Για περισσότερα από 2.000 χρόνια η λίπανση των καλλιεργειών γινόταν με φυτικά και ζωικά υπολείμματα.
Γράφει ο, Γεωπόνος ΑΠΘ , int. MSc
Υπεύθυνος Αγροτικής Παιδείας
Λίγη ιστορία
Για περισσότερα από 2.000 χρόνια η λίπανση των καλλιεργειών γινόταν με φυτικά και ζωικά υπολείμματα.
Η προσθήκη κοπριάς ή στάχτης ήταν συνηθισμένες τεχνικές βελτίωσης του εδάφους και θρέψης των φυτών, απο εκείνη την εποχή μάλιστα είχε αποδειχθεί ότι η προσθήκη αυτών των υλικών , σε έδαφος που καλλιεργούνταν συστηματικά , είχε άμεση επίδραση στην ποιοτική και ποσοτική αύξηση της παραγωγής.
Η θεωρία που επικρατούσε ήταν το φυτό τρέφεται από οργανικά υλικά του εδάφους τα οποία έχουν υποστεί αποσύνθεση.
Εδώ και περίπου 200 χρόνια αυτή η θεωρία έχει πλέον ανατραπεί και η ανόργανη θρέψη των φυτών είναι η νέα πραγματικότητα.
Τι είναι η θρέψη
Ο εφοδιασμός και η πρόσληψη των θρεπτικών στοιχείων που απαιτούνται για το μεταβολισμό και την ανάπτυξη των φυτών ονομάζεται θρέψη.
Η φυσική συνέχεια της θρέψης λέγεται μεταβολισμός κατά τον οποίο το φυτό αξιοποιεί τα θρεπτικά στοιχεία που έχει στη διάθεσή του για να αναπτυχθεί.
Θρεπτικά στοιχεία
Για την κανονική λειτουργία της φωτοσύνθεσης και των άλλων βιοχημικών διεργασιών το φυτό έχει ανάγκη από ορισμένα θρεπτικά στοιχεία. Εξαιρώντας τον άνθρακα το υδρογόνο και το οξυγόνο που λαμβάνονται μέσω του αέρα και του νερού τα υπόλοιπα στοιχεία λαμβάνονται από ανόργανα και οργανικά συστατικά του εδάφους.
Ανάλογα την απαιτούμενη ποσότητα κάθε στοιχείου στο φυτό γίνεται και η γνωστή κατηγοριοποίηση σε μακροστοιχεία και ιχνοστοιχεία.
(τα ιχνοστοιχεία είναι εξίσου απαραίτητα με τα μακροστοιχεία αλλά σε πολύ μικρότερη συγκέντρωση μέσα στους φυτικούς ιστούς )
Η πρόσληψη των θρεπτικών στοιχείων είναι μία περίπλοκη διαδικασία που δεν εξαρτάται μόνο από τη συγκέντρωση τους στο έδαφος αλλά και από το ίδιο το φυτό, την οικολογία του τόπου, τις κλιματικές συνθήκες, το έδαφος και τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση.
Σημείωση
Ένα ανόργανο χημικό στοιχείο χαρακτηρίζεται απαραίτητο όταν με την έλλειψη του δεν μπορεί να πληρωθεί ο βιολογικός κύκλος του φυτού και η λειτουργία που προσφέρει δεν μπορεί να αντικατασταθεί από άλλο ανόργανο στοιχείο.
Βασικές αρχές ανόργανης θρέψης
Αντικατάσταση
Οι ποσότητες των θρεπτικών στοιχείων που αφαιρέθηκαν από το έδαφος για τις ανάγκες της προηγούμενης καλλιέργειας πρέπει να αντικατασταθούν ( μέσω λίπανσης )
π.χ. παραγωγή 300 κιλών ανά στρέμμα στο σιτάρι αφαιρεί περίπου 11 κιλά αζώτο τρία κιλά φώσφορο και τρία καλιο.
Νόμος του ελάχιστου
Η απόδοση των φυτών εξαρτάται από το στοιχείο που βρίσκεται στην ελάχιστη ποσότητα , δηλαδή αν π.χ. σε μία καλλιέργεια λείπει το διαθέσιμο άζωτο τότε η απόδοση αυτής τις καλλιέργειας δεν θα αυξηθεί αν προσθέσουμε φώσφορο ή κάποιο άλλο ανόργανο στοιχείο.
Χούμος
Η οργανική ουσία του εδάφους λειτουργεί ευεργετικά στην πρόσληψη των στοιχείων από το φυτό αλλά δεν είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του.
Παράγοντες ανάπτυξης
Η ανάπτυξη του φυτού και κατά συνέπεια η αντίδρασή τους σε ένα πρόγραμμα θρέψης εξαρτάται από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες.
Ενδογενείς είναι οι γενετικές καταβολές του και οι ρυθμιστές αύξησης (αυξίνες, γιβεριλλίβες κα) και εξωγενείς είναι το κλίμα το περιβάλλον (ζιζάνια, ασθενειες κα) τα έντομα το έδαφος κ.α..
Τι θεωρείται λίπασμα
Λίπασμα είναι οποιαδήποτε ουσία που όταν προστίθεται στο έδαφος το εφοδιάζει με ένα ή περισσότερα θρεπτικά στοιχεία και έχει ως σκοπό την ανάπτυξη των φυτών.
Ανάλογα την προέλευσή τους τα λιπάσματα διακρίνονται σε οργανικά και ανόργανα.
Τα ανόργανα λιπάσματα χωρίζονται σε απλά (ένα βασικό θρεπτικό στοιχείο) ή σύνθετα (συνδυασμός δύο ή παραπάνω θρεπτικών) και έχουν υψηλές και προκαθορισμένες συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων
π.χ. το νιτρικό κάλιο είναι ένα σύνθετο λίπασμα που περιέχει 13% άζωτο και 46% κάλιο
Τα οργανικά λιπάσματα είναι διάφορες ουσίες (κοπριά, κομπόστ, χλωρά λίπανση κ.α.) που εμπλουτίζουν το έδαφος με οργανική ουσία.
Τα θρεπτικά στοιχεία που διαθέτουν βρίσκονται σε μικρές ποσότητες και για να γίνουν αφομοιώσημα πρέπει να αποδεσμευτούν μέσω της δράσης των μικροοργανισμών του εδάφους.
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και τα λεγόμενα βιολογικά λιπάσματα τα οποία παράγονται με φυσικές βιολογικές διεργασίες που δεν μολύνουν το περιβάλλον.
Από τι εξαρτάται η λιπαντική ανάγκη κάθε καλλιέργειας
•Το τυπικό δυναμικό παραγωγής.
•Την ποσότητα κάθε στοιχείο που απομακρύνεται από την καλλιέργεια μετά τη συγκομιδή.
•Την διαθέσιμη ποσότητα κάθε οπτικού κατόπιν ανάλυση του εδάφους.
•Τον τύπο - pH του εδάφους
•Την απορρόφηση κάθε στοιχείου σε κάθε στάδιο της καλλιέργειας.
•Το κλίμα της περιοχής.
•Το ποσοστό οργανικής ουσίας του εδάφους.
Μέθοδοι εκτίμησης της απαιτούμενης ποσότητας λίπανσης
Εμπειρική
Γνωρίζοντας από την βιβλιογραφία τη συνολική ποσότητα θρεπτικών που αφαιρούνται από το έδαφος μετά από κάθε καλλιέργεια με συγκεκριμένη απόδοση και λαμβάνοντας υπόψιν τις ιστορικές αποδόσεις της συγκεκριμένης καλλιέργειας στην περιοχή προσθέτουμε στο χωράφι τα θρεπτικά στοιχεία που αφαιρούνται κάθε χρόνο.
Με αυτή τη μέθοδο συνήθως γίνεται υπέρβαση της απαιτούμενης ποσότητας διότι δεν λαμβάνουμε υπόψιν τη συγκέντρωση των θρεπτικών στοιχείων που υπάρχουν ήδη στο έδαφος.
Μέσω αναλύσεων
Εφαρμόζοντας ανάλυση εδάφους μαθαίνουμε τις συγκεντρώσεις των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος. Συγκρίνοντας αυτά τα στοιχεία με τις ανάγκες κάθε φυτού από την βιβλιογραφία καταλήγουμε σε ένα στοχευμένο πρόγραμμα λίπανσης χωρίς περιττά έξοδα η περαιτέρω επιβάρυνση του οικοσυστήματος.
Για τυχόν παρεμβάσεις και για πιο ακριβή έλεγχο του προγράμματος λίπανσης εφαρμόζουμε φυλλοδιαγνωστική κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου με σκοπό να μετρήσουμε τη συγκέντρωση των θρεπτικών στοιχείων στα φύλλα σε ένα καθορισμένο στάδιο ανάπτυξης.
Τρόποι εφαρμογής λίπανσης
Πεταχτά
Η αρχαιότερη μέθοδος, περιλαμβάνει τη διασπορά της λιπαντικής ουσίας στο έδαφος πριν τη σπορά και ακολουθείται συνήθως από ενσωμάτωση μέσω οργώματος.
Γραμμικά
Κατά τη γραμμική μέθοδο, το λίπασμα πέφτει δίπλα στη γραμμή σποράς κατά τη σπορά ή αργότερα, το αρνητικό στοιχείο αυτής της μεθόδου είναι η δημιουργία γόνιμων περιοχών εις βάρος της ομοιογένειας στο χωράφι.
Διαφυλλικά
Η πιο αποτελεσματική μέθοδος με άμεσα αποτελέσματα.
Η πρόσληψη των θρεπτικών γίνεται απ' ευθείας από τα φύλλα μέσω ψεκασμού.
Στα αρνητικά αυτής της μεθόδου είναι η ακρίβεια και η τεχνογνωσία που απαιτείται στις επεμβάσεις για να έχουμε σταθερά αποτελέσματα και να αποφύγουμε την τοξικότητα από υψηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών στα φύλλα.
Μέσα από το νερό άρδευσης ( Υδρολίπανση )
Το λίπασμα διαλύεται στο νερό και διοχετεύεται στον ηλεκτρικό σύστημα.
Μέθοδος υψηλής ακρίβειας που απαιτεί όμως καλούς υπολογισμούς και επιπρόσθετη χρηματική επένδυση από τον παραγωγό.
Σημείωση
Το μυστικό για μια επιτυχημένη λίπανση είναι η συστηματική και στοχευμένη άρδευση πριν, μετά ή κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ανάλογα το σκεύασμα που χρησιμοποιούμε και τις οδηγίες του κατασκευαστή.
Επίλογος
Όπως στον άνθρωπο έτσι και στα φυτά η ισορροπημένη σίτιση ή αλλιώς θρέψη είναι η διαδικασία που μας δίνει τις βάσεις για μία σωστή ανάπτυξη.
Σε αντίθεση βέβαια με τον άνθρωπο το φυτό μας δείχνει την "πείνα" του όταν είναι ήδη αργά για αυτό και εμείς θα πρέπει να φροντίζουμε για τη σωστή παροχή τροφής σε όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου με τακτικούς ελέγχους επισκέψεις στο συνεργαζόμενο γεωπόνο.
Για ερωτήσεις και απορίες σχετικά με τις βασικές αρχές της θρέψης και λίπανσης των καλλιεργειών στείλτε μήνυμα στο προφίλ Savvas Drinis στο facebook ή στη σελίδα μας Αγροτική παιδεία.