Η συνδεσιμότητα των οικοτόπων είναι το κλειδί για τη βελτίωση των πληθυσμών των ευρωπαϊκών πτηνών
Η έρευνα δείχνει ότι ορισμένοι από τους τελευταίους εναπομείναντες οικοτόπους για τα απειλούμενα ευρωπαϊκά πτηνά θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 50%, καθώς οι αγρότες μετατρέπουν τη γη σε πιο επικερδείς καλλιέργειες.
Οι γεωργικές πρακτικές με χαμηλή ένταση έχουν δημιουργήσει ημι-φυσικές αγροτικές στέπες που κατέχουν σημαντικούς πληθυσμούς μεγάλων προτομών, μικρότερων γερακιών, κυλίνδρων και άλλων ευρωπαϊκών ειδών πουλιών που απειλούνται με εξαφάνιση. Ωστόσο, μια νέα μελέτη έδειξε ότι αυτές οι κατοικίες θα μπορούσαν να διατρέχουν κίνδυνο εξαιτίας των αγροτών που μετατρέπουν τη γη τους για να καλύψουν την αυξημένη ζήτηση για προϊόντα όπως το ελαιόλαδο και το κρασί.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 αρκετοί από αυτούς τους χώρους της αγροτικής στέπας ορίστηκαν ως Περιοχές Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τη διατήρηση των πτηνών και αποτελούν μέρος του δικτύου των περιοχών προτεραιότητας για διατήρηση της ΕΕ Natura 2000.
Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας (UEA) και στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας αξιολόγησαν την αποτελεσματικότητα του Natura 2000 στη διατήρηση των αγροτικών στεπών της Δυτικής Ευρώπης για μια περίοδο 10 ετών. Οι περιοχές στην Iberia μελετήθηκαν καθώς κατέχουν περίπου το ένα τρίτο (14-15.000) του παγκόσμιου πληθυσμού των μεγάλων προτομών.
Τι είναι οι αγρο-στέπες;
Η καλλιέργεια δημητριακών σε ένα περιστρεφόμενο σύστημα χαμηλής έντασης είναι αυτό που χαρακτηρίζει τις αγρο-στέπες. Ωστόσο, αυτές οι περιοχές μετατρέπονται όλο και περισσότερο σε μόνιμες και αρδευόμενες καλλιέργειες, αλλάζοντας δραματικά τα ανοιχτά τοπία που παρέχουν πόρους για σημαντικούς πληθυσμούς πουλιών.
Οι παραδοσιακοί ελαιώνες και οι αμπελώνες περιστασιακά χρησιμοποιούνται για τη σίτιση ή ανάπαυση από πολλά απειλούμενα ευρωπαϊκά πτηνά, αλλά οι σύγχρονες εκδόσεις αυτών και άλλων μόνιμων καλλιεργειών περιλαμβάνουν εντατικά διαχειριζόμενες πρακτικές και είναι ανεπαρκείς για τέτοια πουλιά.
Εάν διατηρηθεί η τρέχουσα πίεση της αγοράς για τη μετατροπή οικοτόπων αγροτικής στέπας, οι οικότοποι ενδέχεται να μειωθούν κατά 20% έως το 2050 και 40% έως το 2110. Οι μειώσεις θα είναι πιο σοβαρές εάν η ζήτηση για προϊόντα που προέρχονται από μόνιμες ή αρδευόμενες καλλιέργειες συνεχίζει να αυξάνεται. Οι αγροτικές στέπες εντός των ΖΕΠ ενδέχεται σύντομα να είναι οι μόνες περιοχές που απομένουν για μετατροπή.
Η έρευνα δείχνει ότι το δίκτυο Natura 2000 μπορεί να βοήθησε στην αποτροπή απώλειας περίπου 36.000 εκταρίων οικοτόπων αγροτικής στέπας στην Ιβηρία. Ωστόσο, από τα 21 ΖΕΠ που ερευνήθηκαν στην Ισπανία και την Πορτογαλία, οι περιοχές της αγροτικής στέπας παρουσίασαν απώλειες σε όλους τους ιστότοπους.
Οι απώλειες ήταν 45% χαμηλότερες εντός του Natura 2000 σε σύγκριση με τις μη προστατευόμενες περιοχές, αν και οι περιοχές του Natura 2000 έχασαν ακόμη περισσότερα από 35.000 εκτάρια οικοτόπων αγροτικής στέπας σε 10 χρόνια (μια περιοχή που θα μπορούσε να υποστηρίξει πολλά απειλούμενα ευρωπαϊκά πτηνά, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 500 μεγάλων προτομών).
Ο João Gameiro, διδακτορικός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, ηγήθηκε της μελέτης, η οποία χρησιμοποίησε εναέριες εικόνες για να ταξινομήσει τον τρόπο με τον οποίο οι αγροτικές στέπες έχουν αλλάξει από το 2004 έως το 2015.
Είπε: «Το δίκτυο Natura 2000 είναι το επίκεντρο της στρατηγικής διατήρησης της βιοποικιλότητας της Ευρώπης και έχει επιτρέψει μια σημαντική επιστροφή ενός πολύ διαφορετικού εύρους θηλαστικών και πτηνών, συμπεριλαμβανομένου του μεγάλου προτομή και του μικρότερου γεράκι.
«Ωστόσο, είναι σημαντικό να εξετάσουμε γιατί συνέβησαν απώλειες ακόμη και σε αυτούς τους προστατευόμενους ιστότοπους. Αυτό θα θέσει σε κίνδυνο τα θετικά αποτελέσματα των προηγούμενων προσπαθειών διατήρησης και, με τον τρέχοντα ρυθμό μετατροπής ενδιαιτημάτων, οι αγροτικές στέπες θα μπορούσαν να μειωθούν στο 50% της σημερινής περιοχής κατά τον επόμενο αιώνα.»
Δουλεύοντας για μια λύση
Οι ερευνητές προτείνουν ότι η αδύναμη επιβολή των περιορισμών που επιβάλλονται από το δίκτυο προστατευόμενων περιοχών και τα ανεπαρκή κίνητρα που δικαιολογούν τη συνεργασία των αγροτών ενδέχεται να επηρεάσουν την επιτυχία του Natura 2000 στην προστασία άλλων βασικών οικοτόπων σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Προειδοποιούν επίσης ότι η μετατροπή καλλιεργήσιμων εκτάσεων εκτός προστατευόμενων περιοχών μπορεί να προκαλέσει την απομόνωση των υπόλοιπων προστατευόμενων αγρο-στεπών «νησιά», με χαμηλή συνδεσιμότητα πληθυσμού. Η συνδεσιμότητα των οικοτόπων είναι το κλειδί για τη βελτίωση των πληθυσμών των ευρωπαϊκών πτηνών που απειλούνται με εξαφάνιση, κάτι που είναι επίσης σημαντικό ενόψει της κλιματικής αλλαγής.
Στις αγρο-στέπες οι αγρότες μπορεί να χρειαστεί να διαφοροποιήσουν τις οικονομικές τους δραστηριότητες για να παραμείνουν οικονομικά βιώσιμες, μια διαδικασία που θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί με αγρο-περιβαλλοντικές χρηματοοικονομικές μεθόδους.