Οι απαντήσεις του Συνηγόρου του Πολίτη μετά από παρέμβαση προκείμενου ο ΟΠΕΚΕΠΕ να απαντήσει σε καταγγελίες ιδιοκτητών εκτάσεων, οι οποίες δηλώνονταν από τρίτους στο πλαίσιο των καθεστώτων ενιαίας και βασικής ενίσχυσης με την κατάθεση μη έγκυρων μισθωτηρίων και σε σειρά ενστάσεων που αφορούσαν στην μη χορήγηση εξισωτικής αποζημίωσης.
Κοινοποίηση των κυρώσεων – πλημμελής ή καθυστερημένη ενημέρωση των παραγωγών
Ένα από τα κυριότερα ζητήματα που αναδείχθηκε από τη διερεύνηση των υποθέσεων που υποβλήθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη είναι αυτό της πλημμελούς ενημέρωσης των παραγωγών για τις υποθέσεις τους και της ασάφειας ως προς τις διαδικασίες κοινοποίησης διοικητικών πράξεων επιβολής κυρώσεων ή ανάκτησης ενισχύσεων. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι αναφερόμενοι προσέφυγαν στην Αρχή αγνοώντας τους λόγους για τους οποίους η ενίσχυση που ανέμεναν δεν τους καταβλήθηκε ή το ύψος αυτής ήταν μειωμένο. Μάλιστα, πολλές φορές επισήμαναν ότι η σχετική πληροφόρηση που τους παρασχέθηκε ατύπως από τους αγροτικούς συνεταιρισμούς ή τις Περιφερειακές Διευθύνσεις του ΟΠΕΚΕΠΕ ήταν ελλιπής, αόριστη και συχνά αντικρουόμενη.
Καθυστέρηση στις πληρωμές των δικαιούχων μετά από αποδοχή των ενστάσεών τους
Το ενωσιακό νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει συγκεκριμένες προθεσμίες εντός των οποίων τελούνται ετησίως οι καταβολές των ενισχύσεων. Ειδικότερα, το άρθρο 75 του Καν( ΕΕ)1307/2013 προβλέπει ότι η πληρωμή της βασικής ενίσχυσης στους δικαιούχους πραγματοποιείται από την 1η Δεκεμβρίου έως τις 30 Ιουνίου του επόμενου ημερολογιακού έτους. Η ίδια προθεσμία ορίζονταν με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 73/2009 για την καταβολή της ενιαίας ενίσχυσης. Ο εθνικές αρχές μεριμνούν για την τήρηση των προθεσμιών σε ό,τι αφορά το εκάστοτε τρέχον έτος ενίσχυσης προκειμένου να αποφευχθούν δημοσιονομικές διορθώσεις. Ωστόσο, από την εξέταση των αναφορών, ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνει πολυετή, υπέρμετρη καθυστέρηση στην καταβολή ενισχύσεων παρελθόντων ετών, μετά την υποβολή και αποδοχή ενστάσεων.Η διαδικασία που ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η εξής: Μετά την προσφυγή και δικαίωση των αιτούντων, οι μεταβολές στις αιτήσεις ενίσχυσης οι οποί-ες προέκυψαν μετά από αποδοχή των ενστάσεων καταχωρίζονται στο μηχανογραφικό σύστημα. Ακολουθούν διασταυρωτικοί έλεγχοι όλων των ετών, διαδοχικά, που έπονται του έτους διόρθωσης. Οι έλεγχοι αυτοί δεν γίνονται ανά πάσα στιγμή, αλλά σε καθορισμένο χρόνο κατά τον οποίο εκκαθαρίζεται εκ νέου το σύνολο των αιτήσεων που αφορούν συγκεκριμένο έτος ενίσχυσης. Ακολούθως ο Οργανισμός, όταν εξασφαλίσει τη σχετική χρηματοδότηση, προβαίνει στην πληρωμή όλων των ανειλημμένων υποχρεώσεων που αφορούν το έτος ενίσχυσης για το οποίο έγινε η νέα εκκαθάριση. Έτσι λ.χ. σύμφωνα με το διαδικτυακό τόπο «πληρωμές του ΟΠΕΚΕΠΕ» στις 03-09-2015 έγινε πληρωμή εκκρεμοτήτων ενιαίας ενίσχυσης έτους 2011.
Καθυστέρηση στην πληρωμή δικαιούχων προηγούμενων Προγραμμάτων Αγροτικής Ανάπτυξης
Ο Συνήγορος του Πολίτη διαπίστωσε την ύπαρξη πολυετών καθυστερήσεων στην πληρωμή ενισχύσεων που εντάσσονται σε δράσεις προηγούμενων περιόδων Προ-γραμμάτων Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). Οι καθυστερήσεις δεν αφορούν μόνο τους μεμονωμένους παραγωγούς, που προσέφυγαν στην Αρχή, αλλά το σύνολο των δικαιούχων συγκεκριμένων δράσεων.
Σφάλματα κατά την ψηφιοποίηση των αγροτεμαχίων
Κατά την υποβολή των αιτήσεων πραγματοποιείται υποχρεωτικά «ψηφιοποίηση» των αγροτεμαχίων, υπόδειξη δηλαδή της θέσης αυτών στον ηλεκτρονικό χαρτογραφικό υπόβαθρο του ΟΠΕΚΕΠΕ, απόδοση χαρτογραφικών κωδικών που προσδιορίζουν την ακριβή θέση τους σε αυτό και αποτύπωση των κωδικών αυτών στην αίτηση ενίσχυσης. Η διαδικασία ψηφιοποίησης, πέρα από τον πολύπλοκο χαρακτήρα της παρουσιάζει ιδιαίτερες τεχνικές δυσκολίες κατά την εφαρμογή της στον ελλαδικό χώρο, λόγω του έντονου γεωμορφολογικού ανάγλυφου, του μικρού μεγέθους των εκμεταλλεύσεων, του κατακερματισμού και διασκορπισμού των αγροτεμαχίων και των ασαφών ορίων αυτών. Λόγω αυτών των παραγόντων, το ενδεχόμενο σφάλματος κατά την αποτύπωση των αγροτεμαχίων στον ψηφιακό χάρτη είναι ιδιαίτερα αυξημένο.
Προκειμένου να ξεπεραστούν τα παραπάνω προβλήματα, τα τελευταία έτη ακολουθείται διαδικασία «αποσφαλμάτωσης» των αιτήσεων βάσει της οποίας αυτές ελέγχο-νται για τυχόν λάθη πριν ακόμη οριστικοποιηθούν, ώστε να επιβεβαιώνεται εγκαίρως η ορθότητά τους. Συγκεκριμένα, λειτουργεί σύστημα προκαταρκτικών διασταυρω-τικών ελέγχων, που εντοπίζει σφάλματα που αφορούν σε επικαλύψεις αγροτεμαχίων και στην επιλεξιμότητα τους. Οι παραγωγοί ενημερώνονται μέσω του συστήματος του ΟΠΕΚΕΠΕ για τα σφάλματα στις αιτήσεις, ώστε να καταστεί δυνατή η τροποποίηση αυτών πριν την καταληκτική προθεσμία υποβολής των αιτήσεων. Η διαδικασία προβλέπεται στον Καν(ΕΕ) 2015/233355, και στη χώρα μας έχει ανατεθεί στον φορέα συντονισμού έναντι αμοιβής που επιβαρύνει τους παραγωγούς και κυμαίνεται από 1 – 20 ευρώ ανά αίτηση, ανάλογα με το ύψος των δικαιωμάτων βασικής ενίσχυσης.
Αστοχίες στο χαρτογραφικό υπόβαθρο
Τα κράτη μέλη οφείλουν να επικαιροποιούν το χαρτογραφικό υπόβαθρο στο οποίο στηρίζεται η ψηφιοποίηση των αγροτεμαχίων βάσει ορθοφωτογραφιών κάθε τρία με πέντε έτη. Ο αριθμός των αναφορών που έχει περιέλθει στον Συνήγορο του Πολίτη, από τις οποίες προκύπτει ότι η απώλεια ενισχύσεων συνδέεται με αστοχίες του χαρτογραφικού υποβάθρου, δεν είναι ικανός ώστε να εξαχθεί κάποιο γενικευμένο συμπέρασμα αναφορικά με την ποιότητα αυτού. Ωστόσο, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν στην παρούσα, δεδομένου ότι δημιούργησαν εμπλοκή στη διαδικασία χορήγησης των ενισχύσεων και ενδεχομένως είναι ενδεικτικές ενός γενικότερου ζητήματος.
Δήλωση βοσκότοπων – επιλεξιμότητα εκτάσεων
Η καθυστέρηση της προσαρμογής της Ελλάδας στα οριζόμενα από την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την απόδοση του χαρακτηρισμού «μόνιμος βοσκότοπος» σε εκτάσεις, είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή δημοσιονομικών διορθώσεων στην χώρα μας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ειδικότερα, ενώ το άρθρο 2 του Καν (ΕΚ) 1120/200978 δεν περιλαμβάνει τα δάση στη γη που χαρακτηρίζεται ως «μόνιμος βοσκότοπος» η εθνική νομοθεσία, αναγνώριζε το δικαίωμα βοσκής, υπό προϋποθέσεις, σε δημόσια δάση (άρθρο 103 του ν.δ. 86/1969)79. Λόγω αυτής της διαφοροποίησης στον ορισμό, περιοχές που είχαν το χαρακτήρα δάσους ή δασικής έκτασης δηλώνονταν επί σειρά ετών ως βοσκότοπος στο πλαίσιο του ΟΣΔΕ. Το έτος 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την εκτελεστική απόφαση με αριθμό C(2012)4293/28-06-2012 υποχρέωσε την Ελλάδα να επανακαθορίσει την επιλέξιμη έκταση των βοσκοτόπων και να εκπονήσει σχέδιο δράσης, σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής, προκειμένου να αναβληθεί η εκτέλεση δημοσιονομικών διορθώσεων για δεκαοκτώ μήνες και το σχετικό ποσό να καταβληθεί σε τρεις ισόποσες δόσεις. Το Σχέδιο Δράσης έπρεπε να εκπονηθεί και να υποβληθεί ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εντός δύο μηνών από την επίδοση της απόφασης. Σημειώνεται ότι σύγκλιση της εθνικής νομοθεσίας με την ενωσιακή ως προς τον εννοιολογικό προσδιορισμό του όρου επιτεύχθηκε με το άρθρο 60 του ν. 4264/2014 το οποίο, τροποποιώντας το άρθρο 103 του ν.δ. 86/1969 όρισε ως βοσκότοπους τις εκτάσεις στις οποίες «...αναπτύσσεται αυτοφυής ή μη βλάστηση, ποώδης, φρυγανική ή ξυλώδης με θαμνώδη ή αραιά δενδρώδη μορφή ή και μικτή, οι οποίες δύναται να χρησιμοποιηθούν για βόσκηση αγροτικών ζώων...», σύμφωνα με νεότερο ορισμό που δόθηκε από τον Καν (ΕΕ)1307/201381
Στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσης, εκτάσεις που συμμετείχαν σε παρελθόντα έτη σε καθεστώτα ενισχύσεων χαρακτηρίστηκαν ως μη επιλέξιμες. Παράλληλα, επήλθε οριζόντια μείωση της επιλεξιμότητας των βοσκοτόπων, με την προσθήκη συντελεστή που προσδιορίζει την επιλέξιμη έκταση που λαμβάνεται υπόψη για τη χορήγηση της ενίσχυσης σε σχέση με τη δηλωθείσα στις αιτήσεις ενίσχυσης.
Στο πλαίσιο της οριζόντιας μείωσης της επιλεξιμότητας των εκτάσεων αυτών, εκδόθηκε η απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με αριθμό 22172/12-12-2014, με την οποία ρυθμίστηκε ο τρόπος και οι διαδικασίες κατανομής των επιλέξιμων εκτάσεων των δημόσιων βοσκοτόπων στις κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις της χώρας που δηλώθηκαν στο Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχων (ΟΣΔΕ) για το έτος 2014.
Η απόφαση προέβλεπε τη δημιουργία δύο γεωγραφικών ζωνών.. Στην πρώτη γεωγραφική ζώνη εφαρμόστηκε ενιαία αναλογική μείωση στο σύνολο των δικαιούχων κτηνοτρόφων, ενώ στη δεύτερη μέγιστος συντελεστής προσαρμογής 9%. Ειδικότερα, για τις κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις που τα εκτατικά δικαιώματα ενιαίας ενίσχυσης 2014 ήταν μεγαλύτερα των 40.000 ευρώ η προσαρμογή των τελικά επιλέξιμων εκτάσεων των βοσκοτόπων δεν μπορούσε να υπερβαίνει το 15%, προκειμένου να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη οικονομική δραστηριότητά τους.
Έλεγχοι σε κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις
Ο Συνήγορος του Πολίτη έγινε αποδέκτης της διαμαρτυρίας κτηνοτρόφων οι εκμεταλλεύσεις των οποίων αποτέλεσαν αντικείμενο επιτόπιου ελέγχου του ΟΠΕΚΕΠΕ. Κατά τον επιτόπιο έλεγχο των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, ελέγχεται, μεταξύ άλλων, η τήρηση των κανονιστικών απαιτήσεων για την καλή μεταχείριση των ζώων, η θέση της σταυλικής εγκατάστασης, η σήμανση, ο αριθμός, η ηλικία και το φύλο των ζώων και η συμφωνία των υπαρχόντων ζώων, κατά την ημέρα του ελέγχου, με το μητρώο κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης και τα στοιχεία της Κτηνιατρικής Βάσης Δεδομένων. Ο κτηνοτρόφος, ή νόμιμα εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπός του, είναι παρών κατά τον έλεγχο και οφείλει, κατά τη διάρκεια αυτού, να έχει συγκεντρωμένο το σύνολο του ζωικού του κεφαλαίου, και να έχει στη διάθεσή του το σύνολο των προβλεπομένων από το νόμο μητρώων, αρχείων και παραστατικών.
Απώλεια εισοδηματικών ενισχύσεων κατά τη μετάβαση από το καθεστώς ενιαίας στο καθεστώς βασικής ενίσχυσης
Τα δικαιώματα «ενιαίας ενίσχυσης» που είχαν χορηγηθεί βάσει των Καν (ΕΚ) 1782/2003 και (ΕΚ) 73/2009, έληξαν στις 31-12-2014. Το 2015 χορηγήθηκαν νέα δικαιώματα «βασικής ενίσχυσης» σύμφωνα με όσα δηλώθηκαν από τους γεωργούς στην ενιαία αίτηση ενίσχυσης που υποβλήθηκε , κατά το ίδιο έτος, και εφόσον οι ίδιοι πληρούσαν τις προϋποθέσεις. Μετά τη μετάβαση στο νέο καθεστώς, ο Συνήγορος του Πολίτη έγινε αποδέκτης σειράς αναφορών από παραγωγούς οι οποίοι, ενώ ανέμεναν την καταβολή της επιδότησης, δεν πληρώθηκαν ή έλαβαν μειωμένα ποσό σε σχέση με τα αναμενόμενο. Όπως οι ίδιοι επισημαίνουν, η οικονομική τους ζημία αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό σε έλλειψη έγκαιρης πληροφόρησης για το νέο καθεστώς ενισχύσεων.
Κατασχέσεις αγροτικών επιδοτήσεων
Ο Συνήγορος του Πολίτη, στην Ειδική Έκθεση που εκπόνησε τον Σεπτέμβριο του 2018, με θέμα «Κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών για οφειλές προς το Δημόσιο»112, έθεσε μεταξύ άλλων και το ζήτημα των κατασχέσεων στις αγροτικές ενισχύσεις.Η Αρχή, στην έκθεση, αναφέρθηκε (α) στην με αριθ. 4765/99 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους περί της διάκρισης μεταξύ ακατάσχετων ενισχύσεων που χορηγούνται προς εκπλήρωση συγκεκριμένου σκοπού και μη προστατευόμενων εισοδηματικών ενισχύσεων, (β) στην απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχετικό ερώτημα περί της νομιμότητας των κατασχέσεων (Ρ-000680/2017 - ASW) και (γ) στην διχογνωμία που εντόπισε μεταξύ των Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Οικονομικών σε ότι αφορά στην αρμοδιότητα ενημέρωσης ως προς την υπαγωγή των αγροτικών ενισχύσεων στο ακατάσχετο.