Φυτοφάρμακα: Τι σχέση έχουν τα δηλητηριασμένα δολώματα

Τι σχέση έχουν τα δηλητηριασμένα δολώματα με τα φυτοφάρμακα; Η σχέση αναδεικνύεται δυστυχώς και πάλι με αφορμή το τραγικό περιστατικό της δηλητηρίασης έντεκα όρνεων εκ των οποίων τα εννέα βρέθηκαν νεκρά στην περιοχή του φαραγγιού της Κλεισούρας, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας (ΕΟΕ) και του Φορέα Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Ακαρνανικών Ορέων που έδωσαν στη δημοσιότητα στα μέσα Φεβρουαρίου.

Βαρύ πλήγμα για τη μεγαλύτερη αποικία προστατευόμενων γυπών της ηπειρωτικής χώρας χαρακτηρίζουν η ΕΟΕ και ο Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Ακαρνανικών Ορέων το τραγικό γεγονός ότι «έντεκα όρνια, προστατευόμενο και κρισίμως απειλούμενο είδος γύπα, εντοπίστηκαν δηλητηριασμένα στην ευρύτερη περιοχή του φαραγγιού της Κλεισούρας, στο Εθνικό Πάρκο Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου - Αιτωλικού. Πρόκειται για το σοβαρότερο περιστατικό δηλητηρίασης που έχει καταγραφεί στη χώρα, μετά από αυτό στα Στενά του Νέστου το 2012, και το μεγαλύτερο επιβεβαιωμένο όσον αφορά τα Ορνια.

Αλλα δύο όρνια περισυλλέχθηκαν από στελέχη του Φορέα Διαχείρισης και Θηροφύλακα του Κυνηγετικού Συλλόγου Μεσολογγίου και στάλθηκαν στον Σύλλογο Προστασίας & Περίθαλψης Αγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ, όπου και αναρρώνουν.

Στην περιοχή μετέβη η Ομάδα Ανίχνευσης της ΕΟΕ, με ειδικά εκπαιδευμένο σκύλο, οπότε εντοπίστηκαν τρεις νεκρές προβατίνες, που θα σταλούν για τοξικολογική εξέταση ώστε να διαπιστωθεί αν αποτελούν το δηλητηριασμένο δόλωμα.

Η παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, παρ' όλο που απαγορεύτηκε οριστικά το 1993, εξακολουθεί να αποτελεί μια διαδεδομένη και εξαιρετικά επιζήμια πρακτική που βλάπτει τη ζωή της υπαίθρου. Σε λιγότερο από τρεις δεκαετίες οι πληθυσμοί των γυπών, κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα, κατέρρευσαν εξαιτίας της παράνομης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων, ενώ παράλληλα σημειώθηκαν και τοπικές εξαφανίσεις των ειδών αυτών».

Με τι δηλητήρια εγκληματούν;

Από τη μελέτη «Η κατάσταση της παράνομης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων στην Ελλάδα» της Ομάδας Εργασίας Ενάντια στα Δηλητήρια, που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE + της Ευρωπαϊκής Ενωσης και με τη συγχρηματοδότηση του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη για την εξασφάλιση της επιβίωσης του Ασπροπάρη (Ne¬ophron percnopterus), παραθέτουμε τα παρακάτω απόσπασματα:

«Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των τοξικολογικών αναλύσεων των δηλητηριασμένων ζώων ή/και δολωμάτων, τα δηλητήρια που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος χημικών ουσιών (συνήθως προϊόντα φυτοπροστασίας, εγκεκριμένα ή μη), όπως τα οργανοφωσφορικά (σ.σ. σε αυτή την κατηγορία είναι και ο χλωροπυριφός), τα οργανοχλωριωμένα και τα καρβαμιδικά εντομοκτόνα.

Πολύ συχνά χρησιμοποιούνται και δολώματα κυανιούχου άλατος τα οποία είναι επενδυμένα με παραφίνη. Τα κυανιούχα άλατα είναι ιδιαίτερα τοξικά και όταν η κάψουλα της παραφίνης διαρραγεί μπορούν να προκαλέσουν ακαριαίο θάνατο μέσω της αναπνοής, της κατάποσης ή όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα. Οι τοξικολογικές αναλύσεις αποκαλύπτουν επίσης την εκτεταμένη δράση στην Ελλάδα ενός κυκλώματος παράνομης εμπορίας μη εγκεκριμένων φυτοφαρμάκων, καθώς οι πιο συχνές δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων στα δηλητηριασμένα δολώματα (με εξαίρεση το εγκεκριμένο Methomyl) είναι τα απαγορευμένα Carbofuran και Endosulfan.

Η ομάδα τοξίνης με τα περισσότερα περιστατικά (11) είναι οι καρβαμιδικοί εστέρες. Πρόκειται για πολύ τοξικά εντομοκτόνα, με το απαγορευμένο από το 2008 Carbofuran να έχει χρησιμοποιηθεί σε επτά περιστατικά δηλητηρίασης και να είναι υπεύθυνο για τη δηλητηρίαση 25 ζώων μεταξύ των οποίων δύο Ασπροπάρηδων, έξι Ορνιων και τεσσάρων Χρυσαετών.

Η δραστική ουσία Methomyl, που ανήκει στην ίδια κατηγορία, έχει εντοπιστεί σε τέσσερα περιστατικά. Το Methomyl σε σκόνη απαγορεύτηκε στην Ελλάδα το 2008 αλλά επανεγκρίθηκε σε υγρή μορφή στις αρχές του 2013, ενώ πλέον κυκλοφορεί στο εμπόριο και σε σκόνη.

Η δεύτερη σε συχνότητα εμφάνισης κατηγορία είναι τα οργανοχλωριωμένα εντομοκτόνα, με το απαγορευμένο Endosulfan να έχει εντοπιστεί συνολικά εντός του 2014 σε τρία περιστατικά, δύο στα Μετέωρα και ένα στον Ιασμο Ροδόπης.

Οι οργανοφωσφορικοί εστέρες Phorate και Chlorpyrifos έχουν χρησιμοποιηθεί σε δύο περιπτώσεις. Συγκεκριμένα το Chlorpyrifos ανιχνεύτηκε στον Ασπροπάρη που βρέθηκε δηλητηριασμένος τον Ιούλιο του 2015 στα Μετέωρα, ενώ το Phorate στο περιστατικό δηλητηρίασης στο πανεπιστημιακό δάσος Περτουλίου. Η δραστική ουσία Clorpyrifos είναι νόμιμη.

Σε δύο περιστατικά έχουν ανιχνευτεί οργανοφωσφορικοί εστέρες χωρίς ωστόσο στα αποτελέσματα των τοξικολογικών αναλύσεων να αναφέρεται η δραστική ουσία».

Περιβάλλον, άνθρωποι, ζώα εργασίας απειλούνται

«Η χρήση των δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελεί μια εξαιρετικά επιβλαβή πρακτική για το περιβάλλον, ενώ συνιστά σοβαρή απειλή και για τη δημόσια υγεία, αφού μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή των κατοίκων και των επισκεπτών της περιοχής. Ο κίνδυνος γίνεται πολύ σοβαρότερος ιδίως για τα μικρά παιδιά που παίζουν στην ύπαιθρο. Σε μια τέτοια τραγική περίπτωση, και ανάλογα με τις ειδικότερες περιστάσεις, δεν αποκλείεται οι υπαίτιοι να βρεθούν κατηγορούμενοι για ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο.

Τα δηλητηριασμένα δολώματα έχουν διάφορα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ιδιαίτερα επικίνδυνα για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Τρία από αυτά είναι η τοξικότητά τους, η ανθεκτικότητά τους και το γεγονός ότι είναι παρασκευασμένα με τέτοιον τρόπο ώστε να περνούν απαρατήρητα.

Ιδιαίτερα επικίνδυνα είναι τα δολώματα παραφίνης με κυανιούχα άλατα, τα οποία μοιάζουν με μικρά κομμάτια κεριού και ως εκ τούτου δεν προκαλούν υποψίες σε όσους δεν γνωρίζουν, αλλά μπορούν να προκαλέσουν ακαριαίο θάνατο όταν διαρραγεί η επένδυση της παραφίνης». Ας μην ξεχνάμε ότι πλέον υπάρχει μεγάλο ρεύμα περιπατητικού τουρισμού που αφορά κυρίως ανθρώπους της πόλης

Εύκολη πρόσβαση, παράνομη διακίνηση

«Δυστυχώς οι δράστες έχουν εύκολη πρόσβαση σε τοξικές ουσίες, καθώς αυτές είναι διαθέσιμες στην αγορά τόσο νόμιμα όσο και παράνομα ως δραστικά συστατικά ενός ευρέως φάσματος εγκεκριμένων φυτοφαρμάκων ή ως παράνομα προϊόντα που είναι διαθέσιμα στη μαύρη αγορά. Η συχνότητα της χρήσης αυτών των φυτοφαρμάκων και η εξάπλωσή τους σε διάφορα μέρη της χώρας αποκαλύπτει την εκτεταμένη παράνομη διακίνηση απαγορευμένων φυτοφαρμάκων σε εθνικό επίπεδο.

Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας (ECPA), το 10% τουλάχιστον των φυτοφαρμάκων που διακινούνται στην Ε.Ε. είναι παράνομα με την Europol42 να ανεβάζει το ποσοστό αυτό σε 25% σε κάποια κράτη-μέλη. Τα παράνομα φυτοφάρμακα προέρχονται από τρίτες χώρες, κυρίως από την Κίνα και την Ινδία, και κατά κανόνα μέσω Αμβούργου, Αμβέρσας και Ρότερνταμ μεταφέρονται σε κράτη-μέλη, ανάμεσα στα οποία και η Ελλάδα.

Αξίζει να αναφερθεί ότι από το 2012 και έπειτα, οπότε και άρχισε να εφαρμόζεται ο Ν. 4036/201243 σχετικά με τη διάθεση γεωργικών φαρμάκων στην αγορά, το ΥΠΑΑΤ έχει διαχειριστεί πάνω από 160 υποθέσεις και έχει επιβάλει πρόστιμα αρκετών εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ για παράνομα σκευάσματα.

Σύμφωνα με τον Ελληνικό Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ), τα φυτοφάρμακα που εισάγονται παρανόμως από τρίτες χώρες, και συγκεκριμένα από Τουρκία, ΠΓΔΜ και Αλβανία, είναι κυρίως προϊόντα που έχουν αποσυρθεί εδώ και χρόνια τόσο στην Ε.Ε. όσο και στην Ελλάδα».

Η κατασκευάστρια λοιπόν εταιρεία του φυτοφαρμάκου χλωροπυριφός, Corteva, ναι μεν σταματά την παραγωγή και διάθεσή του στην Αμερική και στις ευρωπαϊκές χώρες, όμως επειδή όπως δήλωσε η εκπρόσωπός της «Πιστεύουν στο προϊόν τους», έχει ήδη συμφωνήσει να πουλήσει στην Ινδία τα δικαιώματα για την παραγωγή του χλωροπυριφός, σε μια προσπάθεια να συνεχίσει να είναι ο δυνατός παίκτης της αγοράς αγροχημικών, σύμφωνα πάντα με το δημοσίευμα του πρακτορείου Ρόιτερς.

Τα παράνομα φυτοφάρμακα όμως που φτάνουν και στην Ελλάδα προέρχονται από τρίτες χώρες, κυρίως από την Κίνα και την Ινδία. Οπότε να πώς κλείνει ο κύκλος... εργασιών αυτής της αλυσίδας. Με καταστροφικό πάντα αντίκτυπο στους ανθρώπους και στο περιβάλλον.

Με αυτές τις πληροφορίες κατά νου, αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς τον θετικό ρόλο που παίζει η βιολογική γεωργία/κτηνοτροφία και η παραγωγή βιολογικών προϊόντων στην ευζωία καταναλωτών και περιβάλλοντος.

❗️Η Ομάδα Εργασίας Ενάντια στα Δηλητήρια απαρτίζεται από τις Περιβαλλοντικές Οργανώσεις ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Καλλιστώ, WWF Ελλάς, τον Σύλλογο Περίθαλψης Aγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Σκοπός της Ομάδας Εργασίας είναι η προώθηση προτάσεων και θεσμικών αλλαγών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των θανατώσεων της άγριας πανίδας από δηλητηριασμένα δολώματα, καθώς και η ανάδειξη του προβλήματος σε τοπικό και πανελλαδικό επίπεδο. Τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί αφορούν το χρονικό διάστημα 2012-2015.

Αποτρόπαιο έγκλημα εις βάρος όλων μας

Καθοριστική αφορμή για τη σύσταση της Ομάδας Εργασίας που εκπόνησε τη μελέτη για την επιστροφή του ασπροπάρη στάθηκε το απίστευτης αγριότητας περιστατικό μαζικής δηλητηρίασης πτωματοφάγων αρπακτικών πτηνών που καταγράφτηκε τον Φεβρουάριο του 2012 στα Στενά του Νέστου.

Συγκεκριμένα «γύρω από δύο σκοτωμένα με πυροβόλο όπλο άγρια άλογα και εμποτισμένα με Carbofuran βρέθηκαν δηλητηριασμένα δύο Ορνια (Gyps fulvus), τέσσερις Χρυσαετοί (Aquila chrysaetos) και μία Γερακίνα (Buteo buteo).

Ωστόσο, όπως διαπιστώθηκε με το πέρασμα του χρόνου, ολόκληρη η αποικία των Ορνιων (περίπου 30-40 άτομα) κατέρρευσε ως αποτέλεσμα της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Η εν λόγω αποικία ήταν η μεγαλύτερη από τις εναπομείνασες έξι αποικίες του είδους στην ηπειρωτική Ελλάδα , όπου το Ορνιο κατατάσσεται πλέον στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας ως "Κρισίμως Κινδυνεύον".

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις και βάσει των διαθέσιμων επιστημονικών στοιχείων και καταμετρήσεων, η αποικία των Στενών του Νέστου δεν έχει επανεποικιστεί έκτοτε ως συνέπεια του προαναφερθέντος περιστατικού δηλητηρίασης. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι από αυτό το περιστατικό αφανίστηκε και ο αναπαραγωγικός πληθυσμός των Χρυσαετών των Στενών. Το συγκεκριμένο είδος αετού αριθμεί πλέον στην Ελλάδα λιγότερα από 150 ζευγάρια και κατατάσσεται στο Κόκκινο Βιβλίο ως "Κινδυνεύον".

Το περιβαλλοντικό αυτό έγκλημα εξέθεσε τη χώρα μας διεθνώς και οδήγησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να κινήσει επίσημη διαδικασία επί παραβάσει κατά της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, λόγω της αδράνειας της ελληνικής πολιτείας να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την καταπολέμηση των δηλητηριασμένων δολωμάτων, η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απέστειλε στις ελληνικές αρχές τον Σεπτέμβριο του 2013 προειδοποιητική επιστολή.

Στην επιστολή αυτή η Επιτροπή έκρινε ότι η Ελλάδα παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 6 (2) και 7 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ "για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας" και των άρθρων 2 και 5 (α) της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ "περί της διατήρησης των άγριων πτηνών"».