Ιστορία
Η πατρίδα της φραγκοσυκιάς είναι η Κεντρική Αμερική - Μεξικό. Εισήχθη στην Ευρώπη και στη συνέχεια σε όλο τον κόσμο από τους θαλασσοπόρους οι οποίοι επέστρεψαν από την ανακάλυψη της Αμερικής κατά τον 15ο-16ο αιώνα. Η πρώτη περιγραφή του έγινε το 1535 από τον Ισπανό Gonçalo Hernández de Oviedo y Valdés στην «Ιστορία των Ανατολικών Ινδιών».
Η φραγκοσυκιά δεν είναι φυτό του παλαιού κόσμου· γεννήθηκε στο Μεξικό, και είναι, μπορούμε να πούμε, το εθνικό φυτό του Μεξικού, τόσο που απεικονίζεται στη σημαία τους. Σύμφωνα με τον μύθο, οι θεοί είπαν στους Αζτέκους να χτίσουν την πρωτεύουσά τους εκεί που θα δουν έναν αετό να σκοτώνει ένα φίδι, καθισμένος πάνω σε μια φραγκοσυκιά (νοπάλ τη λένε) έτυχε να είναι πάνω σ’ ένα βράχο σ’ ένα νησί μέσα σε λίμνη (αν προσέξετε τον θυρεό της σημαίας, τα δείχνει όλα αυτά) κι εκεί χτίσαν το Τενοχτιτλάν, που βρίσκω πως θα πει «φραγκόσυκο πάνω στο βράχο» (στη γλώσσα Ναχουάτλ, το φραγκόσυκο λέγεται νόχτλι), που σήμερα είναι η πόλη του Μεξικού. Τρισχιλιετές είναι δηλαδή και το φραγκόσυκο, αλλά αλλού.
Για το καθάρισμα, τα πιάνουμε με πιρούνι, τα βάζουμε πάνω σε ξύλο ή πιάτο, κόβουμε τις άκρες με το μαχαίρι, τα χαράζουμε και τα… ξετυλίγουμε. Έτοιμο, χωρίς φλούδα. Το τρώμε. Νοστιμότατο.
Υπάρχουν τρεις ποικιλίες: τα πράσινο/κίτρινα, ελαφρώς ξινά, τα πορτοκαλί ή κόκκινα που είναι τα πιο γλυκά και ζουμερά και τα μωβ που είναι πιο μικρά και με περισσότερες ίνες.
Επίσης, τρώγονται και τα φύλλα της φραγκοσυκιάς. Σε μεγάλα κομμάτια και αφού τους ξύσουν τα αγκάθια ψητά στα κάρβουνα, ή κομμένα κομματάκια, σωταρισμένα με φρέσκο κρεμμύδι, ντομάτα και κόλιαντρο για σαλάτα.
Μεξικάνικο λοιπόν δέντρο (κάκτος, δηλαδή) η φραγκοσυκιά, κι ας δένει τόσο αρμονικά με το μεσογειακό τοπίο ώστε να μην προδίδει την εξωτικότητά της (όπως άλλωστε κι η ντομάτα, για να μη μιλήσουμε για το κλαρίνο). Μόνο το όνομα, φραγκόσυκο, δηλώνει πως «αυτό το σύκο ήρθε απ’ αλλού». Και όχι μόνο στα ελληνικά· και σ’ άλλες γλώσσες, το όνομα του φραγκόσυκου δηλώνει ένα «ξενόφερτο σύκο».
Στα γαλλικά το λένε figue de Barbarie, παναπεί σύκο από τη Μπαρμπαριά, που είναι περίπου η σημερινή Τυνησία –έπεσε πάνω σε κάτι μεγάλα αγκάθια τις προάλλες ο διχτάτορας ο Μπεναλί.
Στα ιταλικά, fico d’India, παναπεί σύκο από τις Ινδίες, μια και Δυτικές Ινδίες τη λέγαν τότε την Αμερική.
Στα αγγλικά δεν το λένε σύκο, ούτε ξενόφερτο το φραγκόσυκο, παρά το ονομάζουν prickly pear, παναπεί αγκαθερό αχλάδι. (Βρίσκω όμως και την παλιότερη ονομασία Indian fig).
Στα τούρκικα υπάρχουν και οι τρεις ονομασίες, τουλάχιστο σύμφωνα με την τουρκική Βικιπαίδεια. Λέγεται Hint inciri (κατά λέξη ινδικό σύκο), dikenli inciri (αγκαθωτό σύκο) και frenk inciri (φράγκικο σύκο, απ’ όπου ίσως πήραμε κι εμείς το δικό μας φραγκόσυκο ή εκείνοι από εμάς).
Στα αραβικά, το λένε σάμπρα, αλλά δεν ξέρω τι σημαίνει αυτό. Στα ισπανικά κράτησαν το μεξικάνικο όνομα, tuna.
Στα αγγλόφωνα μέρη βέβαια, τα φραγκόσυκα δεν είναι πολύ γνωστά· κι όταν φέραν τη φραγκοσυκιά στην Αυστραλία, για να χρησιμεύει για φράχτης, τόσο πολύ θέριεψε κι εξαπλώθηκε, μια και δεν έβρισκε φυσική αντίσταση, που σε χρόνο μηδέν είχε γεμίσει τον τόπο, και κάναν εισαγωγή ένα παράσιτο που τη σκοτώνει.
Η φραγκοσυκιά (επιστ. Οπουντία η ινδική συκή, Opuntia ficus-indica) είναι κακτοειδές φυτό, πολύκλαδο, το οποίο μπορεί να φτάσει μέχρι ύψος 3-5 μέτρων. Δεν έχει κορμό και αποτελείται από σαρκώδη επίπεδα τμήματα («φύλλα») με μορφή ελλειπτικού δίσκου, ενωμένα μεταξύ τους.
Ο καρπός της φραγκοσυκιάς είναι το φραγκόσυκο, ο οποίος είναι ένα από κίτρινο (πριν ωριμάσει πλήρως) προς ροδοκόκκινο (όταν ωριμάσει) φρούτο με μικρά αγκαθάκια, σαν χνούδι, στην επιφάνειά του. Τα φραγκόσυκα αναπτύσσονται περιμετρικά στην άκρη των επίπεδων τμημάτων της φραγκοσυκιάς και έχουν βάρος 150-400 γραμμάρια. Τα άνθη της είναι κίτρινα, χωρίς μίσχο.
Που βρίσκεται σήμερα
Εκτός από την πατρίδα της την Αμερική, η φραγκοσυκιά έχει σημαντική επέκταση στη Μεσόγειο, σε σημείο που να θεωρείται μέρος του φυσικού περιβάλλοντος, στην Αφρική, σε μεγάλες εκτάσεις στην Αυστραλία και γενικά σε ζεστά μέρη σε όλη τη γη. Μπορεί και επιζεί με επιτυχία σε ξηρά μέρη με μικρή ποσότητα χώματος (π.χ. σε βραχώδεις εκτάσεις). Σε πιο φιλικές συνθήκες (π.χ. σε εύφορες πεδιάδες) επεκτείνεται με ευκολία και σχηματίζει μεγάλα, αδιαπέρατα συμπλέγματα.
Αναπαραγωγή και προβλήματα
Οποιοδήποτε μέρος του φυτού ριζοβολεί, κάνοντας πολύ εύκολη την αναπαραγωγή του. Στην Αυστραλία δημιουργήθηκαν προβλήματα από τη ραγδαία επέκταση του φυτού. Για την αντιμετώπισή του εισήχθηκε έντομο από την Κεντρική Αμερική που περιόρισε την έκτασή του σημαντικά.
Φραγκοσυκιά
Το φυτό χρησιμοποιείται συχνά ως φυτοφράκτης. Φράκτες από φραγκοσυκιές μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά στην εξάπλωση δασικών πυρκαγιών διότι ο σαρκώδης κορμός περιέχει νερό και καίγεται δύσκολα. Ο καρπός του, το φραγκόσυκο καταναλώνεται ως φρούτο αλλά πριν το φάει κανείς θα πρέπει να το καθαρίσει προσεκτικά γιατί είναι γεμάτο μικροσκοπικά αγκάθια.