυτή η αντίληψη επικράτησε και επικρατεί, αν και από πουθενά δεν τεκμηριώνεται ορθολογικά τόσο ο δήθεν διαχωρισμός της εργασίας του ανθρώπου όσο και η αξιολογική ιεράρχησή τους.
Βέβαια από τις πρώτες κοινωνίες της γραφής θα δημιουργηθεί μια μικρή και μάλλον κλειστή κάστα «γραφιάδων και γραμματιζούμενων» κάστα δίπλα στην εξουσία που αφενός θα απολαμβάνει κάποια ιδιαίτερα προνόμια έναντι του λαού και αφετέρου θα λειτουργεί ως ανάχωμα στην όποια τάση αμφισβήτησης της εξουσίας από τους πολίτες. Ας μην ξεχνάμε ότι οι κοινωνίες αυτές ήταν απόλυτα δεσποτικές και η παιδεία και η μόρφωση ήταν προνόμιο μόνο για λίγους.
Η βιομηχανική επανάσταση έφερε τη Μηχανή σε περίοπτη θέση. Η Μηχανή δεν έρχεται μόνο ως αντικαταστάτης της μυϊκής δύναμης άρα και ως απελευθερωτής των ανθρώπων από τη βαριά μορφή εργασίας, αλλά έρχεται και ως αμφισβητίας της εργατικής δύναμης. Κάτι ανάλογο γίνεται στις ημέρες μας με τη Μηχανή τώρα όμως να απευθύνεται στην πνευματική μας δύναμη με το διπλό και αντιθετικό ρόλο της. Οι δυνάμεις του κεφαλαίου επιχειρούν να επανακτήσουν το χαμένο δημιουργικό ιστορικό τους ρόλο μέσα από τον έλεγχο της Μηχανής.
Ο ταξικός χαρακτήρας των κοινωνιών μπορεί να στηρίζεται κυρίως στον έλεγχο των μέσων παραγωγής από μια μειοψηφική ομάδα, αλλά δε παύει να επεκτείνεται σε όλες τις εκφράσεις της οργάνωσης της δημόσιας ζωής. Εδώ οφείλουμε να καταγράψουμε και το ρόλο της διανόησης, η οποία άλλοτε λειτουργεί σύμφωνα με τον «καταστατικό» της ρόλο και έχει διαφωτιστικά χαρακτηριστικά προσπαθώντας να δημιουργήσει συνθήκες ταξικής και πολιτικής συνειδητοποίησης και χειραφέτησης των εργαζομένων και άλλοτε λειτουργεί υπέρ της άρχουσας τάξης καλλιεργώντας και ραφινάροντας τις θεωρίες αναπαραγωγής βαθαίνοντας την ταξική κυριαρχία.
Η σπουδαιότητα της «χειρωνακτικής εργασίας» δεν είναι μόνο ιστορική και δεν αφορά μόνο την μέχρι και τη βιομηχανική επανάσταση περίοδο. Στην εποχή της τεχνολογίας και της πληροφορικής η εργασία ως ενιαία «κοινωνική έκφραση» αποτελεί το βασικό παράγοντα της κοινωνικής προόδου. Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε την ενότητα του κόσμου της εργασίας και να διαμορφώσουμε τη γραμμή της αντιπαράθεσης εκεί που πραγματικά είναι, μεταξύ της κοινωνίας και της άρχουσας τάξης, μεταξύ των εργαζομένων και του κεφαλαίου.
Σε μια ιστορική περίοδο όπου το κεφάλαιο ως απόλυτα παρασιτική δύναμη λεηλατεί τους φυσικούς πόρους, την εργατική και πνευματική δύναμη των εργαζομένων και κάθε δημόσιο αγαθό και συσσωρεύει τα υλικά αγαθά σε όλο και πιο λίγα «χέρια», οφείλουμε να αναδείξουμε το δημιουργικό ρόλο - για τον άνθρωπο και για την κοινωνία - της εργασίας με όποια μορφή και αν εκδηλώνεται, γιατί μια ισχυρή κουλτούρα εργασίας μπορεί να καλλιεργήσει περαιτέρω την κοινωνική αλλαγή για έναν δίκαιο κόσμο.