Σημαντικές ελλείψεις για τους μηχανισμούς δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής

Από την έρευνα της Επιτροπής για τους μηχανισμούς δυναμικότητας προκύπτει ότι αυτοί μπορούν να αυξήσουν την ασφάλεια του εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια, αλλά πολλά κράτη μέλη πρέπει να αξιολογούν διεξοδικότερα αν είναι αναγκαίοι και να διασφαλίζουν κατά τον σχεδιασμό τους ότι είναι στοχευμένοι και αποδοτικοί από άποψη κόστους.

Οι μηχανισμοί δυναμικότητας που είναι άσκοποι και δεν έχουν σχεδιασθεί σωστά, μπορούν να στρεβλώσουν τον ανταγωνισμό, να παρεμποδίσουν τις διασυνοριακές ροές ηλεκτρικής ενέργειας και να οδηγήσουν στην καταβολή υπερβολικού τιμήματος για την ηλεκτρική ενέργεια εκ μέρους των καταναλωτών. Η Επιτροπή καλεί τώρα τα κράτη μέλη, τους ενδιαφερόμενους φορείς στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και άλλους να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους σχετικά με τα αρχικά πορίσματα.

Η Επίτροπος κα Margrethe Vestager, αρμόδια για την πολιτική ανταγωνισμού, δήλωσε τα εξής: «Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δεν πρέπει να αναγκάζονται να αντιμετωπίζουν διακοπές ρεύματος και οι μηχανισμοί δυναμικότητας μπορούν να συμβάλουν στη μείωση αυτού του κινδύνου. Ταυτόχρονα, οι καταναλωτές δεν πρέπει να καταβάλλουν υπερβολικό τίμημα για την ηλεκτρική ενέργεια και ο ανταγωνισμός δεν πρέπει να υπονομεύεται. Από την έκθεση που δημοσιεύεται σήμερα προκύπτει ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης του τρόπου με τον οποίο τα κράτη μέλη αξιολογούν αν χρειάζονται μηχανισμοί δυναμικότητας και του τρόπου με τον οποίον τους σχεδιάζουν. Ένας ορθά σχεδιασμένος μηχανισμός δυναμικότητας πρέπει να είναι ανοικτός και να επιτρέπει τη συνεκτίμηση της ηλεκτρικής ενέργειας που είναι δυνατόν να παρέχεται πέραν των συνόρων της ΕΕ, ώστε να συντελεί στην οικοδόμηση της Ενεργειακής Ένωσης στην Ευρώπη».

Τον Απρίλιο του 2015, η Επιτροπή άρχισε τομεακή έρευνα για τις κρατικές ενισχύσεις όσον αφορά τα εθνικά μέτρα που λαμβάνονται για να διασφαλίζεται ότι είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμη επαρκής δυναμικότητα ηλεκτροπαραγωγής, ώστε να εξασφαλίζεται αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας (τους λεγόμενους «μηχανισμούς δυναμικότητας»). Σκοπός της έρευνας είναι να συγκεντρωθούν πληροφορίες σχετικά με τους μηχανισμούς δυναμικότητας για να εξεταστεί, ειδικότερα, κατά πόσον εξασφαλίζουν επαρκή εφοδιασμό με ηλεκτρική ενέργεια χωρίς να στρεβλώνονται ο ανταγωνισμός ή οι εμπορικές συναλλαγές στην ενιαία αγορά της ΕΕ. Η έρευνα συμπληρώνει τη στρατηγική της Επιτροπής για την Ενεργειακή Ένωση, με σκοπό τη δημιουργία συνδεδεμένης, ενοποιημένης και ασφαλούς αγοράς ενέργειας στην Ευρώπη.

Κατά το προηγούμενο έτος, η Επιτροπή συγκέντρωσε μεγάλο όγκο στοιχείων από 120 και πλέον συμμετέχοντες στην αγορά και δημόσιους φορείς σχετικά με τους παλαιούς, τους υπάρχοντες και τους σχεδιαζόμενους μηχανισμούς δυναμικότητας σε 11 κράτη μέλη — το Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Κροατία, την Πολωνία, την Πορτογαλία και τη Σουηδία. Η Επιτροπή εντόπισε 28 μηχανισμούς δυναμικότητας, οι οποίοι μπορούν να ταξινομηθούν σε έξι διαφορετικά είδη. Το συνηθέστερο είδος είναι η στρατηγική εφεδρεία, βάσει της οποίας το κράτος χρηματοδοτεί συγκεκριμένες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να μπορούν να τεθούν σε λειτουργία σε περίπτωση ανάγκης. Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες εκ μέρους των κρατών μελών καταδεικνύουν μια γενική τάση προς την κατεύθυνση πιο ανοικτών μηχανισμών χωρίς αποκλεισμούς, οι οποίοι είναι καταρχήν ανοικτοί στη συμμετοχή όλων των κατηγοριών προμηθευτών δυναμικότητας. Αυτό συνιστά θετική εξέλιξη: για να δημιουργηθεί πραγματική Ενεργειακή Ένωση και να διασφαλιστεί ότι το κόστος για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις διατηρείται στο ελάχιστο, οι μηχανισμοί δυναμικότητας πρέπει να είναι ανοιχτοί σε όλα τα είδη προμηθευτών, εγχώριων ή ξένων, ανεξαρτήτως τεχνολογίας.

Ωστόσο, η σημερινή ενδιάμεση έκθεση καταδεικνύει επίσης την απουσία κατάλληλης και ολοκληρωμένης ανάλυσης εκ μέρους πολλών κρατών μελών όσον αφορά την πραγματική ανάγκη για μηχανισμούς δυναμικότητας. Φαίνεται επίσης ότι ορισμένοι υφιστάμενοι μηχανισμοί δυναμικότητας θα μπορούσαν να είναι καλύτερα στοχευμένοι και αποδοτικότεροι από άποψη κόστους. Τα πορίσματα αυτά δεν προδικάζουν την αξιολόγηση από την Επιτροπή της συμβατότητας οποιουδήποτε μηχανισμού δυναμικότητας με τους κανόνες κρατικών ενισχύσεων της ΕΕ, για την οποία απαιτείται ανάλυση κατά περίπτωση.

Οι μηχανισμοί δυναμικότητας ενδέχεται να είναι αναγκαίοι...

Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ εξέφρασαν την ανησυχία ότι ο εφοδιασμός ηλεκτρικής ενέργειας ενδέχεται να μην ανταποκρίνεται στη ζήτηση, λόγω ανεπαρκών επενδύσεων εξαιτίας της αβεβαιότητας στην αγορά και ρυθμιστικών παρεμβάσεων. Ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι ότι ο εφοδιασμός πρέπει να καλύπτει πλήρως τη ζήτηση ακόμη και όταν υπάρχει έλλειμμα μεταβλητής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (π.χ. ως αποτέλεσμα της μείωσης του ανέμου ή της ηλιοφάνειας σε δεδομένη στιγμή).

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι επί του παρόντος η αγορά από μόνη της δεν μπορεί να διατηρήσει τα κατάλληλα επίπεδα ασφάλειας του εφοδιασμού σε ορισμένες περιφέρειες. Αυτό μπορεί εν μέρει να οφείλεται στο γεγονός ότι σε πολλές χώρες ισχύουν μάλλον χαμηλά ανώτατα όρια τιμών ή στο γεγονός ότι ενδεχομένως οι επενδυτές δεν θεωρούν ότι οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας θα αυξηθούν αρκετά σε περιόδους έλλειψης, ώστε να ενθαρρύνουν επενδύσεις στη δυναμικότητα. Τα εν εξελίξει σχέδια μεταρρυθμίσεων του σημερινού σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας — ένας από τους βασικούς στόχους της Ενεργειακής Ένωσης της ΕΕ — έχουν ως στόχο να βελτιώσουν σημαντικά τη λειτουργία της αγοράς στο μέλλον. Ωστόσο, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις οι μηχανισμοί δυναμικότητας μπορεί να είναι αναγκαίοι, για παράδειγμα προκειμένου να καλυφθεί η μεταβατική περίοδος κατά την οποία ενδέχεται να σημειωθούν ελλείψεις.

...αλλά πρέπει να καλύπτουν πραγματική ανάγκη...

Από τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνας της Επιτροπής προκύπτει ότι πολλοί υφιστάμενοι μηχανισμοί δυναμικότητας έχουν σχεδιαστεί χωρίς να προηγηθεί αξιολόγηση κατά πόσον υπάρχει πρόβλημα ασφάλειας εφοδιασμού στη σχετική αγορά. Σχεδόν τα μισά από τα κράτη μέλη που εξετάστηκαν δεν έχουν καθορίσει δεόντως ποιο πρέπει να είναι το κατάλληλο επίπεδο ασφάλειας εφοδιασμού τους πριν θέσουν σε εφαρμογή μηχανισμό δυναμικότητας. Επιπλέον, οι μέθοδοι αξιολόγησης της ασφάλειας εφοδιασμού διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών μελών, γεγονός που δυσχεραίνει τη διασυνοριακή σύγκριση και συνεργασία. Σε πολλές αξιολογήσεις υιοθετείται αμιγώς εθνική σκοπιά και δεν λαμβάνονται υπόψη οι ενδεχόμενες εισαγωγές από γειτονικές χώρες. Χωρίς ενδελεχή και πιο εναρμονισμένη μέθοδο για τον εντοπισμό των προβλημάτων και τον υπολογισμό των κινδύνων, υπάρχει κίνδυνος οι μηχανισμοί δυναμικότητας να χρησιμοποιούν δημόσιους πόρους για να χρηματοδοτούν τη δαπανηρή πλεονάζουσα δυναμικότητα, με αποτέλεσμα υψηλότερες τιμές για τους καταναλωτές και τις εταιρείες της ΕΕ.

... και ο σχεδιασμός χρειάζεται να βελτιωθεί

Στην ενδιάμεση έκθεση επισημαίνονται σημαντικά προβλήματα όσον αφορά τον σχεδιασμό των μηχανισμών δυναμικότητας σε ορισμένα κράτη μέλη. Πρώτον, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι πολλά κράτη μέλη δεν αξιολογούν επαρκώς ποιος θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να αυξηθεί η ασφάλεια εφοδιασμού. Δεύτερον, στα περισσότερα κράτη μέλη το τίμημα που καταβάλλεται για τη δυναμικότητα ηλεκτροπαραγωγής δεν καθορίζεται μέσω διαγωνισμού, αλλά ορίζεται από το κράτος μέλος ή με διμερή διαπραγμάτευση μεταξύ του κράτους μέλους και του παρόχου δυναμικότητας. Αυτό δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο καταβολής υπερβολικού τιμήματος, με αποτέλεσμα, ως εκ τούτου, να επιδοτείται ο πάροχος. Τρίτον, πολλοί μηχανισμοί δυναμικότητας δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή όλων των δυνητικών παρόχων ή των τεχνολογιών δυναμικότητας, γεγονός που ενδέχεται να περιορίζει άσκοπα τον ανταγωνισμό μεταξύ των προμηθευτών ή να αυξάνει το τίμημα που καταβάλλεται για τη δυναμικότητα. Τέλος, από την έρευνα προέκυψε ότι σπάνια επιτρέπεται να συμμετέχουν στους εθνικούς μηχανισμούς δυναμικότητας, άμεσα ή έμμεσα, μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άλλα κράτη μέλη.

Αν επιβεβαιωθούν οι εν λόγω ανησυχίες, αυτοί οι μηχανισμοί δυναμικότητας ενδέχεται να στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και να έχουν ως αποτέλεσμα υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας ευνοώντας αδικαιολόγητα συγκεκριμένους παραγωγούς ή συγκεκριμένες τεχνολογίες, και ενδέχεται να δημιουργούν εμπόδια στις διασυνοριακές εμπορικές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας.

Επόμενα βήματα

Η ενδιάμεση έκθεση που δημοσιεύεται σήμερα τίθεται πλέον σε δημόσια διαβούλευση. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη, τους ενδιαφερόμενους φορείς στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και άλλους να υποβάλουν έως τις 6 Ιουλίου 2016 παρατηρήσεις σχετικά με την ενδιάμεση έκθεση και το συνημμένο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. Η Επιτροπή, με βάση τις παρατηρήσεις που θα λάβει, θα δημοσιεύσει την τελική έκθεση σχετικά με τα αποτελέσματα της τομεακής έρευνας εντός του τρέχοντος έτους. Εντωμεταξύ, η Επιτροπή συνεχίζει να αξιολογεί τους μηχανισμούς δυναμικότητας σύμφωνα με τους κανόνες κρατικών ενισχύσεων της ΕΕ, και ιδίως τις κατευθυντήριες γραμμές του 2014 σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και την ενέργεια.

Η τομεακή έρευνα συμβάλλει επίσης στην επίτευξη των στόχων της Επιτροπής σχετικά με την Ενεργειακή Ένωση. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα της έρευνας θα τροφοδοτήσουν τις νομοθετικές προτάσεις για την αναθεώρηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που αναμένεται να υποβληθούν εντός του έτους.