Ή αλλιώς και "χρυσάφι" της ερήμου...
Του: Σταμάτη Σεκλιζιώτη
(για όσους ενδιαφέρει και για όσους διερωτώνται με πολλά "γιατί"...)
Να ΔΙΔΑΧΘΟΥΜΕ ΕΣΤΩ & ΑΡΓΑ
Μια ιστορία που θάπρεπε να διδάσκει, όσους δεν φρόντισαν και δεν φροντίζουν να προστατεύουν την αγροτική τους βιοποικιλότητα από εξαφάνιση, από κλοπή, από κακοήθεια, από εγχώριες ανοησίες "αγροτικής πολιτικής"..., παραλείψεις που έρχεται ώρα που πληρώνονται πολύ ακριβά... Μια μοναδική και σπάνια ενδημική ποικιλία ενός εδώδιμου, αρωματικού, φαρμακευτικού ή βιομηχανικού φυτού μπορεί να στοιχίσει αθεράπευτα στην αγροτική και την εθνική οικονομία και να φέρει πολλά κέρδη σε όποιον την εκμεταλλευτεί, όταν αυτή δεν προστατεύεται, χωρίς να ενδιαφέρονται αυτοί που θα έπρεπε και φέρουν απόλυτα τις πολιτικές αλλά και τις επιστημονικές ευθύνες.
Για τη χώρα μας θα μπορούσα δυστυχώς, να αναφέρω πολλές περιπτώσεις εγκληματικής αδιαφορίας και επιπολαιότητας σε ότι αφορά την "προστασία" και τα δικαιώματα διατήρησης, χρήσης και εμπορίας του γεωργικού και όχι μόνο βιοαποθέματος...
Δεν αρκεί ούτε πρέπει κάποιος να επαναπαύεται μόνο στον χαρακτηρισμό κάποιων προϊόντων ως ΠΟΠ ή ΠΓΕ. Δεν έχει κανένα νόημα όταν τα προϊόντα αυτά προέρχονται από ποικιλίες φυτών ή φυλές ζώων οι οποίες πλέον καλλιεργούνται ή εκτρέφονται εκτός της Ελληνικής επικράτειας και έχουν απολεσθεί δικαιώματα αποκλειστικότητας.
ΤΟ ΣΚΛΗΡΟ ΣΙΤΑΡΙ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ
Όσο πιο καταληπτά γίνεται, θα περιγράψω την ιστορία με το "Σκληρό Σιτάρι της Ερήμου" των Νοτιοδυτικών Πολιτειών των ΗΠΑ, Αριζόνα και Καλιφόρνια..., μια που αφορά και κάποιες προσωπικές εμπειρίες μου από παλιότερα, αλλά αξίζει να παραδειγματίζονται και αυτοί που "αμετανόητα" επιμένουν στα συνηθισμένα λάθη...
Η πολιτεία της Αριζόνα υπήρξε πατρίδα και σημαντικός προμηθευτής "σκληρού σιταριού της ερήμου" γνωστό και ως Desert Durum Wheat (ως βασικό γενετικό υλικό) για ιταλούς βιομήχανους ζυμαρικών από τη δεκαετία του 1980 και μετά. Πριν την δεκαετία του 80 δεν θεωρούνταν από τις πολύ σπουδαίες και αποδοτικές ποικιλίες σιταριού. Οι βελτιώσεις όμως που έχει υποστεί μέσα από διασταυρώσεις "γονιών" πάλι από επιλεγμένες σειρές σιταριού της ερήμου (συμβατικές, χωρίς καμία γενετική τροποποίηση) έφερε στην πρώτη κατηγορία μερικά υβρίδια προσαρμοσμένα σε ορισμένες συνθήκες "αρδευσιμότητας" (π.χ. απαιτήσεις για λιγότερο νερό) και με αναβαθμισμένα χαρακτηριστικά ποιότητας πρωτεΐνης, ανθεκτικότητας, χρώματος κόκκου, κλπ. Το υβρίδιο Mohave είναι το περισσότερο καλλιεργούμενο στις δύο πολιτείες. Η καλλιέργεια απαντάται μόνο στην Αριζόνα και στην Imperial Valley της Καλιφόρνια.
Η βελτίωση και η χρήση του "σιταριού της ερήμου" Θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της έρευνας των σιτηρών της Αριζόνα, αλλά θα έλεγα και το μεγαλύτερο μυστικό της Πολιτείας και των ΗΠΑ, με βιομηχανικές προεκτάσεις. Τα τελευταία 40 χρόνια έχει αναπτυχθεί στην περιοχή μια ζηλευτή οργάνωση φορέων με σκοπό την "προστασία της ποικιλίας" η οποία θεωρείται πολύτιμη κληρονομιά για τους Αμερικανούς & γεωργικό βιοαπόθεμα "θησαυρός".... Αποτελεί ένα αυστηρά προστατευμένο γενετικό υλικό, ο σπόρος του οποίου δεν πωλείται εκτός ΗΠΑ. Σιτηρά της ερήμου σκληρού τύπου δοκιμάζονται και σε άλλες περιοχές του κόσμου όπως στα Εμιράτα, την Αιθιοπία και αλλού, αλλά πρόκειται για ενδημικές ποικιλίες.
ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ & Η ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ
Στις ΗΠΑ για το 2018 η παραγωγή εκτιμάται στους 260,000 ΜΤ, σύμφωνα με τις Στατιστικές Υπηρεσίες του Αμερικανικού Υπουργείου USDA/NASS από την οποία 152.000 ΜΤ πουλήθηκαν στην Ιταλία, 13.000 ΜΤ στη Νιγηρία και λίγα στο Εκουαδόρ. Κάποιες χρονιές εξάγεται επίσης σε χώρες όπως η Ισπανία και το Μαρόκο. Μερικές ποσότητες μένουν τοπικά, τροφοδοτώντας βιομηχανίες τροφίμων όπως το εργοστάσιο της TreeHouse Foods (πρώην American Italian Pasta Company) στο Tolleson της Αριζόνα.
Το Desert Durum® εκτιμάται ιδιαίτερα για την αντοχή της γλουτένης, τα επίπεδα των πρωτεϊνών και το κίτρινο χρώμα του επιτρέποντας την παρασκευή ποικιλίας διαφορετικών σχημάτων ζυμαρικών! Η Ιταλική Βιομηχανία Αλεύρων και Ζυμαρικών, εκτός από το Desert Durum εισάγει το κοινό μαλακό σιτάρι Triticum spp (T. aestivum), το κοινό σκληρό durum (T. durum) και το σιτάρι Σπέλτα ή όλυρα (Triticum Spelta). Ο κοινός και ο σκληρός σίτος είναι οι κύριοι τύποι πρώτης ύλης της βιομηχανίας. Από Καναδά οι εισαγωγές σκληρών σιταριών στην Ιταλία έχουν ξεπεράσει τους 400.000 ΜΤ τον τελευταίο χρόνο. Ο Καναδάς πουλάει περί τα 10 εκατομμύρια τόνους σίτου παγκοσμίως εκ των οποίων 1,6 εκατομμύρια ΜΤ είναι σκληρό σιτάρι, ενώ οι ΗΠΑ εξάγουν 27 εκατομμύρια ΜΤ (2018) με 490.000 ΜΤ σκληρά σιτάρια.
Το αντίκτυπο του Desert Durum, είναι σημαντικό για την τοπική οικονομία. Σύμφωνα με το USDA, αυτό το σιτάρι της Αριζόνα φέρνει από 60 - 70 εκατομμύρια δολάρια στην Πολιτεία ετησίως. Σύμφωνα με το Συμβούλιο Έρευνας και Προώθησης Αλεύρων της Αριζόνα, η παραγωγή σε Desert Durum στην πολιτεία αυτή και στην νότια Καλιφόρνια εξάγεται κατά μέσο ετήσιο ποσοστό 50%.
Το πιστοποιητικό που εκδίδεται από την Υπηρεσία Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορίου των ΗΠΑ για την ποικιλία Desert Durum, απαιτεί να καλλιεργείται υπό άρδευση στις πεδινές περιοχές της Αριζόνα και της Καλιφόρνια και πρέπει να αποτελεί τουλάχιστον το 90% των παρτίδων για να ταξινομηθεί με ετικέτα Desert Durum... Τα πεδινά της ερήμου τον Μάιο και Ιούνιο εμφανίζουν υψηλές θερμοκρασίες πάνω από 42 βαθμούς Κελσίου, με 9-10% σχετική υγρασία, ψυχρές νύχτες με περιορισμένη ετήσια βροχόπτωση, ενώ επιτρέπει στους καλλιεργητές να παράγουν χρόνο με το χρόνο, χωράφι με χωράφι, ένα προϊόν σταθερής ποιότητας, σε αντίθεση για παράδειγμα με τη Βόρεια Ντακότα των ΗΠΑ (πολιτεία επίσης σκληρών σιταριών), όπου συχνά επηρεάζεται η καλλιέργεια σίτου λόγω των καιρικών προκλήσεων για την παραγωγή σταθερής ποιότητας. Φυτεύεται Ιανουάριο με Φεβρουάριο και θερίζεται τον Μάιο με Ιούνιο.
Οι χρήστες του όρου Desert Durum στα σιτάρια τους υποχρεούνται να λαμβάνουν την άδεια από το Συμβούλιο Έρευνας και Προώθησης Σιτηρών της Πολιτείας της Αριζόνα και την Επιτροπή Σιτηρών της Καλιφόρνια, δύο φορείς οι οποίοι έχουν και τα αποκλειστικά δικαιώματα για την ποικιλία, με σήμα κατατεθέν το “Desert Durum®” (ένα καλό παράδειγμα του πως προστατεύουν το γενετικό τους υλικό και την αγροτική τους βιοποικιλότητα....).. Με την συνεργασία των παραπάνω φορέων και των πολιτειακών Πανεπιστημίων, ακολουθείται πρόγραμμα γενετικής καθαρότητας της ποικιλίας με αυστηρούς κανόνες. Πρόκειται για ένα καθαρό πρόγραμμα «από την αρχή μέχρι το τέλος» που προέκυψε από την απαίτηση του εμπορίου και της βιομηχανίας να υπάρχει "ταυτότητα" της ποικιλίας. Το πρόγραμμα, ξεκινά με ένα σχολαστικά διαχειριζόμενο σχέδιο αναπαραγωγής του επώνυμου σπόρου. Ο σπόρος στη συνέχεια προετοιμάζεται και συσκευάζεται στο Casa Grande της Αριζόνα.
Το σκληρό σιτάρι θεωρείται το σκληρότερο σιτάρι, καθιστώντας το ιδανικό για άλεση σε σιμιγδάλι για τη δημιουργία ζυμαρικών. Το Arizona Desert Durum έχει την χαμηλότερη περιεκτικότητα σε υγρασία στο 6-7% σε σύγκριση με άλλα σκληρά σιτάρια από άλλα μέρη των ΗΠΑ και εκτός ΗΠΑ. Η πρωτεΐνη για την σοδειά του 2020 αναφέρεται στο 14,5%. Η χαμηλότερη περιεκτικότητα σε υγρασία και οι μεγάλοι ομοιόμορφοι κόκκοι αποδίδουν υψηλότερα ποσοστά σιμιγδαλιού από ότι τα σκληρά σιτάρια από άλλες περιοχές με αποτέλεσμα τη μεταφορά λιγότερης υγρασίας στα στάδια επεξεργασίας.
Η ζήτηση για το εν λόγω σκληρό σιτάρι Desert Durum, είναι τεράστια από την παγκόσμια βιομηχανία ζυμαρικών και με αυξητικές τάσεις κάθε χρόνο, γεγονός που η παραγωγή δεν μπορεί να ανταποκριθεί πλήρως.
Φτάνει δε στην αγορά 2 μήνες νωρίτερα από τα υπόλοιπα σκληρά σιτάρια των Βόρειων Πολιτειών των ΗΠΑ και του Καναδά. Η Γεωπόνοι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα προτείνουν αμειψισπορά με λαχανικά υπαίθρου, όπου γίνεται καλύτερη και παραγωγικότερη η χρήση αρδευτικού νερού, το οποίο σ' αυτές τις περιοχές δεν είναι και άφθονο. Τα υβρίδια που χρησιμοποιούνται, οι διάφορες καλλιεργητικές μέθοδοι και οι γεωργικές πρακτικές ακριβείας που εφαρμόζονται τα τελευταία 30 χρόνια έχουν μειώσει την κατανάλωση νερού κατά 18%...
Το Desert Durum® παραδίδεται "Identity Preserved" (Προστατευμένης Ταυτότητας) σε εγχώριες και σε εξαγωγικές αγορές των Η.Π.Α., ένα σύστημα που επιτρέπει στους αγοραστές να αγοράζουν μια ποικιλία με εγγενείς ποιοτικές παραμέτρους ειδικά για τις βιομηχανικές τους απαιτήσεις.
Οι ετήσιες απαιτήσεις παραγωγής μπορούν να γίνονται με συμβόλαια εκ των προτέρων με έμπειρους Αμερικανούς καλλιεργητές, χρησιμοποιώντας υποχρεωτικά "πιστοποιημένους σπόρους" και στη συνέχεια την πιστοποίηση της «ταυτότητας», ώστε να αποθηκεύεται προς αποστολή για όλη τη διάρκεια του χρόνου, σύμφωνα με το πρόγραμμα των αγοραστών εντός και εκτός ΗΠΑ.
Ένας τοπικός ζυθοποιός, η Arizona Distilling Company, παράγει μάλιστα και το πρώτο ουίσκι της Αριζόνας φτιαγμένο με σιτάρι Desert Durum®.
ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΠΟΥ ΒΡΗΚΕ "ΤΟΙΧΟ"...
Το 2004 ο υπογράφων είχα ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες να διερευνήσω την δυνατότητα μιας επίσημης εισαγωγής υβριδίων της ποικιλίας Desert Durum στην Ελλάδα, χώρα όπου παράγεται υψηλής ποιότητας σκληρό σιτάρι... Από τις διερευνητικές επαφές με ανθρώπους στην Αριζόνα αποδείχθηκε ότι είναι σχεδόν αδύνατον να ξεπεραστούν τα εμπόδια "προστασίας" και αποκλειστικότητας χρήσης από την Αμερικανική πλευρά. Στις ΗΠΑ από τις υπηρεσίες & φορείς που ήδη ανέφερα, απαγορεύεται η εμπορία, η διακίνηση, η σπορά και η εξαγωγή του σπόρου Desert Durum, χωρίς την άδεια τους....
Αξίζει να σημειωθεί ότι Αμερικανοί Γεωπόνοι γενετιστές με τους οποίους είχα επαφές στην Αριζόνα, επέδειξαν ειλικρινές ενδιαφέρον να δοκιμαστεί η ποικιλία σε Ελληνικό έδαφος και εφόσον αυτό ξεκινούσε, Έλληνας επιχειρηματίας ήταν διαθέσιμος να στηρίξει αυτή την συνεργασία. Το εγχείρημα δεν προχώρησε λόγω του αυστηρού "προστατευτικού" πλαισίου στις ΗΠΑ.
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ & ΑΝΥΠΑΡΚΤΗ ΕΡΕΥΝΑ
Η παραγωγή σκληρού σιταριού για την σύγχρονη βιομηχανία ζυμαρικών απαιτεί όλο και περισσότερο βελτιωμένο γενετικό υλικό (ποικιλίες) που να μπορεί να ικανοποιεί "πολυδιάστατα" την μεταποιητική βιομηχανία αλευροποιίας και ζυμαρικών και κυρίως να υπερέχει σε χαρακτηριστικά, όπως η υψηλή αντοχή της γλουτένης και τα άριστα επίπεδα πρωτεΐνης, χρώμα κλπ, παράμετροι που χρειάζονται για να ικανοποιούν τους αλευρόμυλους και τους μακαρονάδες ώστε να αναζητούν περισσότερες ποσότητες...
Γενετικό υλικό που χρησιμοποιείται στη χώρα μας, κυρίως σπόροι εισαγωγής, σαφώς και θεωρείται αξιόλογο και ικανοποιητικά εμπορεύσιμο, αλλά απαιτείται να εστιαστεί το ενδιαφέρον και στην έρευνα από Ελληνικά Ιδρύματα του Δημοσίου, ή ακόμη και από Εταιρείες σποροπαταγωγής και διακίνησης κάνοντας χρήση "ελληνικού βιοαποθέματος" πριν ακόμη αυτό εξαφανιστεί. Η προστασία των παραδοσιακών ποικιλιών σιτηρών και όχι μόνο αποτελεί υποχρέωση όλων όσων αντιλαμβάνονται, αλλά και όσων δεν αντιλαμβάνονται το μέγεθος του ζητήματος από την κοινωνικοοικονομική του πλευρά. Η αντίληψη του μεγέθους από την πολιτική ηγεσία, ανύπαρκτη.
Κλείνοντας, θα ξανατονίσω για πολλοστή φορά το γεγονός ότι η Γεωπονική έρευνα στη χώρα μας έχει απολέσει αναρίθμητες ευκαιρίες στον τομέα της προστασίας του ενδημικού γεωργικού βιοαποθέματος (παραδοσιακές ποικιλίες και σπόροι), της γενετικής του βελτίωσης μέσα από δοκιμές και πιλοτικές καλλιέργειες, αλλά και λόγω της αδιαφορίας της πολιτείας στην ενίσχυση της Γεωργικής Έρευνας οικονομικά και με έμψυχο υλικό το οποίο χάνεται..., αλλά και την αδρανοποίηση και αποδιοργάνωση μέχρι και το κλείσιμο οργανισμών και ινστιτούτων με παράδοση στην έρευνα και με μεγάλη προσφορά στην Ελληνική Γεωργία...
Για περισσότερα περί το "σιτάρι της ερήμου"..., στον σύνδεσμο του Αμερικανικού Οργανισμού Σιτηρών (U.S. Wheat Associates) εδώ: //www.uswheat.org/.../desert-durum-continues-to.../