* Γράφει η Βασιλική Ζαφειροπούλου, Μέλος ΔΣ ΓΕΩΤΕΕ
Η γειτνίαση με την Τουρκία και άλλες βαλκανικές χώρες απαιτεί ισχυρή κτηνιατρική υπηρεσία διαρθρωμένη σε όλη τη χώρα. Τα χαλαρά συστήματα οργάνωσης της κτηνιατρικής υπηρεσίας με λίγους «επόπτες» δημόσιους κτηνιάτρους και μόνο ιδιώτες «κτηνιάτρους εκτροφής» στο πεδίο, καθώς και εποχιακούς υπαλλήλους στα κτηνιατρικά εργαστήρια, δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της Ελληνικής κτηνοτροφίας.
Με αφορμή την εξάπλωση της Πανώλης των Μικρών Μηρυκαστικών στη Χώρα μας οφείλουμε ως γεωτεχνικοί να επισημάνουμε τα βασικά ζητήματα ενός συστήματος αποτελεσματικής προστασίας του ζωικού κεφαλαίου της Χώρας και αποτελεσματικής προστασίας της επισιτιστικής ασφάλειας της Χώρας μας.
Η Πανώλη των Μικρών Μηρυκαστικών (Peste des Petits Ruminants-PPR), είναι μια πολύ μεταδοτική ασθένεια των ζώων που προσβάλει τα εκτρεφόμενα και τα άγρια μικρά μηρυκαστικά. Προκαλείται από ιό που ανήκει στο γένος Morbillivirus της οικογένειας Paramyxoviridae.
Από τη στιγμή που εισέρχεται για πρώτη φορά ο ιός μπορεί να προσβάλει μέχρι και το 100% των ζώων του κοπαδιού και η νόσος να σκοτώσει μέχρι και το 90% των προσβεβλημένων ζώων. Ο ιός της Πανώλης των Μικρών Μηρυκαστικών (PPR virus) ΔΕΝ ΠΡΟΣΒΑΛΕΙ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ.
Για τον λόγο αυτό δεν υπάρχει καμία ανησυχία για μετάδοση του ιού στον άνθρωπο από γαλακτοκομικά προϊόντα και κρέας. Η προτεινόμενη επεξεργασία των προϊόντων (γάλα και κρέας) καθώς και τα αυστηρά μέτρα βιοσφάλειας σχετίζονται ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ με την αποτροπή μετάδοσης του ιού σε άλλες εκτροφές και άλλες περιοχές.
Εν μέσω του πολέμου για την ανάσχεση της εξάπλωσης και την εκρίζωση της ασθένειας από τη Χώρα μας που θυμίζουμε είναι η πρώτη που δήλωσε την ασθένεια στην Ευρώπη ακολουθούμενη από τη Ρουμανία, είναι επιτακτική ανάγκη για να μην καταστεί το νόσημα ενδημικό με όλες τις συνέπειες που θα αναλύσουμε, να θυμηθούμε τις βασικές στρατηγικές για τη νόσο των Διεθνών Οργανισμών, του Παγκόσμιου Οργανισμού για την Υγεία των Ζώων (WOAH/ΟΙΕ) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων (FAO) .
Η παγκόσμια στρατηγική ελέγχου και εκρίζωσης της PPR είναι η εφαρμογή αρχικά ενός πενταετούς προγράμματος εκρίζωσης, το οποίο θα είναι ο καταλύτης που θα βοηθήσει να επιτευχθούν οι στόχοι που ορίζονται στην Ατζέντα του 2030 για την Βιώσιμη Ανάπτυξη, ειδικά στις χώρες που έχουν προσβληθεί και αυτές που κινδυνεύουν άμεσα να προβληθούν.
Εάν δεν γίνει αποτελεσματική διαχείριση της PPR σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο οι κοινωνικοοικονομικές απώλειες θα αυξηθούν και οι επιπτώσεις θα συνεχίσουν να υπονομεύουν τις προσπάθειες για μείωση της επισιτιστικής ανασφάλειας και του υποσιτισμού, της ανακούφισης της φτώχειας και της επίτευξης βιώσιμης ανάπτυξης. Η μεγάλη αξία της εκρίζωσης έγκειται στο γεγονός ότι μια χώρα καταπολεμώντας, ελέγχοντας και εκριζώνοντας εν τέλει την PPR, σημαίνει ότι καταπολεμά την φτώχεια στις αγροτικές περιοχές, διασφαλίζει επάρκεια τροφίμων και διατροφή υψηλής βιολογικής αξίας και δυναμώνει τη ανθεκτικότητα της κοινωνίας και της εθνικής οικονομίας.
Σύμφωνα με τους καθ’ ύλην αρμόδιους οργανισμούς η PPR μπορεί να εκριζωθεί διεθνώς μέχρι το 2030. Το εγχείρημα αυτό όμως προϋποθέτει την ενδυνάμωση των Εθνικών Κτηνιατρικών Υπηρεσιών που είναι επιφορτισμένες με τον έλεγχο και την εκρίζωση της PPR, ενώ η ενίσχυσή τους παράγει μεγάλα οφέλη στην μάχη και άλλων ασθενειών εξωτικών και μη, όπως ο αφθώδης πυρετός, η βρουκέλλωση των αιγοπροβάτων, η φυματίωση, η αφρικανική πανώλη των χοίρων, η οζώδης νόσος των βοοειδών, η ευλογιά των προβάτων και των αιγών και ο καταρροϊκός πυρετός.
Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ο νέος Κανονισμός για την υγεία των ζώων [Κανονισμός (ΕΕ) 2016/429 «Νόμος για την Υγεία των Ζώων»] (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/AUTO/?uri=celex:32016R0429) προβλέπει σειρά κανόνων και ελέγχων που όταν πραγματοποιούνται διασφαλίζουν της υγεία του ζωικού κεφαλαίου.
Σύμφωνα με το άρθρο 13 του Κανονισμού (EE) αριθ. 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου «σχετικά με τις μεταδοτικές νόσους των ζώων και για την τροποποίηση και την κατάργηση ορισμένων πράξεων στον τομέα της υγείας των ζώων («νόμος για την υγεία των ζώων»)» είναι ΕΥΘΥΝΗ του κάθε κράτους μέλους:
«1. Για να διασφαλιστεί ότι η αρμόδια αρχή για την υγεία των ζώων διαθέτει την ικανότητα λήψης των απαραίτητων και κατάλληλων μέτρων και της εκτέλεσης των δραστηριοτήτων όπως απαιτούνται από τον παρόντα κανονισμό, κάθε κράτος μέλος διασφαλίζει, στη δέουσα διοικητική βαθμίδα, ότι η αρμόδια αρχή διαθέτει:
α) ειδικευμένο προσωπικό, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, χρηματοδοτικούς πόρους και αποτελεσματική οργάνωση που καλύπτουν το σύνολο της επικράτειας του κράτους μέλους·
β) πρόσβαση σε εργαστήρια που διαθέτουν ειδικευμένο προσωπικό, σε εγκαταστάσεις, στον εξοπλισμό και στους χρηματοδοτικούς πόρους που χρειάζονται ώστε να διασφαλίζεται η ταχεία και ακριβής διάγνωση και διαφορική διάγνωση των καταγεγραμμένων και των αναδυόμενων νόσων·
γ) επαρκώς καταρτισμένους κτηνιάτρους που συμμετέχουν στην εκτέλεση των δραστηριοτήτων που αναφέρονται στο άρθρο 12.
2. Τα κράτη μέλη ενθαρρύνουν τους υπευθύνους επιχειρήσεων και τους κατ' επάγγελμα ασχολούμενους με τα ζώα να αποκτούν, να διατηρούν και να αναπτύσσουν επαρκείς γνώσεις σχετικά με την υγεία των ζώων όπως προβλέπεται στο άρθρο 11 μέσω σχετικών προγραμμάτων που ήδη υπάρχουν στους τομείς της γεωργίας ή της υδατοκαλλιέργειας, ή μέσω τυπικής εκπαίδευσης.».
Στην χώρα μας η έλλειψη κτηνιατρικού προσωπικού επισημαίνεται σταθερά από το 2006 σε κάθε επιθεώρηση από Ευρωπαϊκούς Φορείς (FVO, DG-SANCO), αποτελεί σοβαρή µη συµµόρφωση έναντι της ενωσιακής νομοθεσίας και η xώρα έχει παραπεμφθεί στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2007 (Υπόθεση C 331_07 Ευρωπαϊκό Δικαστήριο) και έχει καταδικαστεί το 2009. Η Χώρα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο για έλλειψη κτηνιατρικού προσωπικού [EU: C 2009/247 (παράβαση 2004/2093)]. Διαθέσιμη στον σύνδεσμο του Δικαστηρίου της ΕΕ: https://curia.europa.eu/juris/document/document_print.jsf?mode=lst&pageIndex=0&docid=77999&part=1&doclang=EL&text=&dir=&occ=first&cid=10494033
Η αποδυνάμωση των γεωτεχνικών υπηρεσιών και ειδικά των Κτηνιατρικών Υπηρεσιών της Χώρας από το 2009 και μετά είναι συστηματική και η προσπάθεια υποκατάστασης των τοπικών κτηνιατρικών υπηρεσιών από τους ιδιώτες κτηνιάτρους που εγγράφηκαν στα μητρώα του «κτηνιάτρου εκτροφής», απέτυχε ολοσχερώς. Ο «κτηνίατρος εκτροφής» στηρίχθηκε στην ιδέα του εθελοντισμού, της έμμεσης επιβολής της εφαρμογής του στους κτηνοτρόφους, μέσω της γραφειοκρατίας και στην μετακύλιση του κόστους των προγραμμάτων εξυγίανσης του ζωικού κεφαλαίου στους ίδιους τους κτηνοτρόφους, χωρίς τη διάθεση των αναλογούντων πόρων. Η πολιτική μη στελέχωσης των κτηνιατρικών υπηρεσιών οδήγησε στην περαιτέρω δραματική υποστελέχωσή τους, στην αδυναμία αποτελεσματικού ελέγχου των μετακινήσεων και εμπόρων και τελικά στην σημερινή τραγική καταστροφή.
Έγινε φανερό με τον πιο επώδυνο τρόπο ότι η ζωή και η πραγματικότητα δεν μπορούν να υποκατασταθούν από χαρτιά και υπογραφές χωρίς αντίκρισμα, και ότι ακολουθούν τους δικούς τους κανόνες τους οποίους πρέπει να σεβόμαστε.
Η θέση της Ελλάδας, η γειτνίαση με την Τουρκία και τις βαλκανικές χώρες στις οποίες ενδημούν όλα τα σημαντικά νοσήματα των ζώων, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια εφησυχασμού και αισιοδοξίας. Τα συστήματα της δυτικής Ευρώπης αποδίδουν σε χώρες χωρίς την ιδιομορφία της Ελλάδας με την εκτεταμένη νησιωτική περιοχή που γειτνιάζει με την Τουρκία. Επιπλέον τα νησιά δεν είναι ελκυστικά για νέους επιστήμονες και δη τους κτηνιάτρους για άσκηση ιδιωτικού επαγγέλματος λόγω του υπερτουρισμού, της σταδιακής εγκατάλειψης του πρωτογενούς τομέα και των υψηλών τιμών στη ενοικίαση και αγορά στέγης, αλλά και λόγω των ακριβών μετακινήσεων.
Είναι επιτακτική ανάγκη να επανεξεταστούν οι πολιτικές στελέχωσης των κρατικών Κτηνιατρικών Υπηρεσιών και να υλοποιηθεί στο ακέραιο το άρθρο 14 του Κανονισμού ΕΕ 2016/426 που επιβάλει η αρμόδια αρχή να διαθέτει ειδικευμένο προσωπικό, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό και χρηματοδοτικούς πόρους.
Οι πόροι για την εξυγίανση του ζωικού κεφαλαίου πρέπει να αυξηθούν ώστε τα ζώα που θανατώνονται να αποζημιώνονται κοντά στην εμπορική τους αξία και σε σύντομο χρόνο (το πολύ σε 90 ημέρες) ώστε να μην βγαίνουν οι κτηνοτρόφοι αναγκαστικά από επάγγελμα, υπό την πίεση ανεξόφλητων δανείων και της έλλειψης εισοδήματος. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός επιβάλλεται να απλοποιηθεί η διαδικασία αποζημίωσης.
Η αποτελεσματική οργάνωση των Κτηνιατρικών υπηρεσιών πρέπει να επανεξεταστεί ώστε να καλύπτεται το σύνολο της επικράτειας της Χώρας και για τις ορεινές και νησιωτικές περιοχές να υπάρξουν τα ανάλογα κίνητρα. Να εξεταστεί και το πάγιο αίτημα του γεωτεχνικού κόσμου που είναι η άρση της πολυδιάσπασης των υπηρεσιών και η κάθετη οργάνωσή τους στο ΥΠΑΑΤ.
Τέλος η ενίσχυση των Κτηνιατρικών Εργαστηρίων με εξειδικευμένο προσωπικό, μετατρέποντας τις συμβάσεις από ορισμένου σε αορίστου χρόνου των ήδη υπηρετούντων εξειδικευμένων επιστημόνων που καλύπτουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες και εμπλέκονται και σε άλλες δραστηριότητες πέραν του προγράμματός τους, προκηρύσσοντας άμεσα τις κενές θέσεις εργασίας στα Κτηνιατρικά εργαστήρια και ολοκληρώνοντας τις προσλήψεις εξειδικευμένου προσωπικού κατά προτεραιότητα. Ενίσχυση των περιφερειακών κτηνιατρικών εργαστηρίων που διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό και χώρους, με κατάλληλο εξοπλισμό ώστε να οργανωθούν όλες οι μοριακές διαγνωστικές εξετάσεις για βακτήρια και ιούς των οποίων η εργαστηριακή διάγνωση επιτρέπεται στο επίπεδο βιοασφάλειας ΙΙ. Η ανάπτυξη της μοριακής διαγνωστικής σήμερα είναι απαραίτητη και στα περιφερειακά εργαστήρια.
Η μοριακή διαγνωστική στην κτηνιατρική μικροβιολογία είναι προαπαιτούμενη για την εκπλήρωση του ρόλου των περιφερειακών εργαστηρίων ως εργαστήρια πρώτης γραμμής, που σε περίπτωση σοβαρών επιζωοτιών όταν ο όγκος των δειγμάτων από τις ζώνες προστασίας και επιτήρησης είναι μεγάλος, μπορούν να αποσυμφορήσουν άμεσα τον φόρτο εργασίας των εθνικών εργαστηρίων αναφοράς που πρέπει να διενεργούν εξειδικευμένες επιβεβαιωτικές εξετάσεις (διαγνωστικές μέθοδοι αναφοράς: απομόνωση ιών, οροεξουδετέρωση, αλληλούχιση όλου του μικροβιακού γονιδιώματος σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του WOAH για κάθε νόσημα και για την επιβεβαίωση των τεχνικών ELISA και PCR) κατά τα πρότυπα οργάνωσης δικτύων των Ευρωπαϊκών χωρών.
Μόνο έτσι σε περίπτωση και δεύτερης επιζωοτίας η χώρα θα διατηρεί την ικανότητα έγκυρης και έγκαιρης αντίδρασης. Επίσης στον τομέα των ιογενών νοσημάτων των ζώων ο χρόνος της εργαστηριακής επιβεβαίωσης έχει σημασία στη λήψη μέτρων και στον περιορισμό της εξάπλωσης των νοσημάτων. Είναι σαφές ότι εκτός από την επιζωοτία της PPR που αντιμετωπίζουμε σήμερα, υπάρχει ανάγκη επιτήρησης και σε άλλα νοσήματα των ζώων όπως η αφρικανική πανώλη των χοίρων που απειλεί τη χοιροτροφία, η γρίπη των πτηνών που απειλεί την πτηνοτροφία, η ευλογιά των προβάτων, αλλά και νοσήματα που ενδημούν στην Τουρκία όπως ο αφθώδης πυρετός και η οζώδης δερματίτιδα των βοοειδών και μπορούν ξαφνικά να απειλήσουν τη βοοτροφία.
Πρωταρχικής σημασίας για την ελληνική κτηνοτροφία αλλά και για τη δημόσια υγεία παραμένουν τα εθνικά εργαστήρια αναφοράς της Λύσσας και της Φυματίωσης που πρέπει να διενεργούν τις μεθόδους αναφοράς σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και των οποίων η λειτουργία δεν πρέπει να διαταράσσεται από ανάγκες διάγνωσης σε άλλες επιζωοτίες.
Για το σκοπό αυτό επείγει η αλλαγή του οργανογράμματος των κτηνιατρικών εργαστηρίων ώστε η χώρα να διαθέτει ειδικό επιστημονικό προσωπικό σε θέσεις ευθύνης για την διάγνωση του αφθώδους πυρετού, των νοσημάτων από ιούς του γένους Capripoxvirus (ευλογιά των προβάτων, ευλογιά των αιγών, οζώδης δερματίτιδα των βοοειδών), της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών, του καταρροϊκού πυρετού των προβάτων, της επιζωοτικής αιμορραγικής νόσου των μηρυκαστικών, των ιογενών νοσημάτων των χοίρων, της λύσσας, της φυματίωσης, της βρουκέλλωσης, της ενζωοτικής λεύκωσης των βοοειδών, της γρίπης των πτηνών και της ψευδοπανώλης, των νοσημάτων των ιπποειδών, του πυρετού της κοιλάδας Rift, των μεταδοτικών σπογγωδών εγκεφαλοπαθειών και των νοσημάτων των ζώων συντροφιάς. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη η χώρα να αποκτήσει σύγχρονα κτηνιατρικά εργαστήρια που να πληρούν τους κανόνες βιοασφάλειας για να υποστηριχθεί το διαγνωστικό έργο.
Η διάθεση των απαραίτητων πόρων (οργάνωση αποτελεσματικού συστήματος προμηθειών και κατάλληλη χρηματοδότηση) ώστε να διασφαλίζεται η ταχεία και ακριβής διάγνωση και διαφορική διάγνωση των καταγεγραμμένων και των αναδυόμενων νόσων, καθώς και η εν γένει ενδυνάμωση των Κτηνιατρικών υπηρεσιών στηρίζει στην πράξη την κτηνοτροφία και την επισιτιστική ασφάλεια της Χώρας.
Βιβλιογραφία
1. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2024, ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (δεύτερο τμήμα) της 23ης Απριλίου 2009, «Παράβαση κράτους μέλους – Νομοθεσία περί ζωοτροφών και τροφίμων – Κανονισμός (ΕΚ) 882/2004 – Ανεπάρκεια προσωπικού των υπηρεσιών που είναι επιφορτισμένες με τη διεξαγωγή των κτηνιατρικών ελέγχων». Διαθέσιμη στην ιστοσελίδα:
https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=77999&pageIndex=0&doclang=el&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=10494033 Ανακτήθηκε την 30/7/2024.
2. EFSA 2021, Assessment of the control measures of the category A diseases of Animal Health Law: peste des petits ruminants
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2021.6708
3.a) FAO 1999, Recognizing Peste des Petits Ruminant, A field manual 1999,
https://www.fao.org/4/x1703e/x1703e00.htm
3.b) FAO 2024, Peste des petits ruminants,
https://www.fao.org/ppr/
4. World Organization for Animal Health 2024, Terrestrial Animal Health Code, Chapter 14.7, Infection with Peste des Petits Ruminant Virus (nb: first adopted in 1986; most recent update adopted in 2021) https://www.woah.org/en/what-we-do/standards/codes-and-manuals/terrestrial-code-online-access/?id=169&L=1&htmfile=chapitre_ppr.htm
5. World Organization for Animal Health 2022, Animal Diseases, Listed Diseases, With Official Disease Status, Peste des petits ruminants, PESTE DES PETITS RUMINANTS (INFECTION WITH SMALL RUMINANT MORBILLIVIRUS), Terrestrial Manual, Manual of Diagnostics Tests and Vaccines, chapter 3.8.9, (NB: FIRST ADOPTED IN 1989. MOST RECENT UPDATES ADOPTED IN 2021) http://www.oie.int/fileadmin/Home/eng/Health_standards/tahc/2010/chapitre_ppr.pdf
6. World Organization for Animal Health 2024, Animal Diseases, Listed Diseases, With Official Disease Status, Peste des petits ruminants, General Information https://www.woah.org/en/disease/peste-des-petits-ruminants/#ui-id-1