Καλλιέργεια της σόγιας (Glycine max)

Του Αναγνωστόπουλου Δημήτρη,

Αγρότης- Γεωπόνος Παν. Θεσσαλίας

[email protected]

1.Έδαφος

Η σόγια δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε εδάφη αλλά καλό είναι αποφεύγονται τα αμμώδη, αργιλώδη και εκείνα που δεν παρέχουν καλή στράγγιση. Ωστόσο τις υψηλότερες αποδόσεις τις αναμένουμε σε πηλώδη κυρίως εδάφη (Παπακώστα, 2005 και Αυγουλάς και άλλοι, 2001). Ακόμα, σε οργανικά εδάφη αναφέρετε ότι το φυτό έχει την δυνατότητα να είναι ιδιαίτερα αποδοτικό (Κατράνης, 1989). Tο φυτό μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα ευρύτερο pH 5,8 με 7,5 αρκεί να μην υπάρχουν μεγάλες συγκεντρώσεις ασβεστίου στα αλκαλικά εδάφη (Παπακώστα, 2005 και Αυγουλάς και άλλοι, 2001). Ωστόσο το ιδανικό pH για την καλλιέργεια είναι 6,3-6,5 (Missigan State University, 2012 και Παπακώστα, 2005). Άνω του 7,5 το pH εδάφους πρέπει να αποφεύγεται αλλιώς παρατηρούνται χλωρώσεις στο φυτό και χαμηλές αποδόσεις (Mitchell, 2010). Ακόμα σε pH μεγαλύτερο από το προτεινόμενο ενδέχεται να υπάρχει υψηλή προσβολή από νηματώδεις ενώ σε χαμηλότερο την ασθένεια που ορίζεται καστανή σήψη του στελέχους (brown stem rot) (Grau et al., 2003).   Οι Sheeren and Ansari (2001) και Kamal (2003) αναφέρουν ότι η επίδραση αλάτων επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του φυτού και την προσρόφηση θρεπτικών και νερού από το έδαφος (ιδιαίτερα σε συγκεντρώσεις άνω των 4,5 ds/ m). Οι Singleton and Bonhool (1984) σε πείραμα εφαρμογής βρήκαν ότι μπορεί η επίδραση αλάτων να μην επηρεάζει τον εμβολιασμό με αζωτοβακτηρία αλλά εν τέλει αναπτύσσονται λιγότερα φυμάτια τα όποια υπολειτουργούν δεσμεύοντας λιγότερες συγκεντρώσεις αζώτου.   Ο Essa (2002) αξιολόγησε την ανεκτικότητα στα άλατα σε τρεις ποικιλίες όσον αφορά την παράμετρο του φυτρώματος και κατέληξε σε στατιστικά μειωμένο φύτρωμα σε συγκέντρωση 8,5 ds/ m. Ωστόσο τόσο σύμφωνα με τον Essa (2002) όσο και με τους Sheeren and Ansari (2001)  η ποικιλία πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε συνθήκες υψηλής αλατότητας εδάφους καθώς έχουν αναπτυχθεί ποικιλίες που προσαρμόζονται σε ανάλογες περιπτώσεις (πχ ποικιλία Lee).  Ακόμα ο εμβολιασμός του φυτού με μυκόριζα αναστέλλει τις αρνητικές επιδράσεις των αλάτων σε περιπτώσεις εδαφών υψηλής αλατότητας (Sharifi et al., 2007).  H σόγια έχει την δυνατότητα να προσαρμοστεί σε εδάφη ρυπασμένα με πετρελαιοειδή και να βελτιώσει τις αρνητικά επηρεασμένες ιδιότητες των εδαφών αυτών χωρίς να υπάρχει αρνητική επίπτωση στην ανάπτυξη του φυτού (Njoku et al., 2009). Όμοια τα φυτά της σόγια έχουν αξιολογηθεί για την ικανότητα τους να φιλτράρουν κάδμιο από ρυπασμένα εδάφη (Marakami et al., 2007).

2.Άρδευση

            Οι Sincik et al. (2008) αναφέρουν ότι όσο περισσότερο νερό εφαρμόσουμε στην καλλιέργεια σόγιας τόσο μεγαλύτερες αποδόσεις σε σπόρο αναμένουμε ενώ με την αύξηση της άρδευσης μειώνεται η αποδοτικότητα χρήσης νερού. Οι απαιτήσεις της σόγιας σε νερό σύμφωνα με την Παπακώστα (2005) εξαρτώνται από την ποικιλία και τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και έτσι κυμαίνονται από 500-1000 mm ενώ οι Van Doren and Reicosky (1987) κάνουν λόγο για ένα εύρος από 330 ως 824 ανάλογα με την περιοχή καλλιέργειας με την αποδοτικότητα χρήσης νερού να παρουσιάζεται από 0,83 κιλά ανά εκτάριο ανά mm το λιγότερο έως 8,6 κιλά ανά εκτάριο ανά mm το μέγιστο για παραγωγή σπόρου . Ωστόσο,  κατά την ωρίμανση και στα πρώτα στάδια οι ανάγκες είναι μικρές ενώ είναι αυξημένες στην άνθηση και στο γέμισμα των σπόρων (Παπακώστα, 2005 και Kobraee and Shamsi, 2011). Η έλλειψη υγρασίας κατά την άνθηση επιφέρει πτώση ανθέων και προτείνονται σε περιοχές με περιορισμένους υδάτινους πόρους, ποικιλίες με περιορισμένο διάστημα άνθησης (ΚΥΔΕΠ). Συγκεκριμένα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η γραφική αναπαράσταση της ημερήσιας χρήσης σε νερό που απαιτεί η σόγια σύμφωνα με έρευνα των Rogers (1997) καθώς επιβεβαιώνεται ξανά ότι στα αρχικά στάδια αλλά και στο τελικό στάδιο ωρίμανσης το φυτό παρουσιάζει της χαμηλότερες ημερήσιες απαιτήσεις ενώ στην άνθηση και στο γέμισμα τις υψηλότερες ημερήσιες απαιτήσεις.

Εικόνα 1: Σχέση σταδίων ανάπτυξης και ημερήσιας κατανάλωσης νερού (Rogers, 1997).

            Έτσι σύμφωνα με τους Klocke et al. (1989) σε περιοχές όπου είναι περιορισμένα τα υδατικά αποθέματα αν το έδαφος έχει την ικανότητα να συγκρατεί μέρος της υγρασία και η υγρασία στο στάδιο του φυτρώματος είναι στην υδατοικανότητα τότε  δεν εφαρμόζεται άρδευση ως την ανθοφορία ενώ αν τα εδάφη δεν συγκρατούν ικανοποιητική υγρασία ή το φυτό έχει αναπτύξει επιφανειακό ριζικό σύστημα (λόγω συμπιεσμένου εδάφους ίσως) τότε προτείνεται να εφαρμόζεται δόση άρδευσης όταν η υγρασία του εδάφους πέσει το πολύ στο 50%. Συνεχίζοντας με τον καθορισμό της άρδευσης στην σόγια, οι Ruhul Amin et al. (2009) αναφέρουν ότι με πλήρη άρδευση στο στάδιο της επιμήκυνσης του στελέχους, στην άνθηση αλλά και στο σχηματισμό του λοβού τότε επιτυγχάνουμε στατιστικά υψηλότερες αποδόσεις. Σύμφωνα με τους Thelen et al. (2004) τα κρίσιμα στάδια άρδευσης που καθορίζουν την παραγωγή για την σόγια είναι στην άνθηση και στην δημιουργία του λοβού αρκεί ωστόσο η υγρασία του εδάφους πριν τα στάδια αυτά να μην πέσει κάτω από 75%.

            Σύμφωνα με τους Brevedan and Egli (2003) έλλειψη νερού κατά την διάρκεια γεμίσματος του σπόρου επιφέρει πρώιμη ωρίμανση του φυτού ωστόσο οι αποδόσεις είναι πολύ χαμηλότερες όπως και το βάρος των σπόρων. Για να επιτευχθούν ικανοποιητικές  αποδόσεις σύμφωνα με τους Comlekcioglu and Simsek (2011) πρέπει να χορηγείται στην καλλιέργεια τουλάχιστον το 100% της εξατμισοδιαπνοής του φυτού ενώ για μέγιστες αποδόσεις το 133%. Ωστόσο σύμφωνα με πειράματα της Monsanto Co. (2012) οι διαφορές στις τελικές αποδόσεις  δεν είναι υψηλές είτε εφαρμοστεί άρδευση στο 100% της εξατμισοδιαπνοής είτε στο 125%. Η ανάγκη σε άρδευση του φυτού καθορίζεται και από τις φυσικές ιδιότητες του εδάφους καθώς σύμφωνα με τους Peters and Johnson (1960) το φυτό έχει την δυνατότητα αν το έδαφος το επιτρέπει να απορροφήσει νερό από βάθος ως και 120 cm μέσω εκτεταμένου ριζικού συστήματος.  Ένα πρόγραμμα άρδευσης με διάστημα εφαρμογής ανά 12 ημέρες είναι το ιδανικό ανάλογα και της κατακρημνίσεις βέβαια (Chafi et al., 2012).  Ο Κατράνης (1989) προτείνει 4-7 δόσεις άρδευσης

Εικόνα 2: Σχέση απόδοση με εφαρμογή άρδευσης ανάλογη της εξατμισοδιαπνοής (Monsanto Co., 2012).

Οι αρδεύσεις δεν πρέπει να είναι ακανόνιστες διότι έτσι έχουμε μεγάλο ποσοστό λοβών που απορρίπτονται από το φυτό ενώ σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης καλό είναι να αποφεύγεται η μέθοδος της κατάκλισης (Παπακώστα, 2005 και Αυγουλάς και άλλοι, 2001). Ακόμα, καταστάσεις υδατικού κορεσμού επιδρούν αρνητικά στο ποσοστό φυτρώματος του φυτού (Wuebker et al., 2001).

3.Θερμοκρασία

Ένα εύρος θερμοκρασιών από 24 ως 33^oC είναι το ιδανικό για την βλάστηση του σπόρου (Tyagi and  Tripathi, 1983) ενώ γενικότερα σύμφωνα με τους Raper and Kramer (1987)  το φυτό μπορεί να βλαστήσει και σε ένα διευρυμένο εύρος 16-38 ^oC. Ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη του φυτού είναι 25-26 ^oC ημερήσιας θερμοκρασία και 18 ^oC νύχτας (Κατράνης, 1989) ενώ η Παπακώστα (2005) κάνει λόγο για 28-30 ^oC.  Όπως και με την άρδευση έτσι και με την θερμοκρασία θέλει ιδιαίτερη προσοχή το στάδιο γεμίσματος των σπόρων αλλά και στην ανθοφορία. Υψηλές θερμοκρασίες κατά την άνθηση επιφέρει στειρότητα της γύρης και εν τέλει μειωμένο αριθμό σπόρων και θερμοκρασίες άνω των 33 ^oC στην διάρκεια γεμίσματος των σπόρων έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην τελική παραγωγή (Ohio State University, undated). Ακόμη σε θερμοκρασίες κάτω των 18 ^oC παρατηρούμε μειωμένο ρυθμό ανάπτυξης (ΚΥΔΕΠ) ενώ η Παπακώστα (2005) αναφέρει ότι θερμοκρασίες κάτω των 24 ^oC καθυστερούν την άνθηση. Όσον αφορά την αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες αναφέρεται ότι το φυτό έχει την δυνατότητα να ανεχτεί θερμοκρασίες από 0 ως -2 ^oC (Naeve and Nicolai, 2011). Συγκεκριμένα, αν τα φυτά είναι σκληραγωγημένα ενδέχεται να αντέξουν σε θερμοκρασίες ως -2 ^oC ενώ σε διαφορετική περίπτωση με την εμφάνιση του πρώτου φύλλου θερμοκρασίες κάτω του 0 ^oC είναι ιδιαίτερα επιζήμιες (Kandel, 2010). Ωστόσο, έχουν αναπτυχθεί και μέθοδοι όπως η ενυδάτωση των σπόρων σε 20% υγρασία ώστε να αυξάνεται η ανθεκτικότητα των σπόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες (Knypl and Janas, 1979). Ενδιαφέρον αντιστοίχηση ιδανικών θερμοκρασιών ανά στάδιο που έχει δημιουργήσει ο Holmberg (1973) (εύρεση μέσω  Raper et al., 1987).

Πίνακας 1: Εύρη θερμοκρασιών ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης (Holmberg, 1973)

 Ακόμα, σύμφωνα με τον Richardson (2011) εικάζεται ότι η ανθεκτικότητα στην προσβολή από αφίδες επηρεάζεται αρνητικά από την επίδραση χαμηλών ή υψηλών θερμοκρασιών (ανάλογα ποικιλία). Οι Zhang et al. (1995) αναφέρουν ότι θερμοκρασίες εδάφους 21-22 ^oC είναι ιδανικές για τον ομαλό αποικισμό της μυκόριζας με τις ρίζες του φυτού (άρα ορισμός συμβίωσης με αζωτοβακτήρια, επομένως  δημιουργία φυματίων και εν τέλει δραστήρια αζωτοδεσμευση). Σύμφωνα με τους Wolf et al. (1989) με την αύξηση της θερμοκρασίας αναμένουμε μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε έλαιο ενώ σε θερμοκρασίες άνω των 30 ^oC παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση και σε πρωτεΐνη.  Έχουν αναπτυχθεί μοντέλα πρόβλεψης ωρίμανσης του φυτού ανάλογα με τις θερμομονάδες και ένα από αυτά το έχουν αναπτύξει οι Kandel and Akyuz (2012) και αναφέρει ότι ανάλογα με τις πρωιμότητα που παρουσιάζει κάθε ποικιλία οι ημέρες που απαιτούνται για ωρίμανση είναι από 115 ως 127 (θερμοκρασία βάσης 10^oC). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντιστοίχηση θερμομονάδων και σταδίων που πραγματοποίησαν οι Kumar et al. (2008) και αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα.

Πίνακας 2: Ανάγκες σε θερμομονάδες ανάλογα το στάδιο ανάπτυξης (Kumar et al., 2008)

4.Μήκος ημέρας

            Γενικότερα έχουν αναπτυχθεί κυρίως ποικιλίες βραχείας και ουδέτερης φωτοπεριόδου ενώ υπάρχουν και ποικιλίες που προσαρμόζονται σε μακρές ημέρες (Παπακώστα, 2005). Συγκεκριμένα οι Wang et al. (1998) αξιολογώντας την ποικιλία Hutcheson σε μήκος ημέρας και κατέληξαν ότι με φωτοπερίοδο 8 ωρών το φυτό φτάνει στο στάδιο της άνθησης πιο γρήγορα ενώ αντίστοιχα ήταν τα αποτελέσματα και από τους Washburn and Thomas (2000). Επίσης οι Collinson et al. (1992) αναφέρουν ότι μικρού μήκους ημέρες επιφέρουν νωρίτερα άνθηση έπειτα από την αξιολόγηση 4 ποικιλιών. Οι Borthwick and Parker (1939) έπειτα από την αξιολόγηση 12 ποικιλιών κατέληξαν ότι μόλις 4 δεν μπορούν να ανθήσουν σε φωτοπερίοδο άνω των 16 ωρών. Σύμφωνα με μελέτη των Thomas and Raper (1977)  η πρωτογενής ανάπτυξη του άνθους διαφέρει ανάλογα με την επίδραση της φωτοπεριόδου και της θερμοκρασίας (εξαρτώμενη και από την ποικιλία) και πιο συγκεκριμένα σε μια αναθεωρημένη εργασία τους οι Thomas and Raper (1983) εκτίμησαν ότι με την επίδραση μακράς φωτοπεριόδου ενδέχεται να υπάρχει μια καθυστέρηση στην πρωτογενή ανάπτυξη του άνθους από 2 ως και 7 ημέρες ανάλογα και την επίδραση της θερμοκρασίας. Οι Kantolic and Slafer (2001) αναφέρουν ότι έστω και δύο ώρες περισσότερο φως ενδέχεται να επιφέρει μορφολογικές αλλαγές στην σόγια καθώς αναπτύσσονται περισσότεροι κόμβοι για το φυτό. Λόγω αυτής της διακλάδωσης που παρουσιάζει το φυτό ερμηνεύουν και οι Thomas and Raper (1976) το μεγαλύτερο αριθμό λοβών και ανθέων στην επίδραση μακράς φωτοπεριόδου ενώ οι Settimi and Board (1986) προσθέτουν ότι η επίδραση μικρού μήκους ημέρα μπορεί να επιφέρει νωρίτερα άνθιση αλλά κάτι τέτοιο δεν συνεπάγεται και αφθονία λουλουδιών. O  Shanmugasundaram (1979) αξιολόγησε 40 ποικιλίες σόγιας σε 10 και 16 ώρες φωτοπεριόδου και κατέληξε ότι 17 από αυτές δεν είχαν στατιστικά σημαντικές μορφολογικές διαφορές από την φωτοπερίοδο ενώ αυτές  που παρουσίασαν εκτός από αυτά που προαναφέραμε στις παραπάνω αναφορές προστίθεται ότι η επίδραση της μακράς φωτοπεριόδου στις ποικιλίες που έπαιξε ρόλο διαμορφώνει διαφορετικό βάρος σπόρου, αυξημένο ύψος  φυτού στην άνθηση και στην τελική ωρίμανση καθώς και αυξημένη απόδοση στις περισσότερες περιπτώσεις. Ακόμα, οι Camara et al. (1997) προσθέτουν ότι η επίδραση παρατεταμένης φωτοπεριόδου σε σταθερές θερμοκρασίες διαμορφώνουν υψηλότερα φυτά. Αντίστοιχα, οι Morandi et al. (1987) αναφέρουν και αυτοί ότι η επίδραση της φωτοπεριόδου διαμορφώνει διαφορετικό αριθμό λοβών, ανθέων και σπόρων.

5.Λίπανση

Ενώ το φυτό έχει την ικανότητα να δεσμεύει άζωτο, αυτό δεν επαρκεί για να καλύψει της ανάγκες του. Ωστόσο, η προσθήκη αζώτου ωστόσο με λίπανση ενδέχεται να επηρεάσει την αζωτοδέσμευση του φυτού. Χαρακτηριστικά οι Hardanson et al. (1984) αναφέρουν ότι με την προσθήκη επιπλέον αζωτούχας λίπανσης παρατηρείται λιγότερη δέσμευση αζώτου μέσω των φυματίων αλλά αν επιλεγεί η απαραίτητη ποικιλία το φαινόμενο αυτό μπορεί να μην παρατηρηθεί (π.χ. Dunadja). Όμοια οι Salvagiotti et al. (2008) αναφέρουν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η εφαρμογή αζωτούχας λίπανσης τόσο μικρότερη είναι και η δέσμευση αζώτου μέσω των φυματίων ενώ ο ρυθμός μείωσης της βιολογικής αζωτοδέσμευσης επηρεάζεται από το τρόπο εφαρμογής της αζωτούχας λίπανσης.

Εικόνα 3: Μείωση αζωτοδέσμευσης με την προσθήκη αζωτούχας λίπανσης (Salvagiotti et al., 2008).

  Οι Takahashi et al. (1991) αξιολόγησαν διάφορους μεθόδους χορήγησης αζωτούχας λίπανσης ώστε να μην επηρεάζεται αρνητικά η αζωτοδέσμευση μέσω των φυματίων αλλά και να παρουσιάζονται υψηλές αποδόσεις. Έτσι κατέληξαν σε μια εφαρμογή που περιλαμβάνει μια εφαρμογή στην εγκατάσταση του φυτού περί τα 1,6 κιλά ανά στρέμμα και μια συμπληρωματική στα 10 κιλά ουρίας εκατό ημέρες αργότερα με βαθιά ενσωμάτωση. Σε πείραμα τριετίας οι Osborne  and Riedell (2006)  αναφέρουν  ότι εφαρμογή 1,6 κιλών αζώτου ανά στρέμμα στην εγκατάσταση επιφέρει ως και 6% αύξηση στις τελικές αποδόσεις χωρίς όμως να επηρεάζεται η ποιότητα του σπόρου ενώ οι Chafi et al. (2012)  έκριναν την ανάλογη αύξηση μη στατιστικά σημαντική. Από την άλλη, οι Baker and Blamey (1985) αναφέρουν ότι με την προσθήκη επιπλέον αζωτούχας λίπανσης επιτυγχάνουμε μεγαλύτερες αποδόσεις σε σπόρο. Ο Kang (1975) σύγκρινε δύο μεθόδους αζωτούχας θρέψης της σόγιας, μια με εμβολιασμό με αζωτοβακτήρια και μια με αζωτούχα θρέψη δίχως εμβολιασμό με 6 κιλά ανά στρέμμα. Εν τέλει παρατήρησε μεγαλύτερες αποδόσεις με μεγαλύτερο αριθμό λοβών  και μεγαλύτερη προσρόφηση αζώτου στην περίπτωση εφαρμογής ανόργανης θρέψης με λίπασμα. Από την άλλη οι Seneviratne et al. (2000) βρήκαν ότι ο εμβολιασμός με αζωτοβακτήρια παρουσιάζει μεγαλύτερες αποδόσεις  σε σπόρο και ξηρή  βιομάζα από αζωτούχα θρέψη με δόση λίπανσης 4,6 κιλά ανά στρέμμα. Στο ίδιο μήκος έρευνας και οι Hungria et al. (2007) όπου αναφέρουν ότι συνδυασμός εμβολιασμού με αζωτούχας λίπανσης 20 κιλά ανά στρέμμα δεν επιφέρει αύξηση στην τελική απόδοση σπόρου σε σχέση με αποκλειστικό εμβολιασμό καθώς η βιολογίκη αζωτοδέσμευση υπολειτουργεί στην πρώτη περίπτωση. Οι Falodun  et al. (2010) σύγκριναν εφαρμογές ανόργανης θρέψης και οργανικής και εν τέλει παρατήρησαν ότι η εφαρμογή ανόργανης θρέψης επιφέρει πιο θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη της σόγιας. Συγκεντρωτικά μπορούμε να πούμε ότι για την μεγαλύτερη επίτευξη αποδόσεων δεν αρκεί μόνο ο εμβολιασμός αλλά και η προσθήκη αζώτου ως 5 κιλά το πολύ ειδάλλως θα έχουμε μειωμένες αποδόσεις σπόρο. Βέβαια κριτήρια λίπανσης αποτελούν και τα αποθέματα στο έδαφος, οι γενικότερες εδαφοκλιματικές συνθήκες αλλά και ο στόχος τελικού προϊόντος (ίσως για παραγωγή βιομάζας να προτείνονται και παραπάνω δόσεις). Οι Varvel and Peterson (1992) αναφέρουν ότι η σόγια είναι ιδανικό φυτό για αμειψισπορά καθώς αφήνει αποθέματα αζώτου για τις επόμενες καλλιέργειες διότι έχει την δυνατότητα να προσροφά υψηλές ποσότητες που θα είχαν εκπλυθεί (50% αξιοποίηση αζώτου σε σύστημα αμειψισποράς αναφέρει η ομάδα ερευνητών).

O Heming (undated) αναφέρει ότι με προσθήκη φωσφορούχας λίπανσης οι αποδόσεις σε σπόρο αυξάνονται, ωστόσο εξετάζοντας δόσεις ως 13 κιλά ανά στρέμμα (δεν αναφέρεται αν είναι όμως στατιστικά σημαντική αύξηση). Αντίθετα οι Rehm et al (2001) κάνουν λόγο ότι η λίπανση με φώσφορο αυξάνει τις αποδόσεις σε σπόρο μόνο αν τα εδαφικά αποθέματα στο στοιχείο είναι περιορισμένα. Συγκεκριμένα σε αξιολόγηση δόσεων ως τα 10,5 κιλά φωσφόρου ανά στρέμμα παρατήρησαν ότι υπήρχε μια ιδιαίτερα αύξηση στην τελική απόδοση σε σπόρο όταν εφαρμόστηκε δόση ίση με 2,6 κιλά ανά στρέμμα έπειτα συνεχίστηκε αύξηση (όχι με υψηλό  ρυθμό) ως τα 8 κιλά περίπου ανά στρέμμα και μετέπειτα πτώση στα 10,5 κιλά στρεμματικής δόσης (άρα όχι ανάλογη σχέση φωσφορούχας λίπανσης και απόδοσης σε σπόρο).  Ωστόσο όσον αφορά την απόδοση σε βιομάζα, οι Mabapa et al. (2010) δηλώνουν μέσα από πειράματα ότι προσθέτοντας όντως και 6 κιλά φωσφόρου ανά στρέμμα δεν έχουμε στατιστικά σημαντικές αλλαγές στην τελική απόδοση. Αντίθετα ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση απόδοσης σε σπόρο και φωσφορούχας λίπανσης που παρουσιάζουν οι Ferguson et al. (2006) όπου αναφέρεται ότι η θρέψη με φώσφορο του φυτού μπορεί να καλυφθεί αν τα απόθετα του εδαφικού φωσφόρου είναι 12 ppm (Bray test) καθώς περαιτέρω προσθήκη δεν επιφέρει αύξηση στην τελική απόδοση σε σπόρο. Ωστόσο στην Ελλάδα η συγκέντρωση φωσφόρου γίνεται με την μέθοδο Olsen και από την ίδια ομάδα ερευνητών αναφέρεται ότι όταν υπάρχει συγκέντρωση αποθέματος πάνω από 8 ppm δεν απαιτείται λίπανση με φώσφορο. Ακόμα, σύμφωνα με τους Ogoke et al. (2003) η προσθήκη φωσφόρου επιδρά θετικά και στην απορρόφηση αζώτου από την σόγια (μέσω  συμβιωτικής αζωτοδέσμευσης).

Εικόνα 4: Σχέση προσθήκη φωσφόρου με ποσοστιαία αύξηση απόδοσης σε σπόρο (Ferguson et al., 2006).

Οι Mallarino et al. (undated) σε έρευνα το 2007 αναφέρουν ότι ο τρόπος χορήγησης του φωσφόρου όταν είναι απαραίτητο δεν παίζει ρόλο στην τελικές αποδόσεις και έτσι είναι εφικτή η εφαρμογή του με λιπασματοδιανομέα διασποράς δίχως ενσωμάτωση του λιπάσματος (ευέλικτη εφαρμογή).

Οι Wang et al. (2008) μέσα από πειράματα αποδόσεων αναφέρουν ότι η σόγια έχει ανάγκη από 8,5 κιλά καλίου ανά στρέμμα για να έχουμε βέλτιστες αποδόσεις σε σπόρο. Γενικά, η προσθήκη καλίου μπορεί να επιδρά θετικά στην απόδοση σε σπόρο και στην περιεκτικότητα σε έλαιο ενώ επιδρά αρνητικά στην περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη (Wang et al., 2005). Η προσθήκη καλίου είναι ικανή να επιφέρει αύξηση στην τελική απόδοση σε σπόρο ως και 19% (Bhangoo and  Albritton, 1972).  Οι Myers et al. (2005), Walter and Difonzo (2007) και οι Bruulsema et al. (2010) παρατήρησαν ότι οι πληθυσμοί της αφίδας που προσβάλει την σόγια ήταν αυξημένοι σε φυτά που δεν είχε εφαρμοστεί καλιούχος λίπανση ή σε εδάφη που δεν παρουσίαζαν υψηλή συγκέντρωση σε κάλιο.

6.Σπορά

Η Monsanto Co. (2010) αξιολόγησε διάφορες πυκνότητες φυτών και κατέληξε ότι πυκνότητα με 31.250 σπόρους ανά στρέμμα δεν ενδέχεται να επιφέρουν την μεγαλύτερη απόδοση σε σπόρο αλλά το μεγαλύτερο οικονομικό όφελος καθώς όσο αυξάνουν οι πυκνότητες σποράς μπορεί να αυξάνονται και οι αποδόσεις αλλά όχι με τέτοιο ρυθμό που να δικαιολογούν το κόστος αγοράς επιπλέον σπόρου. Όμοια το University of Nebraska- Lincoln (2010) σε τριετή πειράματα που πραγματοποιείσαι τονίζει ότι οικονομικά ωφέλιμο είναι να διαμορφώνεται πυκνότητα φυτείας 30000 φυτών ανά στρέμμα. Ακόμα σε τριετή πείραμα έρευνας ο Whigham (1998) αναφέρει ότι παραπάνω από 32000 φυτά ανά στρέμμα δεν επιφέρουν στατιστικά σημαντικές υψηλότερες αποδόσεις.  Ο Davis (2010) αναφέρει ότι η δόση σποράς εξαρτάται από το έδαφος, την ποιότητα του σπόρου και τον τρόπο σποράς αλλά προτείνει μια γενικότερη πυκνότητα στα 25000 φυτά ανά στρέμμα ίσως κάλυπτε κάθε περίπτωση για ικανοποιητική απόδοση σε σπόρο. Οι Endres and Kandel (2011) υπολόγισαν ότι 1,5% αύξηση στην πυκνότητα σποράς ενδέχεται να επιφέρει 6,7 κιλά ανά στρέμμα περισσότερη απόδοση (για πυκνότητες άνω των 34.500 φυτών ανά στρέμμα). Οπωσδήποτε η ομάδα ωρίμανσης (πρώιμες, μέσης, όψιμες), το έδαφος καθώς και η χρονική στιγμή σποράς καθορίζει και την δοσολογία. Συγκεκριμένα , ο Kroger (undated) προτείνει για την σόγια μεγαλύτερες δόσεις όταν υπάρχει ελαφρύ έδαφος, ποικιλίες όψιμης ωρίμανσης, όταν η σπορά γίνεται σχετικά αργά και όταν η φυτρωτική ικανότητα του σπόρου ξεπερνά το 90% ενώ μεγαλύτερες δόσεις όταν υπάρχει βαρύ έδαφος, ποικιλίες μέσης ή πρώιμης ωρίμανσης, όταν η σπορά γίνεται ιδιαίτερα νωρίς και τέλος όταν η φυτρωτική ικανότητα είναι χαμηλή. Όσον αφορά την ομάδα ωρίμανσης της ποικιλίας αναφέρατε ότι όσο πιο πρώιμη είναι μια ποικιλία τόσο πιο μεγάλη προτείνεται να είναι η δόση σποράς (Naeve, 2008). Ωστόσο, η πυκνότητα φυτείας εξαρτάται και τις αποστάσεις μεταξύ των σειρών και έτσι το Purdue University (2007) προτείνει πυκνότητα τελικών φυτών: 42000 ανά στρέμμα για αποστάσεις σειρών στα 18 cm, 32500 ανά στρέμμα για αποστάσεις σειρών από 28 ως 51 cm και 26000 ανά στρέμμα για αποστάσεις σειρών στα 76 εκατοστά ενώ οι Boquet and Walker (1980) κάνουν λόγο για 5,6 κιλά σπόρου ανά στρέμμα για αποστάσεις  στα 51 cm και 6,8 κιλά ανά στρέμμα για αποστάσεις στα 25 cm. Οι Moore and Aitken (2009)  εκφράζουν πιο γενικά και εφαρμόσιμα την κατάσταση αναφέροντας ότι όσο αυξάνεται η δόση σποράς τόσο αυξάνεται και η απόδοση σε σπόρο ως ένα σημείο όμως και έπειτα επέρχεται για κάποιες δόσεις σπόρων ισορροπία στην απόδοση και εν τέλει όσο αυξάνεται η δόση μειώνεται η παραγωγή. Ενδεικτικά αναφέρουν ότι μια δόση σποράς με τελική πυκνότητα φυτών 32000 ανά στρέμμα προέκυψε μεγαλύτερη απόδοση σε σπόρο απ’ ότι με εφαρμογή στα 480000 φυτά ανά στρέμμα.

Εικόνα 5: Σχέση δόσης σποράς και αποδόσεων σε σπόρο, ύπαρξη ιδανικού εύρους πυκνότητας (Moore and Aitken, 2009).

            Σύμφωνα με τον Pedersen και πειράματα του Iowa State University (2005-2007) προέκυψαν υψηλότερες αποδόσεις σε σπόρο από σπορά με αποστάσεις μεταξύ των σειρών στα 38 cm παρά σε αποστάσεις στα 76 cm. Ακόμα, ο Nafsiger (2012) αναφέρει ότι σπορά στα 38 cm ενδέχεται να επιφέρει από 10 ως 27 κιλά επιπλέον απόδοση σε σχέση με σπορά στα 76 cm. Οι Acko and Trdan (2008) αναφέρουν ότι με σπορά στα 25cm προκύπτουν μεγαλύτερες αποδόσεις σε σπόρο στατιστικά σημαντικές σε σχέση με σπορά στα 50 cm. Έχουν αναπτυχθεί και συστήματα με αποστάσεις ως και 18 cm (πυκνής φύτευσης) αλλά είναι δύσκολο να εφαρμοστούν λόγω ότι οι περισσότερες σπαρτικές μηχανές είναι δύσκολό να ρυθμιστούν σε τέτοιες αποστάσεις (MSU, 2010). Συγκεκριμένα, οι πυκνές φυτείες διαχειρίζονται καλύτερα ζιζάνια καθώς καθυστερεί η ανάπτυξη τους σε σχέση με μια αραιή απόσταση μεταξύ των σειρών και το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε από πειράματα των Knezevic et al. (2003). Ακόμα οι Monsanto Co. (2011) και Wax and Pendleton (1968) αναφέρουν μεγαλύτερες αποδόσεις σε σπόρο σε πυκνή σπορά σε σχέση με αραιότερες αποστάσεις σποράς.

Η σπορά της σόγιας καλό είναι να πραγματοποιείται σε βάθος 2,5 ως 4 cm ενώ σε περιπτώσεις πάνω από 6,5 cm παρουσιάζονται προβλήματα φυτρώματος (Missigan State University, 2012). Μάλιστα οι Bowen and Hummel (1980) σε πείραμα τριετίας κάνουν λόγο ότι η εναποθέτηση του σπόρου στα 4 cm θεωρείται ιδανική για τις ποικιλίες που αξιολόγησαν. Βέβαια εξαρτάται η εφαρμογή και από το έδαφος εγκατάστασης, από την προετοιμασία της σποροκλίνης καθώς και από την πιθανή παρουσία κρούστας (να αποφεύγεται). Σε περιπτώσεις σποράς άνω από 5 cm εξαρτάται από την ποικιλία επιλογής  η ικανότητα φυτρώματος (Ontario Ministry of Agriculture and Food, 2009).

7.Συγκομιδή

Οι Tripanthi et al. (2009) υποστηρίζουν σε πειράματα συγκομιδής ότι 103 ημέρες μετά την σπορά παρατηρήθηκε μεγαλύτερος αριθμός σπόρων ανά λοβό, μεγαλύτερου βάρους σπόροι αλλά και υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη. Οι μέρες συγκομιδής ωστόσο που παρουσιάζονται στο συγκεκριμένο πείραμα δεν πρέπει να γενικεύονται καθώς οι ημέρες ως προς την ωρίμανση εξαρτώνται και από την ποικιλία επιλογής (ομάδα ωρίμανσης) αλλά και από το κλίμα και έτσι θα ήταν πιο λειτουργικό αν μετατρεπόντουσαν οι ημέρες συγκομιδής σε θερμομονάδες. Ωστόσο, το ενδιαφέρον που παρατηρούμε είναι ότι υπάρχει ταύτιση στην ποσοτική μεγέθυνση της παραγωγής αλλά και της ποιοτικής καθώς  η συγκέντρωση σε πρωτεΐνη είναι υψηλή. Ο Davis (2010) αναφέρει ότι η ιδανική στιγμή συγκομιδής του φυτού είναι όταν οι λοβοί έχουν ωριμάσει και έχουν αποκτήσει καστανό χρωματισμό, όταν έχουν πέσει τα φύλλα και τέλος όταν η υγρασία του σπόρου είναι τουλάχιστον 15% και  η εποχή αυτή ταυτίζεται και με άλλες αναφορές (Παπακώστα, 2005, Αυγουλάς και άλλοι, 2001). Ακόμα ο Κατράνης (1989) προσθέτει ότι την χρονική στιγμή εκείνη οι σπόροι είναι σκληροί και δεν χαράζονται με το νύχι. Η χρονική στιγμή εκείνη είναι  περίπου 15 ημέρες έπειτα  από την φυσιολογική ωρίμανση του σπόρου. Συγκομιδή σε υγρασία σπόρου κάτω 13% δεν προτείνεται καθώς έχουμε σπασίματα σπόρων και απώλειες λόγω τινάγματος, απώλειες συγκομιδής τουλάχιστον 10% της παραγωγής, μειωμένη εμπορική αξία λόγω βάρους και μειωμένη βλαστικότητα (Iowa State University, 2008). Η σωστή εγκατάσταση της φυτείας θα επιφέρει και λιγότερες απώλειες στην συγκομιδή καθώς καλό είναι το έδαφος να μην παρουσιάζει ανωμαλίες διότι οι λοβοί ξεκινάν να διαμορφώνονται από 7,5 cm και ως την κορυφή του φυτού και έτσι σε επίπεδο έδαφος η εργασία της μηχανής συγκομιδής είναι πιο αποτελεσματική ενώ καλό είναι να ρυθμίζεται και η ταχύτητα εργασίας (PennState University, 2012). Γενικότερα, σύμφωνα τους Philbrook and Oplinger (1989) καθυστέρηση στην συγκομιδή παραπάνω από 14 ημέρες από την φυσιολογική ωρίμανση έχει ως αποτέλεσμα απώλειες που φτάνουν ως και 1,1 κιλό ανά στρέμμα ανά ημέρα.

Η συγκομιδή πραγματοποιείται με θεριζοαλωνιστικές μηχανές με βάση να δύνεται στην ρύθμιση της μηχανής για να περιοριστούν οι απώλειες (Παπακώστα, 2005).

8.Αποδόσεις

Την τελευταία δεκαετία οι αποδόσεις σε σπόρο στην Αμερική που είναι η κύρια παραγωγός χώρα ξεπερνάνε τα 280 kg/ στρέμμα (Soystats, 2011) ενώ υπήρχαν και περιοχές που ξεπέρασαν τα 350 kg ανά στρέμμα (Iowa State University, 2013). Σύμφωνα με τους Masuda and  Goldsmith (2009) η παγκόσμια παραγωγή σόγιας εκτιμάται στα 217 κιλά ανά στρέμμα. Ακόμα σε πειράματα αποδόσεων έχουν αναφερθεί και στρεμματικές αποδόσεις σπόρων ακόμα και  569 κιλά σε συνθήκες πλήρους άρδευσης και λίπανσης (Gordon, 2008). Ενώ σύμφωνα με αναφορά των Κίττας και άλλοι (2007) από μέση στρεμματική απόδοση σε σπόρο 160-240 προκύπτουν 29-44 λίτρα βιοντίζελ ανά στρέμμα. Όσον αφορά την παραγωγή βιομάζας οι Mandal et al. (2009) εκτίμησαν μέγιστη βιομάζα στα 633 gr ανά τετραγωνικό μέτρο (μη ξηρή) σε πειράματα αποδόσεων.

9.Βιβλιογραφία

1. Ačko D. K., Trdan S.. 2009.  Influence of row spacing on the yield of ten cultivars of soybean (Glycine max(L.) Merrill).Acta agriculturae Slovenica. Volume 93, Issue 1, Pages 43–50
2. Baker, C.M., and F.P.C. Blamey. 1985. Nitrogen fertilizer effects on yield and nitrogen uptake of sorghum and soybean growth in sole and intercropping systems. Field Crops Res. 12:233-240.
3. Bhangoo M.S., Allbritton D.J.. 1972. Effect of fertilizer nitrogen, phosphorus and potasium on yield and nutrient content of Lee Soybeans. Agron. J., 64(6): 743-745
4. Boquet, D. J., Walker, D. M.. 1980. Seeding rates for soybeans in various planting patterns. Louisiana Agriculture Vol. 23 No. 3 pp. 22-23
5. Borthwick H.A., Parker M.W. 1939. Photoperiodic responses of several varieties of soybean. Bot Gaz 101: 341–365
6. Bowen, H. D., Hummel, J. W.. 1980. Critical factors in soybean seedling emergence. World soybean research conference II: proceedings.  pp. 451-469
7. Brevedan, R.E., Egli, D.B., 2003. Short periods of water stress during seed filling, leaf senescence, and yield of soybean. Crop Sci. 43, 2083–2088.
8. Bruulsema T., C. DiFonzo, and C. Gratton.  How Potassium Nutrition Can Suppress Soybean Aphids. Better Crops, Vol. 94, No. 2, Better Crops, Vol. 94, No. 2, pp 11-13.
9. Camara G.M.S., Sediyama T., Dourado-Neto D., M.S. Bernardes. 1997. Influence of photoperiod and air temperature on the growth, flowering and maturation of soybean (Glycine max (L.) Merrill). Sci. agric. (Piracicaba, Braz.) vol.54 no.spe Piracicaba June
10. Chafi A.A. , E. Amiri and D.A. Nodehi. 2012. Effects of irrigation and nitrogen fertilizer on soybean (Glycine max) agronomic traits. Intl J Agri Crop Sci. Vol., 4 (16), 1188-1192,International Journal of Agriculture and Crop Sciences.
11. Collinson S.T., Summerfield R.J., Ellis R.H., Roberts E.H..1993. Durations of the photoperiod‐sensitive and photoperiod‐insensitive phases of development to flowering in four cultivars of soyabean (Glycine max [L] Merrill). Annals of Botany 71: 389–394
12. Comlekcioglu N and Simsek M. 2011. Effects of deficit irrigation on yield and yield components of vegetable soybean (Glycine max L.) in semi-arid conditions. African Journal of Biotechnology 10: 6227-6234.
13. Davis V.. 2010. Soybean Harvest 2010: Time Is on Our Side, But Will Timing Harvest Remain a Challenge?. The Bulletin, Issue 22, Article 2/September 24
14. Davis V..2010. Soybean Seeding Rates for 2010. The Bulletin, Issue 4, Article 9/April 29
15. Endres G., Kandel H.. 2011. Soybean Planting Rate and Row Spacing. North Dakota State University. Available at: http://www.ag.ndsu.edu/cpr
16. Essa, T.A.. 2002. Effect of salinity stress on growth and nutrient composition of three soybean (Glycine max L. Merrill) cultivars. J. Agron. Crop Sci. 188, 86–93.
17. Falodun E.J., A. U. Osaigbovo and S. U. Remison. 2010. The effect of packaged organic and inorganic fertilizers on the growth and yield of soyabean (glycine max l). Afr. J. Gen. Agric. Volume 6, No. 3, pp 169-175
18. Ferguson R.B., Shapiro C.A., Doberman A.R., Wortmann C.S.. 2006. Fertilizer Recommendations For Soybeans. University of Nebraska–Lincoln.
19. G. Seneviratne, L.H.J. Holm and E.M.H.G. Ekanayake. 2000. Agronomic benefits of rhizobial inoculant use over nitrogen fertilizer application in tropical soybean, Field Crops Res. 68, pp. 199–203.
20. Gordon W.B.. 2008. Maximizing Irrigated Soybean Yields in the Great Plains. Better Crops, Vol. 92, No. 2, pp 6-7
21. Grau C., N. Kurtzweil, G. Tylka. Soil pH Influences Soybean Disease Potential. The Yields II Project: Research-Based Management Information. Soybean Research and Development Council.
22. Hardarson G., Zapata F. and Danso S.K.A.. 1984 Effect of plant genotype and nitrogen fertilizer on symbiotic nitrogen fixation by soybean cultivars. Plant and Soil 82, 397-405.
23. Henning S.. undated. Corn, Soybean, and Soil Responses to Phosphorus Fertilizer. Iowa State University, Northwest Research Farms and Allee Demonstration Farm
24. Holmberg, S. A.. 1973. Soyabeans for cool temperate climates. Agri Hortique Genetica 31(1/2): 1-20
25. Hungria M., J.C. Franchini, R.J. Campo, C.C. Crispino, J.Z. Moraes, R.N.R. Sibaldelli, I.C. Mendes and J. Arihara, Nitrogen nutrition of soybean in Brazil: contributions of biological N₂ fixation and N fertilizer to grain yield, Can. J. Plant Sci. 86 (2006), pp. 927–939
26. Iowa State University. 2008. Soybean Drying and Storage. Iowa State University Extension.
27. Iowa State University. 2013.  Historical Soybean Yields by County. Ag Decision Maker.  File A1-13, pp 1-8
28. John R. Settimi and James E. Board. "Photoperiod Requirements for Flowering and Flower Production in Soybean"Agronomy Journal 80.3 (1986): 518-525.
29. Kamal A., Qureshi M. S., Ashraf M. Y., and Hussain M.. 2003. Salinity induced changes in some growth and physio-chemical aspects of two soybean [Glycine max (l.) Merr.] genotypes. Pak. J. Bot., 35, 93-97.
30. Kandel and Akyuz. 2012. Growing Degree Day Model for North Dakota Soybean. North Dakota State University. Available at: http://www.ag.ndsu.edu/cpr
31. Kandel H.. 2010. Soybean Production Field Guide for North Dakota and Northwestern Minnesota. Published by North Dakota State University & North Dakota Soybean Council &Minnesota Soybean Research and Promotion Council. Fargo.
32. Kang B.T.. 1975. Effects of Inoculation and Nitrogen Fertilizer on Soybean in Western Nigeria. Experimental Agriculture, 11, pp 23-31. \
33. Kantolic, A. G., and G. A. Slafer, 2001: Photoperiod sensitivity after flowering and seed number determination in indeterminate soybean cultivars. Field Crops Res.72,109—118
34. Klocke, N.L., D.E. Eisenhauer, J.E. Specht, R.W. Elmore and G.W. Hergert. 1989. Irrigating soybean by growth stages in Nebraska. Appl. Eng. Agric. 5(3): 361-366.
35. Knezevic, S. Z., S. P. Evans, and M. Mainz. 2003. Row spacing influences the critical timing for weed removal in soybean (Glycine max). Weed Technol. 17:666–673.
36. Knypl J.S., Janas K.M..1979. Increasing low-temperature resistance of soybean, Glycine max (L) Merr., by exposure of seeds to water saturated atmosphere. Biol Plant Acad Sc Bohemoslov 21:291–297
37. Kobraee, S., K. Shamsi. 2011. Effect of irrigation regimes on quantitative traits of soybean (Glycine max L.). Asian Journal of Experimental and Biological sciences, 2(3): 441-448.
38. Kroger T.. undated.  Optimal plant populations / seeding rates for soybean. Mississippi State University Extension.
39. Kumar, A., V. Pandey, A. M. Shekh, and M. Kumar. 2008. Growth and yield response of soybean (Glycine max L.) in relation to temperature, photoperiod and sunshine duration at Anand, Gujarat, India. American-Eurasian Journal of Agronomy 1: 45-50.
40. Li C., Wang J., Xu Y., Li Z.. 2005. Effect of potassium on the yield and quality of soybean. System Sciences and Comprehensive Studies in Agriculture, 2005-02
41. Mabapa P.M., Ogola J.B.O., Odhiambo J.J.O., Whitbread A. and Hargreaves J.. 2010. Effect of phosphorus fertilizer rates on growth and yield of three soybean (Glycine max) cultivars in Limpopo Province. Afr. J. Agric. Res., 5(19), 2653- 2660
42. Mallarino A., Butler J., Havlovic B.. undated. Efficacy of Broadcast Phosphorus Fertilizer Applied in Fall or Spring for No-Till Corn and Soybean. Iowa State University, Armstrong and Neely-Kinyon Research and Demonstration Farms
43. Mandal, K.G., Hati, K.M and Misra, A.K. 2009. Biomass yield and energy analysis of soybean production in relation to fertilizer-NPK and organic manure. Biomass Bioenerg. 33:1670-1679.
44. Michigan State University. 2012. Pay close attention to soybean planting depth. Michigan State University Extension. Available at: http://msue.anr.msu.edu/
45. Missigan State University. 2012. Managing soil pH for optimal soybean production. Michigan State University Extension Available at: http://msue.anr.msu.edu/
46. Mitchell C.. 2010. Soybean on Calcareous Soils. Alabama Cooperative Extension System
47. Monsanto Co.. 2010. Soybean Planting Rate Demonstration. Demonstration Report- Learning Center 2011 at Gothenburg, Nebraska
48. Monsanto Co.. 2011. Soybean Row Spacing. Demonstration Report- Learning Center 2011 at Gothenburg, Nebraska
49. Monsanto Co.. 2012. Irrigation effect on soybean yield. Demonstration Report- Learning Center 2011 at Gothenburg, Nebraska
50. Moore N. and B. Aitken. 2009. Sowing soybean seeds – get the rate right. Bulletin Edition 24, pp 9-10. Available at: http://www.bses.com.au/
51. Morandi EN, Casano LM, Reggiardo LM.1988. Post‐flowering photoperiod effect on reproductive efficiency and seed growth in soybean. Field Crops Research18,227–241
52. MSU. 2010. What is the optimum row spacing for soybeans?. Missisippi State University. Available at: http://msucares.com/crops/soybeans/index.html
53. Murakami M., Ae N., Ishikawa S.. 2007. Phytoextraction of cadmium by rice (Oryza sativa L.), soybean (Glycine max (L.) Merr.), and maize (Zea mays L.). Environ Pollut, 145:96-103.
54. Myers, S. W., C. Gratton, R. P. Wolkowski, D. B. Hogg, and J. L.Wedberg. 2005. Effect of soil potassium availability on soybean aphid, Aphis glycines(Hemiptera: Aphididae) population dynamics and soybean yield. J. Econ.Entomol.98: 113-120.
55. Naeve S. and D. Nicola. 2011. Frost and Freezing Temperature Effects on Soybeans. University of Minnesota Extension. Available at: http://www.extension.umn.edu/
56. Naeve S.. 2008. Soybean Seeding Rates in Minnesota. University of Minnesota. Available at: http://blog.lib.umn.edu/efans/cropnews/
57. Nafziger E. 2012. Soybean Row Spacing: Wide or Narrow?. The Bulletin, Issue 4, Article 7/April 27
58. Njoku K.L., Akinola M.O., Oboh B.O.. 2009. Phytoremediation of crude oil contaminated soil. The effect of growth of Glycine max on the physico-chemistry and crude oil contents of soil. Nature and Science 7 (10): 79 – 87.
59. Ogoke I.J., Carsky R.J., Togun A.O., Dashiell K.. 2003. Effect of P fertilizer application on N balance of soybean crop in the guinea savanna of Nigeria. Agric. Ecosyst. Environ., 100: 153-159.
60. Ohio State University. Undated. High temperature effects on corn and soybean. Agronomic Crops Network- Ohio State University. Available at: http://agcrops.osu.edu/
61. Ontario Ministry of Agriculture and Food. 2009. Soybeans. Agronomy Guide For Field Crops. Publication 811.
62. Osborne S.L.. 2006. Starter nitrogen fertilizer impact on soybean yield and quality in the Northern Great Plains. Agron J 98:1569–157
63. Pedersen P..undated. Row Spacing in Soybean. Iowa State University
64. PennState University. 2012. The Agronomy Guide 2013-2014. Edited by A. Kirsten. Pennstate –College of Agricultural Sciences.
65. Peters, C.B., and L.C. Johnson. 1960. Soil moisture use by soybeans. Agron. J. 52:678-687.
66. Philbrook, B. and Oplinger, E.S. 1989. Soybean field losses  as influenced by harvest delays. Agronomy Journal  81:251-258.
67. Purdue University. 2007. Plant Populations and Seeding Rates for Soybeans. Purdue Extension
68. Raper C.D. AND P.J. Kramer. 1987. Stress Physiology. In Soybeans: Improvement, Production and Uses. Edited by J.R. Wilcox.. American Society of Agronomy and Academic Press. Madison, Wisconsin, USA
69. Rehm G.W., Schmitt M.A., Lamb J., Eliason R.. 2001. Fertilizing Soybeans in Minnesota. University of Minnesota. Available at: http://www.extension.umn.edu/
70. Richardson, M. L.. 2012. Temperature influences the expression of resistance of soybean (Glycine max) to the soybean aphid (Aphis glycines). Journal of Applied Entomology, 136: 641–645.
71. Rogers D.H.. 1997. Soybean Production Handbook. Kansas State University.
72. Ruhul Amin A.K.M., S.R.A. Jahan, M.F. Karim and Mirza Hasanuzzaman. 2009. Growth Dynamics of Soybean (Glycine max L.) As Affected by Varieties and Timing of Irrigation. American-Eurasian Journal of Agronomy 2 (2): 95-103
73. Salvagiotti, F., Cassman, K.G., Specht, J.E., Walters, D.T., Weiss, A., Dobermann, A., 2008. Nitrogen uptake, fixation and response to fertilizer N in soybean: a review. Field Crop Res.764 108, 1-13.
74. Shanmugasundaram S. Variation in the photoperiodic response on several characters in soybean. Euphytica, 1979, 28: 495–507
75. Sharifi M., Ghorbanli M., Ebrahimzadeh E.. 2007.  Improved growth of salinity-stressed soybean after inoculation with salt pre-treated mycorrhizal fungi. J Plant Physiol, 164:1144-1151.
76. Shereen, A., R. Ansari and A.Q. Soomro. 2001. Salt tolerance in soybean: effect on growth and ion relations. Pak. J. Bot., 33(4): 393-402.
77. Sincik, M., Candogan, B.N., Demirtas, C., Buyukcangaz, H., Yazgan, S., Goksoy, A.T.. 2008. Deficit Irrigation of Soya Bean [Glycine max (L.) Merr.] in a Sub humid Climate. J. Agron. Crop Sci. 194, 200–205
78. Singleton P.W., Bohlool B.B..1984. Effect of salinity on nodule formation by soybean. Plant Physiology74: 72–76
79. Soystats. 2011. U.S. Soybean Production 1985-2010. Available at: http://www.soystats.com/
80. Takahashi Yoshihiko, Toshiaki Chinushi, Yoshifumi Nagumo, Tomio Nakano & Takuji Ohyama. 1991. Effect of deep placement of controlled release nitrogen fertilizer (coated urea) on growth, yield, and nitrogen fixation of soybean plants, Soil Science and Plant Nutrition, 37:2, 223-231
81. Thelen K., M. Bernards and M. Staton. 2004. Effects of irrigation scheduling on soybean growth and yield. 4th International Crop Science Congress. Brisbane, Australia, 26 September – 1 October 2004. Poster paper.
82. Thomas J.F. and C. D. Raper, Jr. 1983. Photoperiod and temperature regulation of floral initiation and anthesis in soya bean. Annals of Botany 51: 481–489.
83. Thomas, J.F., and C. D. Raper. 1977. Morphological response of soybeans as governed by photoperiod, temperature, and age attreatment. Bot. Gaz. 138:321-328.
84. Thomas, J.F., Raper, C.D. Jr.. 1976. Photoperiodic control of seed filling for soybeans. Crop Sci. 10, 667–672
85. Tripathi R.N., N.Nath and A.P.Gandhi. 2009. Effect of time of harvesting on physico-chemical characteristics of soybean (Glycine max M). As. J. Food Ag-Ind. 2(01), 44-50
86. Tyagi, S.K. and R.P. Tripathi. 1983. Effect of temperature on soybean germination. Plant and Soil 74:273–280.
87. University of Nebraska- Lincoln. 2010. Reduce Soybean Planting Populations and Save $10-$18 per Acre. Nebraska crop production & pest management information. Available at: http://cropwatch.unl.edu/web/cropwatch
88. Van Doren D.M. and D.C. Reicosky. 1987. Tillage and Irrigation. In Soybeans: Improvement, Production and Uses. Edited by J.R. Wilcox. American Society of Agronomy and Academic Press. Madison, Wisconsin, USA
89. Varvel, G. E. & T. A. Peterson. 1992. Nitrogen fertilizer recovery by soybean in monoculture and rotation systems. Agron. J. 84: 215–218.
90. Walter A. J., and Difonzo C. D. 2007. Soil potassium deficiency affects soybean phloem nitrogen and soybean aphid populations. Environ. Entomol. 36: 26–33
91. Wang Z., Gao R., Jiang T., Ni Y., Jiang D.. 2008. Study on the Effect of Nitrogen,Phosphorus and Potassium Fertilizer Combined Use for the Yield of Soybean. Journal of Qingdao Agricultural University(Natural Science), 2008-02
92. Wang, Z.C., Reddy, V.R. and Acock, M.C. 1998. Testing for early photoperiod insensitivity in soybean. Agronomy Journal, 90: 389–392.
93. Washburn C.F., Thomas J.F.. 2000. Reversion of flowering in Glycine max (Fabaceae). Am J Bot 87:1425–143
94. Wax, L.M. and Pendelton, J.W.. 1968. Effect of row spacing on weed control in soybeans. Weed Science, 15, 462- 465.
95. Whigham J.. 1998. What is the best soybean seeding rate. Integrated Crop Management, 480 (7): 56-57
96. Wolf, R.B., J.F. Cavins, R. Kleiman, and L.T. Black. 1982. Effect of Temperature on Soybean Seed Constituents: Oil, Protein, Moisture, Fatty Acids, Amino Acids, and Sugars,  J. Am. Oil Chem. Soc. 59:230–232
97. Wuebker, E.F., Mullen, R.E., and Koehler, K. 2001. Flooding and temperature effects on soybean germination. Crop Sci. 41:1857–1861
98. Zhang, F., Hamel, C., Kianmehr, H., Smith, D.L., 1995. Root-zone temperature and soybean [Glycine max (L.) Merr.] vesicular–arbuscular mycorrhizae: development and interactions with the nitrogen fixing symbiosis. Environ. Exp. Bot. 35, 287–298
99. Αυγουλάς Χ., Π. Ποδηματάς, Π. Παπαστυλιανού. 2001. Φυτά Μεγάλης Καλλιέργειας. Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων. Αθήνα.
100. Κατράνης. 1989. Τεχνική της Καλλιέργειας. Eντός του βιβλίου Η Σόγια. Εκδόσεις Ι.Δ. Τόλης. Αθήνα.
101. Κίττας K., Θ. Γέμτος, Σ. Φουντάς, Θ. Μπαρτζάνας. 2007. Βιοκαύσιμα και Ενεργειακές Καλλιέργειες. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας– Η θέση τους στο νέο ενεργειακό τοπίο της χώρας και στην περιοχή της Θεσσαλίας (ΤΕΕ– ΚΔΘ, Λάρισα, 29 Νοεμ.–1 Δεκεμ., 2007
102. ΚΥΔΕΠ. Βασικές Αρχές Καλλιέργειας της Σόγιας. Παρατηρητής Α.Ε.
103. Παπακώστα-Τασοπούλου Δ. 2005. Ψυχανθή (Καρποδοτικά- Χορτοδοτικά). Συγχορνη Παιδεία Εκδόσεις. Θεσσαλονίκη.