Η βιοποικιλότητα σε είδη ζώων στην Ελλάδα

Η Ελλάδα παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρουσα βιοποικιλότητα σε είδη πουλιών αφού παρουσιάζει σε ορισμένα είδη τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο.

Του Αναγνωστόπουλου Δημήτριου,

Αγρότης- Γεωπόνος Παν. Θεσσαλίας,                             

   dvanagnosto@yahoo.gr

1.Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Πουλιών

Η Ελλάδα παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρουσα βιοποικιλότητα σε είδη πουλιών αφού παρουσιάζει σε ορισμένα είδη τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο, έχει είδη που σε παγκόσμια κλίμακα θεωρούνται απειλούμενα και σπάνια. Ακόμα, η χώρα είναι η μοναδική ευρωπαϊκή που φιλοξενεί ορισμένα είδη της Ασίας. Τέλος, σε αρκετά είδη παρουσιάζει τους μεγαλύτερους πληθυσμούς της Ευρώπης ή των Βαλκανίων (Λεγάκις, 2010).

Στην Ελλάδα σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ) έχουν καταγραφεί 443 είδη πουλιών. Τα 116 από αυτά σύμφωνα με την ΕΟΕ θεωρούνται σπάνια. To 55% περίπου των ειδών πουλιών φωλιάζουν στην Ελλάδα και ακόμα υπάρχουν 20 μοναδικά είδη μόνο στην χώρα και σε κανένα άλλο μέρος της Ευρώπης. Σύμφωνα με 442 είδη που έχουν καταγράψει οι Λεγάκις (2010) τα κατατάσσουν σε κατηγορίες σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ	ΑΡΙΘΜΟΣ
Τοπικά αναπαραγόμενα	242
Χειμερινοί επισκέπτες	76
Διερχόμενοι μετανάστες	29
Τυχαίοι επισκέπτες	91
Απροσδιόριστα	3
Εκλιπόντα	1

Πίνακας 1: Κατάταξη ειδών πουλιών σε διάφορες κατηγορίες (Λεγάκις, 2010).

Σύμφωνα με το Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ζώων ωστόσο 14 είδη θεωρούνται κρισίμως κινδυνεύοντα,  17 κινδυνεύοντα και 31 τρωτά από ένα δείγμα 122 πουλιών. Στα περισσότερα από τα είδη αυτά οι τάσεις των πληθυσμών είναι αρνητικές ενώ μόλις σε 2 είναι θετικές. Συγκεκριμένα το 58% περίπου των απειλούμενων πουλιών είναι υδρόβια, για τα αρπακτικά οι πληροφορίες μέχρι στιγμής είναι ελλιπής ενώ και για τα ορνιθόμορφα και δασόβια είδη τα δεδομένα απειλών είναι λίγα. Στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζονται οι κυριότερες απειλές για τα 62 απειλούμενα είδη έπειτα από επεξεργασία και αναπαράσταση:

Σχήμα 1: Οι απειλές εξαφάνισης των πουλιών και ο αριθμός από τα 62 απειλούμενα της χώρας που δέχονται τις επιδράσεις τους (Πηγή δεδομένων: Κόκκινο Βιβλίο Απ. Ζώων, 2009, Επεξεργασία και παρουσίαση σχήματος: Προσωπική)

Τέλος έχουν ορισθεί Σημαντικές Περιοχές για πουλιά(Important Bird Areas-IBA)  στην Ελλάδα αναγνωρισμένες από διεθνούς οργανισμούς όπως η Birdlife International.  Αυτές οι περιοχές καθορίζουν για συγκεκριμένα είδη την βιογεωγραφική τους κατανομή. Έτσι είναι εφικτή η διατήρηση και η προστασία τους μέσα από την διασφάλιση των ενδιαιτημάτων τους. Ακόμη, τα μέρη αυτά προσφέρονται και για οικοτουρισμό και παρατήρηση πουλιών. Στην χώρα μας πλέον υπάρχουν 196 τέτοιες περιοχές σε μια έκταση 3.200.000 εκτάρια (ΕΟΕ, 2009). Επιπλέον με την συμβολή της ΕΟΕ γίνεται προσπάθεια καταγραφής των πουλιών και των πληθυσμών τους μέσω του προγράμματος HCBM. Ουσιαστικά, εθελοντές είναι υπεύθυνοι σε χώρο 2x2 χλμ που τους χορηγείται να καταγράφουν ετήσια παρακολούθηση ειδών.

2.Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Αμφίβιων

Σε σχέση με την βιοποικιλότητα των ειδών της ομάδας των αμφιβίων της Ευρώπης πάνω από το 30% των ειδών βρίσκεται στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, 22 είδη αμφίβιων έχουν καταγραφεί στον Ελλαδικό χώρο με 3 από αυτά να είναι ενδειμικά. Στην τάξη των Ουρόδηλων ανήκουν 7 είδη ενώ στην τάξη των Ανούρων 5 είδη. Τέλος , έχει παρατηρηθεί ότι το μέγεθος των αμφιβίων ποικίλει ανάλογα με την γεωγραφική θέση.

Μια άλλη αναφορά από τη διεθνής ιστοσελίδα καταγραφής αμφιβίων (AmfibiaWeb) κάνει λόγο για 25 είδη αμφίβιων στην χώρα

Στο πλαίσιο του Κόκκινου Βιβλίου των απειλούμενων Ζώων έγινε καταγραφή των αμφιβίων σε διάφορες περιοχές της χώρας και παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα. Παρατηρούμε ότι τα περισσότερη είδη έχουν καταγραφεί στην χερσαία Ελλάδα και ιδιαίτερα στο Βόρειο τμήμα της.

Σχήμα 2: Γεωγραφική καταγραφή ειδών αμφιβίων(Κόκκινο βιβλίο απειλούμενων Ζώων, 2009).

Σύμφωνα με το Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ζώων 1 είδος θεωρείται κρισίμως κινδυνεύον,  2 κινδυνεύοντα και 3 τρωτά.

• Απειλές
  • Καταστροφή και περιορισμό των ενδιαιτημάτων τους από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως υλοτομία, δημιουργία οικισμών, δρόμοι, επέκταση καλλιεργειών, ρύπανση κ.α..
  • Οι απότομες κλιματικές αλλαγές που συντελούνται.
  • Εισαγωγή ξένων ειδών που είναι πιο ανθεκτικά στις κλιματικές αλλαγές από τα ήδη υπάρχοντα άρα επίδραση ανταγωνισμού.
  • Εμπορική εκμετάλλευση για το δέρμα τους, την φαρμακευτική τους αξία αλλά και ως τροφή ακόμα.

(Λεγάκις, 2010)

3.Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Ερπετών

Αναλογικά με την έκταση της η Ελλάδα παρουσιάζει τον μεγαλύτερο αριθμό ερπετών στην Ευρώπη. Απαριθμεί 64 είδη που είναι περίπου το 50% των ειδών της Ευρώπης. Τα 9 είδη είναι ενδημικά. Συγκεκριμένα 8 είδη ανήκουν στην τάξη Χελώνια  και τα υπόλοιπα στην τάξη των Φολιδωτών και ειδικά 32 είδη σαυρών , 23 είδη φιδιών και 1 είδος Αμφισβαίνια. Τέλος , όμοια με τα αμφίβια έχει παρατηρηθεί ότι το μέγεθος τους ποικίλει ανάλογα με την γεωγραφική θέση.

            Όμοια με τα αμφίβια, στο πλαίσιο του Κόκκινου Βιβλίου των απειλούμενων Ζώων (2009) έγινε καταγραφή των ερπετών σε διάφορες περιοχές της χώρας και παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα.  Είναι φανερό ότι το μεγαλύτερο μέρος των ερπετών έχουν καταγραφτεί στην Νότια Ελλάδα.

Σχήμα 3: Γεωγραφική κατανομή ειδών εντόμων (Κόκκινο βιβλίο απειλούμενων Ζώων, 2009).

Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι σημαντική προσπάθεια γίνεται και από την Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία που έχει ξεκινήσει δράσεις για την χαρτογράφηση των ειδών ερπετών και αμφιβίων στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με το Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ζώων 2 είδη θεωρούνται κρισίμως κινδυνεύοντα,  4 κινδυνεύοντα και 6 τρωτά.

Στο παρακάτω σχήμα (έπειτα από προσωπική επεξεργασία και αναπαράσταση)  παρουσιάζονται οι κυριότερες απειλές για τα 64 είδη ερπετών με σχεδόν όλα τα είδη να απειλούνται από υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων τους.

Σχήμα 4: Οι απειλές εξαφάνισης των ερπετών και ο αριθμός από τα 64 καταγραμμένα της χώρας που δέχονται τις επιδράσεις τους (Πηγή δεδομένων: Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ζώων., 2009, Επεξεργασία και παρουσίαση σχήματος: Προσωπική)

Σημαντικό πρόβλημα τα τελευταία χρόνια είναι η εισαγωγή ξένων ειδών που εκτοπίζουν τα ενδημικά τις περισσότερες φορές. Χαρακτηριστικό είναι οι νεροχελώνες με τα χαρακτηριστικά κόκκινα αυτιά (Trachemys scripta) και του βουβαλοβάτραχου (Lythobates catebeianus) που θεωρούνται εμπορικά είδη και συχνά είναι κατοικίδια. Πολλές φορές όμως με το πέρασμα του καιρού γίνονται ανεπηθίμητα και απελευθερώνεται σε υγροτόπους με αποτέλεσμα να διαταράσσουν σημαντικά το οικοσύστημα. Μάλιστα τα παραπάνω είδη τα έχουν συναντήσει σε υγροτόπους της Αττικής και της Κρήτης και οι επιδράσεις τους είναι σημαντικές (Σταχίνης, 2007).

4.Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Θηλαστικών

Όσον αφορά το αριθμό των ειδών σε θηλαστικά στην Ελλάδα είναι η ομάδα που έχει μελετηθεί καλύτερα από κάθε άλλη. Όπως και στα είδη των άλλων ομάδων η βιοποικιλότητα της χώρας σε θηλαστικά είναι σημαντική σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Υπάρχουν  115 είδη καταγραμμένα από τα οποία τα 8 είναι ενδημικά και διακρίνονται σε 102 χερσαία και 13 θαλάσσια. Ο παραπάνω αριθμός αποτελεί το 50% των ειδών της Ευρώπης.

Όσον αφορά την κατάταξη σε τάξεις σύμφωνα με τους Λεγάκις (2010) είναι:

ΤΑΞΕΙΣ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙΔΩΝ
Εντομοφάγα	13
Χειρόπτερα	35
Λαγόμορφα	2
Τρωκτικά	32
Σαρκοφάγα	1
Πτερυγιόποδα	1
Κυτώδη	12
Περισσοδάκτυλα	2
Αρτιοδάκτυλα	1

Πίνακας  2:  Κατάταξη σε τάξεις των ειδών  θηλαστικών στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με το Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ζώων ωστόσο 3 είδη θεωρούνται κρισίμως κινδυνεύοντα,  13 κινδυνεύοντα και 13 τρωτά .

• Απειλές
  • Καταστροφή και περιορισμό των ενδιαιτημάτων τους από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως υλοτομία, δημιουργία οικισμών, δρόμοι, επέκταση καλλιεργειών, ρύπανση , κατασκευές γεφυρών κ.α..
  • Περιορισμός της τροφής τους από ανθρώπινες δραστηριότητες με αγροτοχημικά και δολώματα που σκοτώνουν φυτοφάγα ζώα που αποτελούν λεία.
  • Δολώματα από κτηνοτρόφους και προληπτικά μέτρα.
  • Λαθροθηρία.
  • Υβριδισμός των ειδών επηρεάζει την βιοποικιλότητα.
  • Εισερχόμενα θηλαστικά από άλλες περιοχές επηρεάζουν τον αριθμό των ειδών της χώρας.

(Κόκκινο βιβλίο Απειλούμενων Ζώων, 2009)

5.Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Ψαριών

5.1 Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Ψαριών Θάλασσας

Στην Ελλάδα υπολογίζονται περίπου 476 είδη ψαριών και αποτελούν το 79% των ψαριών της Μεσογείου. Τα 412 είδη ανήκουν στην ομοταξία των Ακτινοπτερύγιων, τα 63 στην ομοταξία των Χονδρινχθύων και μόλις 1 στα Κεφαλασπιδόμορφα (Κόκκινο βιβλίο απειλούμενων ζώων, 2009). Τα ψάρια της θάλασσας ανάλογα με την καταγωγή διακρίνονται ποσοστιαία όπως φαίνεται στο σχήμα παρακάτω.

Σχήμα 5: Κατάταξη καταγωγή ψαριών θάλασσας( Πηγή δεδομένων: Κόκκινο Βιβλίο Απ. Ζώων, 2009, Επεξεργασία και παρουσίαση σχήματος: Προσωπική)

Σύμφωνα με το Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ζώων (2009) αξιολογήθηκαν τα είδη ψαριών που υπάρχουν ήδη ως απειλούμενα στην Σύμβασης της Βόννης και της Βαρκελώνης και προέκυψαν 5 τρωτά, 4 κυνδινεύοντα και 5 κρισίμως κυνδινεύοντα.

5.2       Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Γλυκών Νερών

Τα ψάρια των γλυκών νερών στην Ελλάδα απαριθμούν περίπου 154 είδη, με το 60% να αποτελούν ενδημικά είδη της χώρας και γειτονικών χωρών και πάνω από τα μισά είδη (54%) να είναι αποκλειστικά ενδημικά της Ελλάδας (Λεγάκις, 2010).

Όσον αφορά περιπτώσεις απειλούμενων ειδών, 14 είδη θεωρούνται κρισίμως κινδυνεύοντα,  12 κινδυνεύοντα και 31 τρωτά (Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ζώων, 2009)

5.3       Απειλές για τα είδη ψαριών

• Γεωργικές και βιομηχανικές δραστηριότητες.
• Υπεραλιεία.
• Μερική ή ολική καταστροφή καρστικών πηγών.
• Αποξηράνσεις υγροτόπων.
• Δημιουργία φραγμάτων.
• Εισαγωγή άλλων ειδών.

(Λεγάκις, 2010)

6.Η κατάσταση στην Ελλάδα σε είδη Ασπόνδυλων

Το μεγαλύτερο μέρος  των ασπόνδυλων δεν έχουνε μελετηθεί και καταγραφεί στην Ελλάδα. Ωστόσο εκτιμήσεις αναφέρουν ότι τα είδη της Ελλάδας ίσως είναι και το 40% των ειδών της Ευρώπης με πάνω από το 30% να είναι ενδημικά. Έτσι παρακάτω θα αναφερθούν μόνο κάποιες ομάδες ασπόνδυλων πού έχει γίνει έρευνα ειδών σύμφωνα με τους Λεγάκις  (2010).

• Σκωληκόμορφα φύλλα ,παρασιτικές ομάδες και ομάδες γλυκού νερού:

Επειδή σε αυτές την κατηγορίες έχει γίνει σχετικά μικρή καταγραφή ειδών δημιουργήθηκε ένας συγκεντρωτικός πίνακα που εμπεριέχει των αριθμό των ειδών για κάποιες ομάδες ζώων.

Ομάδες Ζώων	Αριθμός Ειδών
Πλατυέλμινθες	414
Νηματώδεις	101
Νηματόμορφα	2
Ακανθοκέφαλα	18
Σπόγγοι	3
Τροχοφόρα	19
Ολιγοχαίτοι	98
Βδέλλες	18
Βραδύπορα	58
Υδρόβια Κολεόπτερα	365
Γαστερότριχα	3
Μαλάκια Δίθυρα	9
ΜαλάκιαΓαστερόποδα	95
Καρκινοειδή	248

Πίνακας 3: Ομάδες ζώων ασπόνδυλων και ο αριθμός των ειδών τους στην Ελλάδα    ( Πηγή δεδομένων: Λεγάκις, 2010, Επεξεργασία και παρουσίαση πίνακα: Προσωπική)

• Χερσαία μαλάκια

Στα χερσαία μαλάκια η Ελλάδα παρουσιάζει τον μεγαλύτερο αριθμό ειδών σε σχέση με την επιφάνεια της σ’ όλη την Ευρώπη και με υψηλά ποσοστά ενδημισμού. Είναι η κατηγορία ασπόνδυλων που έχει μελετηθεί περισσότερο από κάθε άλλη αλλά ακόμα υπάρχουν ελλείψεις. Χαρακτηριστικά το γένος Albinaria περιελαμβάνει 93 είδη, το Deroceras 37 , το Chilostoma 32 και το Vitrea 31. H εμπορία τους είναι ο κύριος λόγος απειλής τους.

• Χερσαία αρθρόποδα

Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει πάρα πολλά είδη , μεγάλο μέρος των οποίων δεν έχει καταγραφεί. Στην φάση αυτή θα γίνει μια προσπάθεια προσέγγισης της κατάστασης χωρίζοντας την κατηγορία αυτή σε ομάδες.

Η ομάδα των Χηληκεραιωτών περιλαμβάνει περίπου 1.500 είδη με ποσοστό ενδημισμού πάνω από 20. Ανήκουν γνωστά  είδη  όπως σκορπιών, αραχνών και ακάρεα.

Η ομάδα  των Καρκινοειδών που ανήκουν τα Ισόποδα και έχουν καταγραφεί περίπου 233 είδη με τα 153 να είναι ενδημικά.

Η ομάδα των Μονοσκελών με την υπερομοταξία των Μυριάποδων με 290 είδη που παρουσιάζουν ενδημισμό και πάνω του 50%. Ακόμη, στα μονοσκελή ανήκουν τα εξάποδα που περιλαμβάνουν περίπου 19.257 είδη με τα πιο γνωστά να είναι ορθόπτερα , λεπιδόπτερα, υμενόπτερα, δίπτερα, ετερόπτερα, ομόπτερα, κολεόπτερα και τριχόπτερα. Το μεγαλύτερο μέρος ειδών τον κατέχουν τα κολεόπτερα. Τέλος, ο ενδημισμός ποικίλει στα εξάποδα και μπορεί να είναι από 0-5% ως και 93%.

• Σπηλαιόβια πανίδα

Η Ελλάδα παρουσιάζει σπουδαία πανίδα σε είδη που κατοικούν σε σπηλιές όπως μπορεί να είναι Αράχνες, Ψευδοσκορπιοί, Ισόποδα, Μαλάκια Γαστερόποδα, Ορθόπτερα, Κολεόπτερα, Διπλόποδα κ.α.. Χαρακτηριστικά έχουν αναφερθεί περίπου 600 είδη από τα οποία τα 240 δεν έχουν ξαναφερθεί παγκοσμίως.

Όσον αφορά τα απειλούμενα είδη των ασπόνδυλων σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων ζώων (2009) παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα.

Κατηγορία	Κρισίμως Κυνδινεύοντα	Κυνδινεύοντα	Τρωτά
Μαλ. Γαστερόποδα (χερσ.)	70	28	63
Αράχνες	20	9	4
Καρκινοειδή Ισόποδα	41	2	4
Καρκινοειδή Δεκάποδα		1
Χειλόποδα	3	3
Οδοντόγναθα	2		5
Ορθόπτερα	1		1
Λεπιδόπτερα	4	19	16
Κολεόπτερα		2	3
Εχινόδερμα			1

Πίνακας 4: Απειλούμενα είδη ανά κατηγορία ασπόνδυλων                                          

  ( Πηγή δεδομένων: Κόκκινο Βιβλίο Απ. Ζώων.2009, Επεξεργασία και παρουσίαση πίνακα: Προσωπική)

7.H κατάσταση στην Ελλάδα όσον αφορά τα αγροτικά και οικόσιτα ζώα

Στην Ελλάδα σύμφωνα με έκδοση του ΥΠΕΧΩΔΕ (1999) έχουν καταγραφεί αρκετά είδη οικόσιτων και αγροτικών ζώων. Συγκεκριμένα σε πρόγραμμα διατήρησης, υπάρχουν 5 φυλές βοοειδών και όλες έχουν χαρακτηριστεί ως απειλούμενες και λαμβάνονται μέτρα για την διαφύλαξη τους. Μάλιστα, μόλις μια φυλή είναι ευαίσθητη ενώ οι άλλες χαρακτηρίζονται υπό εξαφάνιση. Ακόμα, έχουν καταγραφεί για το πρόγραμμα 26 αυτόχθονες φυλές προβάτων εκ των οποίων οι 17 είναι απειλούμενες και το 1/3 από αυτές υπό εξαφάνιση. Επίσης, έξι φυλές από ιπποειδή με όλα να είναι σε κρίσιμους πληθυσμούς και να απαιτούν μέτρα διατήρησης. Επιπλέον, μια φυλή χοίρων απειλούμενη και μια βουβάλων σε κίνδυνο. Τέλος , αναφέρονται και 3 φυλές αίγες με τις δύο από αυτές να απαιτούν μέτρα διατήρησης.

Ωστόσο, πέρα από τα αγροτικά ζώα υπάρχουν και τα οικόσιτα και έχουν καταγράφει στην Ελλάδα όπως το είδος σκύλου Canis familiaris και γάτας Felis catus σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων των Ζώων (2009).

Πίνακας  5: Αυτόχθονες φυλές αγροτικών ζώων που περιλαμβάνονται στο Προεδρικό διάταγμα 434 , τους πληθυσμούς τους και το επίπεδο απειλής τους ( ΥΠΕΧΩΔΕ, 1999).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1. Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία (ΕΛΕΠΡΕ). Χαρτογράφηση ερπετών και αμφιβίων της Ελλάδας. Πρόσβαση Μάιο 2011. (//elerpe.org/mapping.htm)
2. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ). Κατάλογος ειδών. Πρόσβαση Μάιο 2011.( (//www.ornithologiki.gr/)
3. ΕΟΕ.2009. Δράσεις για την διατήρηση των πουλιών. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία.
4. Λεγάκις Α. (2010). Απειλούμενα, προστατευόμενα και ενδημικά είδη ζώων της Ελλάδας. Ζωολογικό Μουσείο, Παν. Αθηνών, 139 σελ
5. Λεγάκις Α. & Μαραγκού Π. (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία
6. Σταχίνης Ηλ. 2009. Εισαγόμενα Είδη-Απειλή για το περιβάλλον. (www.herpetofauna.gr)
7. Σπ. Σφενδουράκης.(1998).Πρώτη αναφορά στην σύμβαση για την βιολογική ποικιλότητα. ΥΠΕΧΩΔΕ
8. Amphibia Web. Country Search. Πρόσβαση Μάιο 2011. (//amphibiaweb.org//index.html)