Εκτεταμένο το πρόβλημα της αδήλωτης εργασίας

Περίπου ένας στους δέκα Ευρωπαίους (11%) παραδέχεται ότι, το προηγούμενο έτος, αγόρασε αγαθά ή υπηρεσίες που ήταν προϊόν αδήλωτης εργασίας, ενώ το 4% αναγνωρίζουν ότι έλαβαν και οι ίδιοι αδήλωτες αμοιβές σε αντάλλαγμα για την παροχή εργασίας.

Ένας στους 30 (3%) έχει πληρωθεί από τον εργοδότη του εν μέρει σε μετρητά («φακελάκι»). Αυτές είναι μερικές από τις διαπιστώσεις της έρευνας του Ευρωβαρόμετρου, η οποία αποδεικνύει ότι η αδήλωτη εργασία εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη στην Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι η έκταση και η φύση του προβλήματος ποικίλλει από χώρα σε χώρα.

Τα προβλήματα που εντόπισε η έρευνα πρόκειται να αντιμετωπιστούν με πρόταση της Επιτροπής που θα υποβληθεί τον Απρίλιο και θα δημιουργεί μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την πρόληψη και την αποτροπή της αδήλωτης εργασίας, η οποία θα έχει ως στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών μελών για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του θέματος.

«Η αδήλωτη εργασία όχι μόνο εκθέτει τους εργαζομένους σε επικίνδυνες συνθήκες εργασίας και μειώνει τις αποδοχές τους, αλλά και στερεί τις κυβερνήσεις από έσοδα και υπονομεύει τα συστήματα κοινωνικής προστασίας. Τα κράτη μέλη πρέπει, αφενός, να εφαρμόσουν πολιτικές για να αποθαρρύνουν την αδήλωτη εργασία ή να ενθαρρύνουν τη μετατροπή της σε κανονική απασχόληση, και, αφετέρου, να συνεργαστούν στενότερα για την καταπολέμηση αυτής της μάστιγας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, τον Απρίλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προτείνει τη λειτουργία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας για την πρόληψη και την αποτροπή της αδήλωτης εργασίας, η οποία θα βελτιώσει τη συνεργασία μεταξύ των επιθεωρήσεων εργασίας και των φορέων επιβολής της νομοθεσίας σε ολόκληρη την Ευρώπη», όπως δήλωσε ο ευρωπαίος επίτροπος κ. László Andor, αρμόδιος για θέματα απασχόλησης, κοινωνικών υποθέσεων και ένταξης.

Η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, που πραγματοποιήθηκε στις 28 χώρες της ΕΕ, καταδεικνύει ότι:

  -  το 11% των ερωτηθέντων παραδέχεται ότι, το προηγούμενο έτος, αγόρασε αγαθά ή υπηρεσίες που ήταν προϊόντα αδήλωτης εργασίας, ενώ το 4% παραδέχεται ότι έχει ασκήσει αδήλωτη αμειβόμενη δραστηριότητα,
-    το 60% αναφέρει ότι οι χαμηλότερες τιμές είναι ο κύριος λόγος για την αγορά αγαθών ή υπηρεσιών που είναι προϊόντα αδήλωτης εργασίας, και το 22% αναφέρει ότι κάνει χάρες σε φίλους,
-    ως κύριους λόγους για την άσκηση αδήλωτης εργασίας, το 50% αναφέρει τα οφέλη για αμφότερα τα μέρη, το 21% τη δυσκολία να βρει μια κανονική θέση εργασίας, το 16% το γεγονός ότι θεωρεί τους φόρους πολύ υψηλούς, και το 15% την απουσία άλλων εισοδημάτων. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης είναι ιδιαίτερα πιθανό να αναφέρουν δυσκολίες όσον αφορά την εξεύρεση κανονικής θέσης εργασίας (41%) ή ότι δεν έχουν άλλη πηγή εισοδήματος (26%),
-    οι Ευρωπαίοι δαπανούν κάθε χρόνο 200 ευρώ κατά μέσο όρο για την αγορά αγαθών ή υπηρεσιών που είναι προϊόντα αδήλωτης εργασίας, ενώ το μέσο ετήσιο ποσό που λαμβάνουν όσοι ασκούν αδήλωτη εργασία είναι 300 ευρώ,
-    τα αδήλωτα αγαθά ή υπηρεσίες με τη μεγαλύτερη ζήτηση είναι οι επισκευές και ανακαινίσεις σπιτιών (29%), οι επισκευές αυτοκινήτων (22%), ο καθαρισμός σπιτιών (15%) και τα τρόφιμα (12%),
-    οι Ευρωπαίοι πραγματοποιούν ως επί το πλείστον αδήλωτη εργασία στο πλαίσιο επισκευών και ανακαινίσεων σπιτιών (19%), εργασιών κηπουρικής (14%), καθαρισμού (13%) και φύλαξης παιδιών (12%),
-    η Λετονία, οι Κάτω Χώρες και η Εσθονία έχουν το υψηλότερο ποσοστό ερωτηθέντων που παρέχουν αδήλωτη εργασία (11%). Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών ως προς τη νοοτροπία και τον τρόπο αντίληψης της αδήλωτης εργασίας, καθώς και ως προς τη φύση και τον όγκο των σχετικών υπηρεσιών,
-    το 3% των ερωτηθέντων αναφέρουν ότι λαμβάνουν ένα μέρος των αμοιβών τους «σε μετρητά στο χέρι», πρακτική που εφαρμόζεται πιθανότερα σε μικρότερες επιχειρήσεις. Το ποσοστό του ετήσιου εισοδήματος που λαμβάνεται «σε φακελάκι» είναι υψηλότερο στη Νότια Ευρώπη (69%) και μετά στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη (29%), ενώ οι ηπειρωτικές και οι βόρειες χώρες εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά (17% και 7% αντίστοιχα).

Η έκθεση του 2013 σχετικά με τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη αναλύει περαιτέρω τις παραπάνω διαπιστώσεις. Σε σύγκριση με την προηγούμενη έρευνα, που πραγματοποιήθηκε το 2007, ακόμη και εάν η συνολική έκταση της αδήλωτης εργασίας είναι μάλλον σταθερή, υπάρχουν κάποιες ιδιαίτερες ανά χώρα εξελίξεις:

-    η παροχή αδήλωτης εργασίας μειώθηκε δραστικά σε ορισμένες χώρες, π.χ. στη Λετονία, ενώ αυξήθηκε ελαφρά στην Ισπανία και τη Σλοβενία,
    θεαματική αύξηση στη ζήτηση αδήλωτης εργασίας σημειώθηκε στην Ελλάδα, την Κύπρο, τη Μάλτα και τη Σλοβενία,
-    τα περιστατικά της καταβολής «μισθών σε μετρητά στο χέρι» μειώθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης, ιδίως στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αλλά αυξήθηκαν στην Ελλάδα.

Από την περαιτέρω ανάλυση του αντίκτυπου της κρίσης στη συχνότητα της αδήλωτης εργασίας προκύπτει ότι η εξασθένιση των αγορών εργασίας από το 2007 έχει οδηγήσει σε αύξηση της ιδιωτικής παροχής αδήλωτης εργασίας, αν και η διασύνδεση με την αύξηση της φτώχειας είναι πολύ λιγότερο εμφανής. Ωστόσο, τόσο η υψηλότερη ανεργία όσο και η αυξανόμενη φτώχεια φαίνεται να αυξάνουν την αποδοχή των μισθών «σε φακελάκι». Φαίνεται επίσης ότι το επίπεδο της φορολογίας δεν επηρεάζει άμεσα το επίπεδο της αδήλωτης εργασίας, αλλά, ενδεχομένως, την αντίληψη των πολιτών για τις δημόσιες υπηρεσίες και τον τρόπο με τον οποίο δαπανώνται τα φορολογικά έσοδα.

Η έκθεση σχετικά με τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη περιλαμβάνει επίσης την επανεξέταση επιτυχών μέτρων που λαμβάνονται σε διάφορα κράτη μέλη για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν:

-    κίνητρα για την επισημοποίηση των αδήλωτων δραστηριοτήτων, όπως η απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών, τα άμεσα φορολογικά κίνητρα για τους αγοραστές, ή τα δελτία υπηρεσιών,
-    μέτρα για την προώθηση υψηλότερου φορολογικού φρονήματος και την καλλιέργεια ενός πνεύματος υπεύθυνης συμπεριφοράς, π.χ. με εκστρατείες ευαισθητοποίησης,
-    καλύτερο εντοπισμό και αυστηρότερες κυρώσεις.

Επόμενα βήματα

Τον Απρίλιο του 2014, η Επιτροπή αναμένεται να προτείνει τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας για την πρόληψη και την αποτροπή της αδήλωτης εργασίας, η οποία θα φέρει σε επαφή τους εθνικούς φορείς επιβολής της νομοθεσίας, όπως τις επιθεωρήσεις εργασίας, τις αρχές κοινωνικής ασφάλισης, τις φορολογικές και τις μεταναστευτικές αρχές, καθώς και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς. Η πλατφόρμα θα ενισχύσει τη συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ με σκοπό την αποδοτικότερη και αποτελεσματικότερη πρόληψη και αποτροπή της αδήλωτης εργασίας.

Ιστορικό

Στο πλαίσιο της έρευνας του Ευρωβαρόμετρου ρωτήθηκαν 26.563 άτομα από διαφορετικές κοινωνικές και δημογραφικές ομάδες σε όλα τα κράτη μέλη. Τα αποτελέσματα βασίζονται στις διαπιστώσεις της αρχικής έρευνας του 2007, που ήταν η πρώτη προσπάθεια να μετρηθεί η αδήλωτη εργασία στην ΕΕ. Και οι δύο έρευνες εστιάζονται στην ατομική παροχή και αγορά αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και στους «μισθούς-φακελάκια»· συνεπώς, δεν καλύπτουν όλες τις μορφές αδήλωτης εργασίας στο πλαίσιο των επιχειρήσεων.

Με τον όρο αδήλωτη εργασία, νοούνται όλες οι αμειβόμενες δραστηριότητες που είναι νόμιμες ως προς τη φύση τους, αλλά δεν δηλώνονται στις δημόσιες αρχές, λαμβανομένων υπόψη των διαφορετικών κανονιστικών ρυθμίσεων που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη. Η έννοια αυτή έχει ενταχθεί στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση και, από το 2001, περιλαμβάνεται στις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση που απευθύνονται στα κράτη μέλη.

Στη δέσμη μέτρων για την απασχόληση, που εκδόθηκαν τον Απρίλιο του 2012, επισημαινόταν ήδη ότι η μετατροπή της άτυπης ή της αδήλωτης εργασίας σε κανονική απασχόληση θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της ανεργίας και να τονίσει την ανάγκη για αποτελεσματικότερη συνεργασία των κρατών μελών.

Στα μέσα του 2013, η Επιτροπή πραγματοποίησε ένα πρώτο στάδιο διαβούλευσης με τους εκπροσώπους εργοδοτών και εργαζομένων σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με τα πιθανά μελλοντικά μέτρα της ΕΕ για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών αρχών επιβολής της νομοθεσίας (IP/13/650). Η διαβούλευση αυτή ακολουθήθηκε από ένα δεύτερο στάδιο διαβούλευσης στις αρχές του 2014.