Εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού στον γεωργικό τομέα

Η Επίτροπος Μαγκρέιτε Βέστεϊγιερ, αρμόδια για την πολιτική ανταγωνισμού, δήλωσε: «Αυτή η έκθεση παρέχει ουσιαστικές πληροφορίες για το πολύτιμο έργο των ευρωπαϊκών αρχών ανταγωνισμού στον γεωργικό τομέα, ιδίως για την προστασία των γεωργών από αντιανταγωνιστικές συμπεριφορές και τη διασφάλιση μιας πλήρως ανοικτής εσωτερικής αγοράς, στο πλαίσιο της οποίας μπορούν να επωφελούνται οι γεωργοί και οι καταναλωτές. Θα συνεχίσουμε τη συνεργασία μας με τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού».

Ο Επίτροπος Φιλ Χόγκαν, αρμόδιος για τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη, δήλωσε: «Η ενίσχυση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, σε ένα πλαίσιο πολιτικής που προσανατολίζεται στην αγορά, είναι εξαιρετικά σημαντική. «Σε αυτήν την έκθεση επισημαίνεται ότι η γεωργική νομοθεσία και η νομοθεσία περί ανταγωνισμού συμβαδίζουν για την επίτευξη δικαιότερων και ευνοϊκότερων αποτελεσμάτων τόσο για τους παραγωγούς όσο και για τους καταναλωτές. Ας μην ξεχνάμε ότι οι γεωργοί κατέχουν ιδιαίτερη θέση όσον αφορά τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών μπορούν να βοηθήσουν τους γεωργούς να ενισχύσουν τη θέση τους στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων».

Οι ενωσιακοί κανόνες ανταγωνισμού που απαγορεύουν τη σύναψη συμφωνιών για τον καθορισμό τιμών ή άλλων όρων συναλλαγών ή για την κατανομή των αγορών, εφαρμόζονται στην παραγωγή και στο εμπόριο γεωργικών προϊόντων. Ωστόσο, ο κανονισμός για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των γεωργικών αγορών («κανονισμός ΚΟΑ») περιλαμβάνει παρεκκλίσεις από την εφαρμογή των εν λόγω κανόνων, οι οποίες επηρεάζουν είτε όλους είτε κάποιους από τους γεωργικούς τομείς ή αφορούν συγκεκριμένες καταστάσεις.

Η έκθεση που δημοσιεύθηκε σήμερα από την Επιτροπή είναι η πρώτη που εστιάζει συγκεκριμένα στην εφαρμογή των ενωσιακών κανόνων ανταγωνισμού στον γεωργικό τομέα.

Με βάση τα στοιχεία της έκθεσης, η Επιτροπή θα συνεχίσει τον διάλογο με τους ενδιαφερομένους στον γεωργικό τομέα, καθώς και με τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, σχετικά με τις μελλοντικές επιλογές πολιτικής όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού στον γεωργικό τομέα. Η Επιτροπή θα εντείνει επίσης την παρακολούθηση της αγοράς, ιδίως όσον αφορά τις συλλογικές συμβάσεις που κατακερματίζουν την εσωτερική αγορά.

Κύρια πορίσματα της έκθεσης

Ενέργειες των ευρωπαϊκών αρχών ανταγωνισμού

(α) Πραγματοποίηση ερευνών στον γεωργικό τομέα

Οι ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού πραγματοποίησαν 178 έρευνες στον γεωργικό τομέα. Πάνω από το ένα τρίτο των εν λόγω ερευνών αφορούσαν μεταποιητές γεωργικών προϊόντων, ενώ οι γεωργοί αποτελούσαν την μεγαλύτερη ομάδα των καταγγελλόντων.

Οι μισές σχεδόν παραβάσεις της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού, που αποκάλυψε η έρευνα, αφορούσαν συμφωνίες για τις τιμές. Αυτές οι συμφωνίες είχαν, κατά κύριο λόγο, συναφθεί μεταξύ ανταγωνιζόμενων μεταποιητών για τον καθορισμό της τιμής χονδρικής πώλησης (π.χ. για την ζάχαρη και το αλεύρι) ή μεταξύ μεταποιητών και εμπόρων λιανικής πώλησης για τον καθορισμό της τιμής λιανικής πώλησης (π.χ. για τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρέας και το ηλιέλαιο). Άλλες παραβάσεις αφορούσαν συμφωνίες για την παραγωγή, την ανταλλαγή πληροφοριών και την κατανομή των αγορών.

Στην έκθεση διαπιστώθηκε ότι το έργο επιβολής της νομοθεσίας από τις ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού βοήθησε τους γεωργούς να επιτύχουν καλύτερες τιμές για τα προϊόντα τους. Συγκεκριμένα, στην έκθεση επισημαίνονται διάφορες περιπτώσεις, όπου οι ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού έθεσαν τέλος και επέβαλαν κυρώσεις σε πρακτικές που χρησιμοποιούσαν μεγάλοι αγοραστές, οι οποίες στόχευαν στη μείωση των τιμών που καταβάλλονται στους γεωργούς. Επιπλέον, οι εργασίες των ευρωπαϊκών αρχών ανταγωνισμού έχουν βοηθήσει τους γεωργούς να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τους συνεταιρισμούς.

(β) Διαφύλαξη της εσωτερικής αγοράς

Ένα από τα κύρια πορίσματα της έκθεσης είναι ότι κάποια κράτη μέλη έχουν προσπαθήσει, σε ορισμένες περιπτώσεις, να περιορίσουν τις εισαγωγές συγκεκριμένων γεωργικών προϊόντων από άλλα κράτη μέλη. Διάφορες ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού πραγματοποίησαν έρευνες και έθεσαν τέλος σε σειρά συλλογικών συμβάσεων, όπου, για παράδειγμα, γεωργοί από ένα συγκεκριμένο κράτος μέλος επιχείρησαν να παρεμποδίσουν πωλήσεις από γεωργούς ενός άλλου κράτους μέλους.

Οι ενέργειες αυτές των αρχών ανταγωνισμού έχουν βοηθήσει τόσο τους καταναλωτές στα κράτη μέλη, όπου θα μπορούσαν να περιοριστούν οι εισαγωγές, όσο και τους γεωργούς σε όλα τα άλλα κράτη μέλη που θα επηρεάζονταν από την προσπάθεια παρεμπόδισης διασυνοριακών αγορών. 

(γ) Παροχή καθοδήγησης και παρακολούθηση

Οι ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού παρείχαν καθοδήγηση σε γεωργούς, άλλους φορείς και διοικητικές αρχές σχετικά με την ερμηνεία και την εφαρμογή της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού στον γεωργικό τομέα, όσον αφορά για παράδειγμα τις πρωτοβουλίες βιωσιμότητας των γεωργών ή τη δημοσίευση τιμών από οργανώσεις του τομέα. Οι ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού έχουν παρακολουθήσει ενεργά την κατάσταση στον γεωργικό τομέα και έχουν πραγματοποιήσει τομεακές έρευνες σχετικά με τη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού, με ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα όπως η μετάδοση των τιμών στην αλυσίδα και η εξισορρόπηση της διαπραγματευτικής ισχύος μεταξύ γεωργών και άλλων επιπέδων της αλυσίδας.

Παρεκκλίσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού για οργανώσεις παραγωγών και διεπαγγελματικές οργανώσεις

Αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών και διεπαγγελματικές οργανώσεις μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της θέσης των γεωργών και να συμβάλουν σε μια αποτελεσματικότερη αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.

Η αναγνώριση των οργανώσεων παραγωγών από τις εθνικές αρχές χρησιμοποιείται ευρέως στον τομέα των οπωροκηπευτικών, όπου σχεδόν το 50% της παραγωγής διατίθεται στο εμπόριο από οργανώσεις παραγωγών, αλλά και στους τομείς του γάλακτος, του κρέατος, του ελαιολάδου και των δημητριακών. Επιπλέον, υπάρχουν 128 αναγνωρισμένες διεπαγγελματικές οργανώσεις στην ΕΕ, οι οποίες βρίσκονται κυρίως στη Γαλλία και την Ισπανία.

Ειδικά εργαλεία του γεωργικού τομέα

Η έκθεση επιβεβαιώνει ότι τα ειδικά εργαλεία που είναι διαθέσιμα στον γεωργικό τομέα χρησιμοποιούνται προς όφελος των γεωργών και του τομέα γενικότερα:

εφαρμόζεται ευρέως η δυνατότητα να συμφωνηθεί μηχανισμός επιμερισμού της αξίας σε εθελοντική βάση στον τομέα της ζάχαρης·
χρησιμοποιούνται συχνά μέτρα σταθεροποίησης της αγοράς στον αμπελοοινικό τομέα και
έχουν θεσπιστεί μέτρα διαχείρισης της προσφοράς για προϊόντα με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης ή προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη στον τυροκομικό τομέα και στον τομέα των αλλαντικών.
Ιστορικό

Τα πορίσματα της Επιτροπής που παρουσιάζονται στην έκθεση βασίζονται σε δεδομένα που ελήφθησαν από εθνικές αρχές ανταγωνισμού, κράτη μέλη και ιδιωτικούς οργανισμούς, καθώς και από μελέτες της Επιτροπής σχετικά με τις οργανώσεις παραγωγών στους τομείς του ελαιολάδου, των αροτραίων καλλιεργειών και του βόειου κρέατος καθώς και σχετικά με τις διεπαγγελματικές οργανώσεις

Η έκθεση καλύπτει την περίοδο από 1 Ιανουαρίου 2014 έως τα μέσα του 2017, όσον αφορά τις παρεκκλίσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού του Κανονισμού ΚΟΑ, και την περίοδο από 1 Ιανουαρίου 2012 έως τα μέσα του 2017 όσον αφορά την ανασκόπηση των ερευνών για παραβιάσεις της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας.

Δυνάμει του άρθρου 225 στοιχείο δ) του κανονισμού για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των γεωργικών αγορών («κανονισμός ΚΟΑ»), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να υποβάλει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού στον γεωργικό τομέα, ειδικότερα ως προς την εφαρμογή των άρθρων 209, 210 και 169, 170, 161 του κανονισμού ΚΟΑ. Τα άρθρα 169-171 του κανονισμού ΚΟΑ έχουν εν τω μεταξύ διαγραφεί από τον κανονισμό Omnibus.

Το νέο άρθρο 152 του κανονισμού ΚΟΑ, όπως θεσπίστηκε από τον κανονισμό Omnibus τον Ιανουάριο του 2018, προβλέπει καθεστώς προστασίας, τους λεγόμενους κανόνες «ασφαλούς λιμένα», για αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών και τις ενώσεις τους όσον αφορά την εφαρμογή κανόνων ανταγωνισμού.

Το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, που συνοδεύει την έκθεση, παρέχει συμπληρωματικές πληροφορίες σχετικά με τις παρεκκλίσεις και τις έρευνες για παραβιάσεις της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας.

Τον Μάιο του 2012, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού δημοσίευσε έκθεση σχετικά με την επιβολή της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού και τις δραστηριότητες παρακολούθησης της αγοράς από τις ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού στον τομέα των τροφίμων, η οποία περιγράφει έρευνες για παραβιάσεις αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας για την περίοδο 2004-2011.