Τι είναι τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ);
Τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) είναι τα πρώτα στην ιστορία ενοποιημένα εργαλεία μεσοπρόθεσμου σχεδιασμού που οφείλουν να εκπονούν τα κράτη μέλη προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της Ενεργειακής Ένωσης, και ιδίως οι συμφωνηθείσες επιδιώξεις της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα για το 2030. Τα ΕΣΕΚ περιγράφουν πώς κάθε κράτος μέλος σχεδιάζει να συμβάλει στην επίτευξη των κοινών στόχων της Ενεργειακής Ένωσης.
Τα ΕΣΕΚ πρέπει να τηρούν μια δεσμευτική δομή που καθορίζεται στον κανονισμό για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα, ώστε να διασφαλίζεται η συγκρισιμότητα και η συνοχή των πολιτικών, και παράλληλα να προωθείται μια ευρεία ευρωπαϊκή συζήτηση σχετικά με τις προτεραιότητες για την ενέργεια και το κλίμα. Ως εκ τούτου, τα ΕΣΕΚ αντικατοπτρίζουν τη λογική των πέντε διαστάσεων της Ενεργειακής Ένωσης: προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση· πλήρως ενοποιημένη εσωτερική αγορά ενέργειας· απαλλαγή της οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές· ενεργειακή ασφάλεια, αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη, έρευνα, καινοτομία και ανταγωνιστικότητα. Για κάθε διάσταση, τα κράτη μέλη οφείλουν να περιλαμβάνουν επιδιώξεις, στόχους και/ή συνεισφορές, καθώς και πολιτικές και μέτρα για την επίτευξη των εθνικών στόχων. Τα ΕΣΕΚ θα πρέπει να βασίζονται σε τεκμηριωμένη ανάλυση της επίπτωσης που αναμένεται ότι θα έχουν οι πολιτικές και τα μέτρα που προτείνονται. Τα ΕΣΕΚ θα πρέπει επίσης να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης με τους εθνικούς ενδιαφερόμενους φορείς και τα γειτονικά κράτη μέλη. Τα ΕΣΕΚ είναι εργαλεία απαραίτητα για τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας και την παροχή επενδυτικής ασφάλειας στη βιομηχανία της Ευρώπης.
Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ όφειλαν να κοινοποιήσουν τα προσχέδια των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) έως τις 31 Δεκεμβρίου 2018. Ως προθεσμία για την υποβολή των τελικών σχεδίων έχει οριστεί η 31η Δεκεμβρίου 2019. Οι σημερινές συστάσεις και η ανακοίνωση της Επιτροπής αποτελούν μέρος μιας αμφίδρομης διαδικασίας με τα κράτη μέλη, η οποία θα διασφαλίσει ότι οι τελικές εκδόσεις των ΕΣΕΚ θα είναι επαρκώς λεπτομερείς, αξιόπιστες και φιλόδοξες.
Τι εξέδωσε σήμερα η Επιτροπή; Ποιο είναι το κύριο μήνυμα που αποστέλλει σήμερα η Επιτροπή στα κράτη μέλη;
Στη σημερινή ανακοίνωση και στις συστάσεις της Επιτροπής αξιολογούνται τα πρώτα στην ιστορία προσχέδια των ενοποιημένων εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) και ο στόχος είναι να υποστηριχθούν τα κράτη μέλη κατά την οριστικοποίηση των εν λόγω σχεδίων έως τα τέλη του 2019. Επιδιώκεται η δημιουργία των κατάλληλων μέσων σχεδιασμού, η υποστήριξη των κρατών μελών και η παροχή της δυνατότητας στην Ένωση συνολικά να εκπληρώσει τους στόχους της Ενεργειακής Ένωσης και στις πέντε διαστάσεις, ιδίως δε τις επιδιώξεις για την ενέργεια και το κλίμα για το 2030.
Στην ανακοίνωση και στις συστάσεις ζητείται από τα κράτη μέλη να βελτιώσουν τα προσχέδιά τους με διάφορους τρόπους:
- Όσον αφορά τις συνεισφορές στην ενεργειακή απόδοση και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ορισμένα κράτη μέλη καλούνται να εντείνουν τις προσπάθειές τους και να αξιοποιήσουν καλύτερα το εθνικό τους δυναμικό, ενώ άλλα θα πρέπει να επιβεβαιώσουν τους ήδη φιλόδοξους στόχους τους.
- Τα κράτη μέλη καλούνται επίσης να θέσουν μετρήσιμους, εφικτούς, ρεαλιστικούς και χρονικά προσδιορισμένους στόχους και στις πέντε διαστάσεις.
- Τα περισσότερα κράτη μέλη καλούνται επίσης να στηρίξουν περαιτέρω την επίτευξη των εθνικών τους επιδιώξεων και συνεισφορών με πιο συγκεκριμένες πρόσθετες πολιτικές και μέτρα σε όλες τις διαστάσεις.
Πρόκειται για το πρώτο εγχείρημα του είδους αυτού και τα κράτη μέλη συνεργάστηκαν εποικοδομητικά με την Επιτροπή κατά τους τελευταίους μήνες. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τα κράτη μέλη για να τα βοηθήσει να βελτιώσουν τις τελικές εκδόσεις των ΕΣΕΚ και να λάβουν δεόντως υπόψη τις συστάσεις της Επιτροπής. Η Επιτροπή θα συνεχίσει επίσης να προάγει έναν χωρίς αποκλεισμούς διάλογο γύρω από τα ΕΣΕΚ, να στηρίζει την περιφερειακή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και να παρέχει τεχνική βοήθεια όταν της ζητείται.
Υπάρχει κίνδυνος να μην επιτευχθούν οι στόχοι για το 2030 όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση;
Στη σημερινή τους μορφή, τα προσχέδια των ΕΣΕΚ υστερούν τόσο ως προς τις συνεισφορές στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όσο και ως προς τις συνεισφορές στην ενεργειακή απόδοση. Στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, το χάσμα θα μπορούσε να είναι έως και 1,6 ποσοστιαίες μονάδες. Στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης, το χάσμα μπορεί να ανέλθει σε 6,2 ποσοστιαίες μονάδες (εάν εξεταστεί η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας) ή 6 ποσοστιαίες μονάδες (εάν εξεταστεί η κατανάλωση τελικής ενέργειας).
Ευτυχώς, τα κράτη μέλη έχουν από σήμερα στη διάθεσή τους 6 μήνες για να αυξήσουν τα εθνικά επίπεδα φιλοδοξίας. Κοινός μας στόχος είναι να διασφαλίσουμε ότι το άθροισμα των εθνικών συνεισφορών, όπως παρουσιάζονται στα τελικά ΕΣΕΚ, αντιστοιχεί τουλάχιστον στο επίπεδο των επιδιώξεων της ΕΕ που έχουν συμφωνηθεί (32 % για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας· 32,5 % για την ενεργειακή απόδοση).
Πώς επηρεάζουν τα σχέδια αυτά τις δεσμεύσεις της ΕΕ στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού;
Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της δεσμεύθηκαν στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού να επιτύχουν μείωση των εγχώριων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 40 % έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990. Με βάση τα σχεδιαζόμενα μέτρα ή τις δεδηλωμένες εθνικές φιλοδοξίες μείωσης των αερίων θερμοκηπίου που περιλαμβάνονται στα προσχέδια των εθνικών σχεδίων για το κλίμα και την ενέργεια (και με βάση συντηρητικές παραδοχές για τις χώρες όπου το στοιχείο αυτό δεν είναι διαθέσιμο), η συνολική μείωση των αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ εκτιμάται ότι θα είναι σύμφωνη με τον στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά -40 % για το 2030 σε σύγκριση με το 1990.
Με την πλήρη επίτευξη των εγκεκριμένων στόχων για το κλίμα, την ενέργεια και την καθαρή κινητικότητα για το 2030, αναμένεται μάλιστα ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα είναι κατά περίπου 45 % μειωμένες το 2030 σε σύγκριση με το 1990. Ωστόσο, η αξιολόγηση της Επιτροπής δείχνει ότι το επίπεδο φιλοδοξίας στα προσχέδια των ΕΣΕΚ δεν επαρκεί για τον σκοπό αυτό.
Πώς επιτυγχάνουν τα κράτη μέλη πρόοδο προς την επίτευξη των εθνικών τους στόχων για τα αέρια θερμοκηπίου όσον αφορά εκπομπές που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ;
Για την επίτευξη των δεσμευτικών εθνικών στόχων τους για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ), τα κράτη μέλη σχεδιάζουν πρόσθετες πολιτικές. Αθροιστικά, οι πολιτικές αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε εκπομπές μειωμένες κατά 28 % το 2030 σε σύγκριση με το 2005. Αυτό αντιπροσωπεύει σημαντική πρόοδο σε σύγκριση με προηγούμενες προβολές, αλλά εξακολουθεί να αφήνει απόκλιση 2 ποσοστιαίων μονάδων σε επίπεδο Ένωσης έναντι του στόχου -30 % που έχει συμφωνηθεί ως ελάχιστη συνεισφορά των τομέων που δεν υπάγονται στο ΣΕΔΕ.
Οι στόχοι των κρατών μελών για μειώσεις κυμαίνονται από μηδέν έως 40 %. Τα κράτη μέλη διαθέτουν σημαντική ευελιξία ως προς τον τρόπο επίτευξης των στόχων. Τα εθνικά μέτρα επικεντρώνονται ιδίως στους τομείς των κατασκευών και των μεταφορών. Ορισμένα κράτη μέλη προτίθενται να χρησιμοποιήσουν μεταφορές δικαιωμάτων μεταξύ κρατών μελών ή να χρησιμοποιήσουν ένα ορισμένο ποσό πρόσθετων απορροφήσεων εκπομπών στον τομέα της χρήσης γης, των αλλαγών στις χρήσεις γης και της δασοκομίας.
Πώς επηρεάζουν αυτά τα σχέδια τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050;
Η Επιτροπή έχει προτείνει να καταστεί η ΕΕ κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ήδη προσυπογράψει αυτή τη φιλοδοξία, ενώ το Συμβούλιο εξακολουθεί να συζητά το ζήτημα.
Στο πλαίσιο του κανονισμού για τη διακυβέρνηση, τα κράτη μέλη πρέπει επίσης, έως τον Ιανουάριο του 2020, να εκπονήσουν τις εθνικές μακροπρόθεσμες στρατηγικές τους. Τόσο τα ΕΣΕΚ όσο και οι μακροπρόθεσμες στρατηγικές πρέπει να εκπονηθούν συμπληρωματικά, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι στόχοι για το 2030 αποτυπώνονται με συνέπεια έναντι των μακροπρόθεσμων στόχων. Εν τω μεταξύ, περισσότερα από τα μισά προσχέδια των ΕΣΕΚ περιλαμβάνουν ήδη στόχους ή φιλοδοξίες για το 2050, αν και με διαφορετικό βαθμό λεπτομέρειας.
Πώς θα επηρεάσει το ζήτημα αυτό τους Ευρωπαίους πολίτες και καταναλωτές;
Η παρούσα αξιολόγηση αποτελεί κρίσιμο βήμα για την οριστικοποίηση στέρεων, άρτιων, πλήρων και αξιόπιστων τελικών ΕΣΕΚ. Τα σχέδια αυτά θα έχουν, με τη σειρά τους, ουσιαστική σημασία για την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων για το 2030 όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και την ενεργειακή απόδοση. Με τον συντονισμό των πολιτικών και των μέτρων και την αντιμετώπιση των διαπιστωμένων αναγκών σε επενδύσεις και καινοτομία, τα ΕΣΕΚ θα προωθήσουν την επενδυτική ασφάλεια και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, δίνοντας παράλληλα ώθηση στην ανάπτυξη και την απασχόληση στην Ευρώπη. Τα ΕΣΕΚ θα διαδραματίσουν επίσης κρίσιμο ρόλο στην προώθηση του οικονομικά αποδοτικού μετασχηματισμού της βιομηχανικής μας βάσης προς μια κλιματικά ουδέτερη, κυκλική και βιώσιμη βιομηχανία, προς όφελος τόσο της κοινωνίας όσο και του πλανήτη. Τέλος, η ύπαρξη αξιόπιστων ΕΣΕΚ θα επιτρέψει στην ΕΕ να ενισχύσει τη συνεργασία με τρίτες χώρες στις προτεραιότητες του τομέα της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας.
Η αξιολόγηση των προσχεδίων των ΕΣΕΚ από την Επιτροπή προσφέρει μια μοναδική εικόνα της κατεύθυνσης προς την οποία κινούνται τα κράτη μέλη όσον αφορά τους στόχους για την ενέργεια και το κλίμα. Οι συστάσεις προσφέρουν μια κοινή, στέρεη και συγκρίσιμη βάση που μπορεί να αξιοποιηθεί από την κοινωνία των πολιτών για την ενίσχυση της συμμετοχής της σε εθνικό επίπεδο στις κοινές προκλήσεις και στις μακροπρόθεσμες προτεραιότητες της Ένωσης στον τομέα της ενέργειας και του κλίματος.
Η αξιολόγηση αυτή θα προσφέρει πρόσθετα στοιχεία που θα καθοδηγήσουν τις επικείμενες δημόσιες διαβουλεύσεις, τους πολυεπίπεδους διαλόγους και τις διαδικασίες περιφερειακής συνεργασίας, όπως προβλέπεται στον κανονισμό για τη διακυβέρνηση.
Ποιο είναι το νομοθετικό πλαίσιο των ΕΣΕΚ;
Ο κανονισμός για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα («κανονισμός για τη διακυβέρνηση») τέθηκε σε ισχύ στις 24 Δεκεμβρίου 2018. Ο κανονισμός θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο για τις πολιτικές για την ενέργεια και το κλίμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα κράτη μέλη της.
Τα κράτη μέλη πρέπει να αναφέρουν στο ΕΣΕΚ πώς θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της Ενεργειακής Ένωσης, ιδίως των στόχων της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα για το 2030. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι στόχοι της ΕΕ για τουλάχιστον 32 % ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και τουλάχιστον 32,5 % ενεργειακή απόδοση, όπως καθορίζεται στην αναθεωρημένη οδηγία για την ενεργειακή απόδοση και στην οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που τέθηκαν σε ισχύ στα τέλη του 2018.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Το επόμενο εξάμηνο — έως τα τέλη του 2019 — θα είναι καίριας σημασίας για την οριστικοποίηση των ΕΣΕΚ. Η Επιτροπή καλεί τώρα τα κράτη μέλη να βελτιώσουν τα οικεία ΕΣΕΚ, με βάση τη σημερινή ανακοίνωση και τις συστάσεις.
Για να διασφαλιστεί ότι τα τελικά ΕΣΕΚ που θα υποβληθούν έως τα τέλη του 2019 πληρούν όλες τις απαιτήσεις και επιτυγχάνουν τους φιλόδοξους στόχους της ΕΕ για το 2030, η Επιτροπή καλεί το Συμβούλιο να ξεκινήσει διάλογο σχετικά με τις κύριες προτεραιότητες που προσδιορίζονται στην εν λόγω ανακοίνωση της Επιτροπής και στις συστάσεις, για να εξασφαλιστεί ότι τα τελικά ΕΣΕΚ περιλαμβάνουν επαρκώς φιλόδοξους στόχους.
Για να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος των προσεχών ανταλλαγών, στην ανακοίνωση προσδιορίζονται [επτά] κύριες προτεραιότητες για τη διάρθρωση των μελλοντικών ανταλλαγών: κλείσιμο όλων των κενών στο «επίπεδο φιλοδοξίας» και των κενών πολιτικής για το 2030· συμμετοχή όλων των αρμόδιων υπουργείων σε εθνικό επίπεδο· βέλτιστη συνεργασία με τα γειτονικά κράτη μέλη· αξιοποίηση των ΕΣΕΚ για τη στήριξη της βιομηχανίας, της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας· προσέλκυση επενδύσεων και εντοπισμός ευκαιριών χρηματοδότησης· πλήρης ενσωμάτωση της κοινωνικής διάστασης· συνυπολογισμός μακροπρόθεσμων στόχων και μακροπρόθεσμου οράματος.