Πρόκειται για νοσήματα που οφείλονται σε ιούς, παρουσιάζουν μεγάλη μεταδοτικότητα και προκαλούν άμεσες και έμμεσες οικονομικές επιπτώσεις λόγω της μείωσης της παραγωγικότητας, της θνησιμότητας, των περιορισμών στο εμπόριο ζώντων ζώων και προϊόντων και του υψηλού κόστους εφαρμογής των μέτρων ελέγχου και εκρίζωσης τους (κτηνιατρικές υπηρεσίες, θανατώσεις, αποζημιώσεις, εποπτεία). Είναι νοσήματα υποχρεωτικής δήλωσης και η έγκαιρη ενημέρωση των κτηνιατρικών αρχών σε περίπτωση υποψίας εκτός από νομική υποχρέωση (Νόμος 4235/2014 ΦΕΚ Α32, ΒΔ 26/3/1936 ΦΕΚ Α174, ΠΔ133/1992 ΦΕΚ Α66), συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους.
Αφθώδης Πυρετός
Πρόκειται για ιογενές νόσημα που προσβάλει όλα τα δίχηλα ζώα (βοοειδή, αιγοπρόβατα και χοίρους). Χαρακτηρίζεται από τον σχηματισμό φυσαλίδων, διαβρώσεων και ελκών εσωτερικά του στόματος, στη μύτη, στις θηλές και στα άκρα. Το ποσοστό θνησιμότητας στα ενήλικα ζώα είναι χαμηλό, σε αντίθεση με τα νεαρά που χαρακτηρίζεται υψηλό (θάνατοι λόγω μυοκαρδίτιδας). Η μετάδοση του ιού στα ζώα προκαλείται:
α) άμεσα με την άμεση επαφή με ζώα που νοσούν ή ζώα φορείς,
β) έμμεσα με υλικά, εξοπλισμό, μηχανήματα, οχήματα και με τον άνθρωπο που μπορεί να φέρει τον ιό στα υποδήματα και στα ρούχα του,
γ) προϊόντα ζωικής προέλευσης όπως γάλα, κρέας
δ) ζωοτροφές: ο ιός μπορεί να εξαπλωθεί εάν χοίροι ταΐζονται με ανεπεξέργαστο χυλό, ή νεαρά ζώα με γάλα που δεν έχει υποστεί θερμική επεξεργασία
δ) αέρας: αερολύματα που περιέχουν τον ιό μπορούν να τον μεταφέρουν με τον αέρα σε μεγάλες αποστάσεις (60 χλμ πάνω από τη στεριά και 300 χλμ πάνω από την θάλασσα),
ε) άνθρωπος: ο άνθρωπος μπορεί να μεταφέρει τον ιό στην αναπνευστική οδό μέχρι και 48 ώρες. Για τον λόγο αυτό αποτελεί κοινή πρακτική η καραντίνα για διάστημα 5-7 ημέρες μετά την επαφή του με τον ιό. Το διάστημα αυτό μπορεί να περιοριστεί σε περιόδους και περιοχές επιζωοτίας μετά από μπάνιο, λούσιμο και αλλαγή ρούχων και υποδημάτων.
Συμπτώματα και αλλοιώσεις
Ο Αφθώδης Πυρετός χαρακτηρίζεται από οξεία εμπύρετη αντίδραση και σχηματισμό φυσαλίδων σε στόμα, ρύγχος και άκρα. Η περίοδος επώασης του ιού διαρκεί από 2 έως 14 ημέρες (συνήθως 6 ημέρες). Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια ή και απόντα έως οξέα. Η νοσηρότητα ανέρχεται στο 100%, ενώ η θνητότητα κυμαίνεται στα ενήλικα από 1-5% και στα νεαρά ζώα στο 20%. Η ανάρρωση σε περιστατικά χωρίς επιπλοκές επέρχεται συνήθως μετά από δύο εβδομάδες. Ο αφθώδης πυρετός είναι μια κατάσταση πολύ επώδυνη για τα ζώα λόγω των αλλοιώσεων στην στοματική κοιλότητα και στα άκρα. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να ακινητοποιούνται καλά πριν την εξέταση.
Βοοειδή
Τα συμπτώματα που παρατηρούνται στα βοοειδή είναι: Κατάπτωση, ανορεξία, πυρετός, μείωση της γαλακτοπαραγωγής. Στοματίτιδα με σιελόρροια και έντονο τριγμό των δοντιών λόγω των αλλοιώσεων (φυσαλίδες και έλκη) στα χείλη και στη στοματική κοιλότητα και του πόνου. Χωλότητα λόγω των αλλοιώσεων στα κάτω άκρα και στις χηλές. Αλλοιώσεις παρουσιάζονται και στις θηλές των μαστών. Στους μόσχους μπορεί να παρατηρηθούν αιφνίδιοι θάνατοι λόγω μυοκαρδίτιδας, ενώ στις έγκυες αγελάδες υπάρχει αυξημένος κίνδυνος αποβολής.
Αιγοπρόβατα
Η νόσος εμφανίζει ηπιότερα κλινικά συμπτώματα από ότι στους χοίρους και τα βοοειδή όπως: κατάπτωση, ανορεξία, πυρετός, μείωση της γαλακτοπαραγωγής αλλοιώσεις όπως φυσαλίδες μπορεί να παρατηρηθούν στην επιφάνεια της γλώσσας και στα ούλα, αλλά συχνά είναι τόσο μικροσκοπικές που είναι δύσκολο να εντοπιστούνστα άκρα οι αλλοιώσεις βρίσκονται στα όρια μεταξύ του δέρματος και της στεφάνης των χηλών, καθώς και στα μεσοδακτύλια διαστήματα. στους αμνούς μπορεί να παρατηρηθούν αιφνίδιοι θάνατοι λόγω μυοκαρδίτιδας και αποβολές στα έγκυα ζώα. Λόγω της ήπιας συμπτωματολογίας ή και της απουσίας κλινικών συμπτωμάτων στα πρόβατα και τις αίγες, μπορεί να απεκκρίνουν τον ιό «σιωπηλά» και να μεταδίδουν τη νόσο χωρίς να γίνουν αντιληπτά.
Χοίροι
Οι χοίροι παρουσιάζουν συνήθως οξεία κλινική εικόνα με: πυρετό, κατάπτωση, ανορεξία εμφανίζονται φυσαλίδες ή και έλκη στο ρύγχος και στην επιφάνεια της γλώσσας. οι αλλοιώσεις είναι πιο έντονες στα κάτω άκρα, πάνω στη στεφανιαία ζώνη ή το μεσοδακτύλιο διάστημα. Συχνά παρατηρείται αποκόλληση της χηλής, γνωστό και ως “thimbling”. Τα ζώα αδυνατούν να σταθούν στα πόδια τους και αρνούνται να μετακινηθούν. Λόγω του έντονου άλγους στα πίσω άκρα, παρατηρείται στους χοίρους χαρακτηριστική στάση καθισμένου σκύλου (dog sitting position) στα νεαρά ζώα παρουσιάζονται αιφνίδιοι θάνατοι λόγω μυοκαρδίτιδας.
Ευλογιά των αιγών και των προβάτων
Πρόκειται για νόσημα υψηλής μεταδοτικότητας που οφείλεται σε ιό και προσβάλλει τα πρόβατα και τις αίγες. Στη χώρα μας, μέχρι τώρα συμπτώματα παρατηρούνται κυρίως στα πρόβατα, ωστόσο και οι αίγες μπορούν να μολυνθούν. Χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση δερματικών αλλοιώσεων που είναι πιο εμφανείς στο κεφάλι, το πρόσωπο, και γενικά τα άτριχα μέρη του σώματος (μασχάλες, κοιλιά, εσωτερικό μέρος της ουράς, μαστό, γεννητικά όργανα). Η μετάδοση γίνεται με: άμεση επαφή με μολυσμένα ζώα έμμεση επαφή με μολυσμένα αντικείμενα ή προϊόντα (π.χ. εργαλεία, οχήματα, χόρτα, στρωμνή, μαλλί, δέρματα κ.λπ. ).
Συμπτώματα και αλλοιώσεις
Αρχικά τα ζώα (κυρίως τα πρόβατα) εμφανίζουν αδιαθεσία, ανορεξία και πυρετό, μπορεί να έχουν και ρινικό έκκριμα (μύξες), και δάκρυα. Στη συνέχεια εμφανίζονται δερματικές αλλοιώσεις που είναι πιο εμφανείς στο κεφάλι, το πρόσωπο, γενικά τα άτριχα μέρη του σώματος (μασχάλες, κοιλιά, εσωτερικό μέρος της ουράς, μαστό, γεννητικά όργανα). Αυτές είναι κοκκινίλες (ερυθρές κηλίδες) και σπυριά κόκκινου συνήθως χρώματος, μεγέθους 0,5-1εκ.(βλατίδες) . Σταδιακά (μετά από 5-10 ημέρες) οι κοκκινίλες και τα σπυριά μετατρέπονται σε στρογγυλά μαύρα κάπαλα (εφελκίδες) και ανοικτές πληγές (έλκη). Λόγω των δερματικών αλλοιώσεων το κεφάλι συνήθως φαίνεται διογκωμένο και παραμορφωμένο. Στην αρχή μπορεί να έχουν προσβληθεί μόνο 1-2 ζώα, πολύ σύντομα όμως κολλάνε και τα υπόλοιπα ζώα του κοπαδιού ενώ γρήγορα μολύνονται και τα υπόλοιπα κοπάδια στην ίδια περιοχή.
Μέτρα βιοασφάλειας στις εκμεταλλεύσεις
Οι ιδιοκτήτες εκμεταλλεύσεων αιγοπροβάτων και βοοειδών θα πρέπει να αυξήσουν τα μέτρα βιοασφάλειας στις εκτροφές τους, ώστε να μειώσουν τις πιθανότητες εισόδου ασθενειών γενικότερα και ειδικότερα του Αφθώδους Πυρετού των δίχηλων ζώων και της Ευλογιάς των προβάτων και των αιγών. Πιο συγκεκριμένα, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα παρακάτω σημεία: Περίφραξη των εγκαταστάσεων για την αποτροπή εισόδου και εξόδου ζώων. Απολυμαντική τάφρος στην είσοδο-έξοδο των εγκαταστάσεων. Καθαρισμός και απολύμανση των εγκαταστάσεων σε τακτική βάση.
Εφαρμογή προγράμματος
Απεντόμωσης -Μυοκτονίας των εγκαταστάσεων σε τακτική βάση. Περιορισμός της εισόδου οχημάτων και άλλων μηχανημάτων στις εγκαταστάσεις και στους βοσκοτόπους, στα εντελώς απαραίτητα. Ιδιαίτερη προσοχή σε οχήματα που έρχονται σε επαφή και με άλλες κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Καθαρισμός και απολύμανση των οχημάτων που εισέρχονται και εξέρχονται από τις εγκαταστάσεις. Περιορισμός των ανθρώπων που εισέρχονται στις εγκαταστάσεις και έρχονται σε επαφή με τα ζώα και ιδιαίτερη προσοχή σε όσους έρχονται σε επαφή και με άλλες κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. Καθαρισμός και απολύμανση των υποδημάτων των ανθρώπων που εισέρχονται και εξέρχονται από την εκμετάλλευση. Έλεγχος της προέλευσης των ζωοτροφών. Έλεγχος της προέλευσης των μηχανημάτων και των συσκευών που χρησιμοποιούνται στις εγκαταστάσεις και στους βοσκότοπους. Χώρος απομόνωσης για τα ζώα που νοσούν καθώς και για τα ζώα που εισέρχονται για πρώτη φορά στην εκτροφή πριν την ανάμιξη τους με τα ήδη υπάρχοντα ζώα.
Προμήθεια ζώων με νόμιμες διαδικασίες:
Ενημέρωση των κτηνιατρικών αρχών, ταυτοποίηση των ζώων με ενώτια ή ηλεκτρονικούς βώλους, επίσημα έγγραφα (υγειονομικά πιστοποιητικά). Καθημερινός έλεγχος των ζώων για τον εντοπισμό κλινικών συμπτωμάτων. Αποφυγή προμήθειας μεταχειρισμένων εξαρτημάτων, εργαλείων, εξοπλισμού από άλλες εκμεταλλεύσεις και ιδιαίτερα όταν προέρχονται από περιοχές και Χώρες όπου το νόσημα ενδημεί.
Υπογραμμίζεται η αναγκαιότητα εφαρμογής των μέτρων βιοασφάλειας σε εκτροφές, σφαγεία καθώς και κατά τη μεταφορά ζώντων ζώων καθ’ όλη την διάρκεια του έτους και όχι μόνο σε περιόδους εμφάνισης επιζωοτιών. Για την αποτροπή εισόδου των ανωτέρω νοσημάτων σε ελληνικό έδαφος, αλλά και για την έγκαιρη διάγνωσή τους, απαιτείται αυξημένη επαγρύπνηση και συνεργασία με τις κτηνιατρικές αρχές.