Του Θωμά Χανή για το agrocapital.gr
Οι ευνοϊκές επιδράσεις της οργανικής ύλης πάνω στις φυσικές ιδιότητες του εδάφους κατά μεγάλο μέρος οφείλονται στη λεγόμενη ενεργό οργανική ύλη, δηλαδή το κλάσμα που υπόκειται σε εκτεταμένη αποσύνθεση. Το κλάσμα αυτό είναι, μεταξύ άλλων, φορέας του "ανοργανοποιήσιμου αζώτου" (mineralizable Nitrogen), που αποτελεί κύρια πηγή αζωτούχου θρέψεως των καλλιεργειών. Επιπλέον, οι πολυσακχαρίτες οι οποίοι παράγονται (από τους αποσυνθετικούς μικροοργανισμούς) κατά τη φάση ενεργού αποσύνθεσης, αποτελούν το συνδετικό υλικό δημιουργίας της δομής του εδάφους. Οι ενώσεις αυτές είναι βραχύβιες και η βελτιωτική τους επίδραση δεν διαρκεί πέραν του έτους. Συνεπώς, τα γεωργικά εδάφη πρέπει να εμπλουτίζονται τακτικά με νωπά, διασπάσιμα φυτικά κατάλοιπα, κατά την αποσύνθεση των οποίων απελευθερώνεται άζωτο και λοιπά θρεπτικά στοιχεία και συντηρείται η δομή του εδάφους.
Τα περισσότερα γεωργικά εδάφη, τα οποία υπόκεινται σε συνεχή εντατική εκμετάλλευση χάνουν την οργανική τους ύλη με ρυθμό περίπου 2% ετησίως. Οι απώλειες επιταχύνονται με σκαλιστικές αρδευόμενες μονοκαλλιέργειες (π.χ. συνεχής αραβόσιτος ή βαμβάκι), σε ξηροθερμικά αγροοικολογικά περιβάλλοντα , όπως στην ελληνική γεωργία. Η απώλεια οργανικής ύλης και η συνακόλουθη καταστροφή της δομής του εδάφους, οδηγεί σε ταχεία υποβάθμιση των γεωργικών γαιών, ειδικότερα δε όπου η μονοκαλλιέργεια σκαλιστικών ειδών γίνεται σε "ελαφρά" εδάφη ισχυρώς αρδευόμενα.
Η συντήρηση των εδαφών αυτών απαιτεί την παρεμβολή, ανά 3-4 έτη, εμπλουτιστικών φυτών (ειδών ψυχανθών) με ενσωμάτωση της χλωρής μάζας στο έδαφος, έστω και αν η διαχείριση του τύπου αυτού μειώνει τα άμεσα οικονομικά αποτελέσματα της εκμετάλλευσης(1). Εναλλακτικά, αλλά με λιγότερα αποτελέσματα, να παρεμβάλλεται στη μονοκαλλιέργεια, κάθε τρίτο έτος ένα χειμερινό σιτηρό, το οποίο επιπλέον επιβραδύνει την διάβρωση του εδάφους.
Σημαντικό μέτρο συντήρησης της οργανικής ύλης του εδάφους, είναι να αφήνονται στον αγρό τα υπολείμματα (στελέχη κλπ) της προηγούμενης καλλιέργειας, πρακτική η οποία εμποδίζει την επιφανειακή διάβρωση. Η ενσωμάτωση σε κατάλληλη εποχή της "καλαμιάς" αυτής μαζί με ποσότητα αζωτούχου λιπάσματος βοηθάει στην αναγέννηση της οργανικής ύλης. Αντίθετα, η καύση της καλαμιάς (η οποία δυστυχώς αποτελεί μια ριζωμένη παράδοση στην ελληνική γεωργία) οδηγεί μετά βεβαιότητας στην υποβάθμιση των γεωργικών εδαφών.
Η συνεχής αναμόχλευση του εδάφους με τα πάσης φύσεως καλλιεργητικά μηχανήματα επιταχύνει την οξειδωτική διάσπαση της οργανικής ύλης, όπως αυτή η εσφαλμένη τάση της διενέργειας πολλαπλών καλλιεργητικών επεμβάσεων είναι επίσης πολύ διαδεδομένη μεταξύ των Ελλήνων γεωργών.
Ενώ, σε αντίθεση με τα επικρατούντα στην ελληνική γεωργία, κατά την τελευταία 20ετία, διαδίδεται διεθνώς η τεχνική της ελάχιστης κατεργασίας (minimum tillage)(2), η οποία επιβραδύνει την οξειδωτική διάσπαση της οργανικής ύλης του εδάφους. Μαζί με την ενσωμάτωση των φυτικών υπολειμμάτων, η τεχνική της ελάχιστης κατεργασίας αποτελεί σήμερα τον "ακρογωνιαίο λίθο" της αποκαλούμενης "διατηρήσιμης γεωργίας" (conservation agriculture) στην Ευρώπη.
Υ.Γ: (1) Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά το παρελθόν η εν λόγω "χλωρά λίπανση" ήταν αναγκαία για την αναπλήρωση της γονιμότητας του εδάφους, που σήμερα δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα, λόγω της χρήσης ανόργανων λιπασμάτων. Σήμερα, η χλωρά λίπανση, όπως και η αμειψισπορά(σ' έναν βαθμό) έχει εγκαταλειφθεί, κυρίως για οικονομικούς λόγους.
(2) Η τεχνική αυτή συμβάλλει σημαντικά και στην εξοικονόμηση ενέργειας, βελτιώνοντας έτσι το ενεργειακό ισοζύγιο της γεωργικής παραγωγής.