Ο τόπος αυτός, με την «βαριά» ιστορία, βρίσκεται στις παρυφές του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών.
Κρυμμένο καλά μέσα στους ορεινούς όγκους της βορειοδυτικής Ελλάδας, εκεί ακριβώς που η χώρα μας συνορεύει με την Αλβανία (χάρτης 1) και σε υψόμετρο 1500 μ., βρίσκεται ένα διαμάντι της ελληνικής φύσης, το υψίπεδο του όρους Τρικλάριου (Σφήκας). Ο τόπος αυτός, με την «βαριά» ιστορία, βρίσκεται στις παρυφές του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, μακριά από τους προβολείς του ενδιαφέροντος, με πρόσβαση δύσκολη από ανηφορικούς χωματόδρομους και δασικά μονοπάτια.
Χάρτης 1. Σε κύκλο το υψίπεδο της Σφήκας στα σύνορα Ελλάδας - Αλβανίας
Με πολύ ιδιαίτερη γεωλογία, χαρακτηρίζεται από την αέναη διάβρωση των ασβεστολιθικών εδαφών, η οποία δημιουργεί χαρακτηριστικά κοιλώματα, τις δολίνες (φωτο 1), όπου μαζεύεται το εύφορο χώμα και το νερό. Ένα μοναδικό τοπίο, το οποίο καλύπτεται κυρίως από βραχολίβαδα με εξαιρετικό χλωριδικό πλούτο (φώτο 2) που δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την άγρια πανίδα, πλάσματα που δεν τα συναντάς συχνά σε ολόκληρη την Ευρώπη, με σπάνια είδη πεταλούδων κι αρπακτικά πουλιά. Ο Χρυσαετός, ένα από τα εμβληματικότερα είδη της χώρας μας, έχει καταγραφεί επανειλημμένα στην περιοχή. Η περιοχή χαρακτηρίζεται ακόμα από μόνιμη παρουσία και πολύ υψηλή ευαισθησία για την καφέ αρκούδα. Το νερό που συγκεντρώνεται στο υψίπεδο ρέει υπόγεια, μέσα από τους ασβεστόλιθους προς δυο κατευθύνσεις, προς την κοιλάδα της Κρυσταλλοπηγής και προς την λίμνη Μικρή Πρέσπα (φωτο 3), για την οποία αποτελεί πολύτιμη υδάτινη εισροή, ακόμα περισσότερο σήμερα την εποχή της κλιματικής κρίσης.
Φωτογραφία 1. Δολίνη στο υψίπεδο της Σφήκας κοντά στην κορυφή Μεγαλέξανδρος
(αρχείο ΕΠΠ: Γ. Ηλιόπουλος 2022)
Φωτογραφία 2. Βραχολίβαδα της Σφήκας (αρχείο ΕΠΠ: Χ. Βλάχου 2024)
Παρότι το υψίπεδο της Σφήκας ήταν από καιρό γνωστό στους κύκλους των ειδικών για την ομορφιά του τοπίου και την περιβαλλοντική του αξία, παρέμενε στη σκιά των πιο φημισμένων γειτόνων του, του υγροτόπου της Μικρής Πρέσπας και των ορεινών όγκων του Βαρνούντα και του Βιτσίου, μέχρι το 2017 οπότε και ανακηρύχτηκε τόπος NATURA 2000. Το Ελληνικό κράτος δεν οργάνωσε ποτέ τη συστηματική πολύπλευρη μελέτη του κι ακόμα και η ανακήρυξή του σε προστατευόμενη περιοχή ξεκίνησε από τη δράση μιας περιβαλλοντικής οργάνωσης, της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, που το 2011 επέκτεινε και σε αυτά τα τμήματα της Σφήκας την μελέτη της για τους τύπους οικοτόπων του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Μόνο τα τελευταία χρόνια ο τόπος αυτός αποτελεί αντικείμενο της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης της ευρύτερης περιοχής που έχει ανατεθεί από το ΥΠΕΝ. Η μελέτη αυτή προτείνει την ενσωμάτωσή του υψιπέδου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών ως Περιοχής Προστασίας της Φύσης, όπως έχει ήδη γίνει γνωστό παρότι δεν έχει ακόμα εκτεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Η υιοθέτηση αυτής της πρότασης θα έκανε αδύνατη την κατασκευή αιολικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) αλλά και τη διάνοιξη νέων δρόμων που θα κατέστρεφαν τις δολίνες, θα υποβάθμιζαν τα βραχολίβαδα και συνολικά το ορεινό οικοσύστημα και τοπίο.
Φωτογραφία 3. Θέα προς τη Μικρή Πρέσπα από την άκρη του υψιπέδου της Σφήκας (αρχείο ΕΠΠ: Δ. Παπαγεωργίου 2023)
Είναι παράδοξο λοιπόν που τον περασμένο Φεβρουάριο το ΥΠΕΝ έσπευσε να χορηγήσει περιβαλλοντική άδεια (ΑΕΠΟ) σε ένα μεγάλων διαστάσεων έργο 3 ΑΣΠΗΕ (συνολικής ισχύος 100MW με 24 ανεμογεννήτριες) στις θέσεις ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ στο υψίπεδο της Σφήκας και ΑΝΕΜΟΔΑΡΜΕΝΗ Ι και ΙΙ στον απέναντι ορεινό όγκο, το Μαλιμάδι, το οποίο έχει παρόμοια γεωλογική αξία. Κι αυτό παρά την πληθώρα στοιχείων για τις μεγάλες περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου που παρείχαν όσοι συμμετείχαν στη δημόσια διαβούλευση και βρίσκονται στις γνωμοδοτήσεις των αρμόδιων υπηρεσιών από το 2022.
Την μακροχρόνια παθογένεια του εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη έργων ΑΠΕ, ο οποίος δεν λαμβάνει υπόψη του την ανάγκη προστασίας των φυσικών οικοσυστημάτων, την έχουν καυτηριάσει σε πολλές ευκαιρίες οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ αλλά πλέον και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που βρίσκεται ένα βήμα πριν την παραπομπή της χώρας στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επάνω σε αυτήν την παθογένεια συσωρεύεται στην περίπτωση της Σφήκας και μια κραυγαλέα ελαττωματική περιβαλλοντική αδειοδότηση, η οποία:
- Δεν λαμβάνει υπόψη της την πρόσφατη επιστημονική γνώση για την καφέ αρκούδα (είδος προτεραιότητας) που έχουν συλλέξει για το Ελληνικό κράτος ειδικοί επιστήμονες και περιβαλλοντικοί φορείς στο πλαίσιο έργων LIFE.
- Αγνοεί την αρνητική γνωμοδότηση του αρμόδιου για το φυσικό περιβάλλον επιστημονικού και διαχειριστικού οργανισμού που ίδρυσε το ίδιο το υπουργείο, του ΟΦΥΠΕΚΑ, χωρίς καμία εξήγηση για τους λόγους που το κάνει αυτό.
- Αγνοεί παντελώς το ιδιαίτερο γεωλογικό περιβάλλον της περιοχής και την βλάβη και διατάραξη που θα υποστεί από τις εκτεταμένες ανασκαφές για τη διάνοιξη νέου δρόμου πρόσβασης και τη θεμελίωση γιγάντιων πυλώνων.
- Δεν πτοείται από τις πιθανές σωρευτικές επιπτώσεις αυτών των 3 έργων με άλλον έναν ΑΣΠΗΕ ακριβώς δίπλα τους πάνω από τον οικισμό της Κρυσταλλοπηγής, αλλά και τους δεκάδες άλλους αιολικούς σταθμούς που λειτουργούν ή βρίσκονται σε διάφορα στάδια αδειοδότησης στην ευρύτερη περιοχή (χάρτης 2), κυκλώνοντας το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών και απειλώντας ακόμα και τα είδη-σημαία του, τους πελεκάνους, με τη δημιουργία επάλληλων φραγμών στις καθημερινές πτήσεις τους.
- Αγνοεί επιδεικτικά την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη που οι ίδιες υπηρεσίες έχουν στα χέρια τους από το 2022, όπου τεκμηριώνεται η ανάγκη προστασίας της περιοχής ακριβώς από τέτοια έργα.
Χάρτης 2: Η σημερινή εικόνα του σχεδιασμού έργων αιολικών και φωτοβολταϊκών σταθμών στην περιοχή μεταξύ Πρέσπας, Φλώρινας και Καστοριάς (τα διαφορετικά χρώματα δηλώνουν διαφορετικά στάδια της αδειοδότησης των έργων).
Αθροίζονται συνολικά 155 ανεμογεννήτριες (με Άδεια Παραγωγής: 110, με Άδεια Εγκατάστασης: 5 και με Άδεια Λειτουργίας, δηλαδή ήδη κατασκευασμένες και σε λειτουργία: 40) (πηγή: Geoportal ΡΑΕ).
Έτσι, το μικρό παράθυρο ευκαιρίας που είχε ο τόπος αυτός για να προστατευτεί, να αναδειχθεί και να αποτελέσει πόρο αειφόρου ανάπτυξης στους σχεδιασμούς του Ελληνικού κράτους κλείνει πρόωρα με την αδειοδότηση έργων που θα υπονομεύσουν τη φυσική του αξία.
Οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις Αρκτούρος, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρία, Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, Καλλιστώ και MedINA έχουν προσφύγει στην ελληνική δικαιοσύνη για να ακυρώσουν αυτή την απόφαση και θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να προστατευτεί η Σφήκα από την ανεπανόρθωτη βλάβη από την οποία απειλείται.
Οι συνυπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις:
1. Αρκτούρος
2. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης
3. Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρία
4. Εταιρία Προστασίας Πρεσπών
5. Καλλιστώ
6. MedINA