Η κτηνοτροφία στην υπηρεσία του αντιπυρικού σχεδιασμού

Πραγματοποιήθηκε στις 20/1/2022 μια εξαιρετική διαδικτυακή ημερίδα στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολυλειτουργική Διαχείριση Δασικών Οικοσυστημάτων & Βιοοικονομία», σε συνεργασία με το Εργαστήριο Λιβαδοπονίας & Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών του Τμήματος Δασολογίας, Επιστημών Ξύλου και Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Η διαδικτυακή διάλεξη είχε τίτλο: «Στοχευμένη βόσκηση και χειρισμοί καύσιμης ύλης: Η κτηνοτροφία στην υπηρεσία του αντιπυρικού σχεδιασμού», με κύριο ομιλητή τον γεωπόνο (M.Sc.) κ. Δημήτρη Οικονόμου. Ακούστηκαν εξαιρετικές ανακοινώσεις και σχολιασμοί από πολλούς όπως: τον καθ Γιάννη Καζόγλου, τον καθ Μιχάλη Βραχνάκη, τον δασολόγο Γιάννη Παπαδιά και άλλους.

Εξαιρετικές προσεγγίσεις. Καταπληκτικά συμπεράσματα. Μπράβο στους συντελεστές της συζήτησης. Μακάρι να επανέλθει η ισορροπία στην φύση και η χλωρίδα να ξαναγίνει συμβιωτική με την πανίδα. Όσοι αστοί επέβαλλαν τον διαχωρισμό της πανίδας (αγελάδες, πρόβατα, κατσίκια κλπ) από την χλωρίδα και αυτοί που δημιούργησαν το τεχνητό αφύσικο «ερωτικό»-αγαπησιάρικο σκέτη αγάπη του δένδρου, καταστρέφοντας την περιβαλλοντική ισορροπία, δημιουργώντας την «αυτοκρατορία» των δασαρχών, σύμφωνα με τις νεότερες παρατηρήσεις, πρέπει να λογοδοτήσουν.

Αν οι νεότερες παρατηρήσεις είναι ακριβείς, κάποιοι πρέπει να λογοδοτήσουν για την καταστροφή του δασικού οικοσυστήματος, πρέπει να λογοδοτήσουν για την καταστροφή του περιβάλλοντος, πρέπει να λογοδοτήσουν για τον ακρωτηριασμό και την ανεπάρκεια του αγροδιατροφικού συστήματος, πρέπει να λογοδοτήσουν για τον υποβιβασμό της αγροτικής επιχειρηματικότητας, πρέπει να λογοδοτήσουν για την καταστροφή του τρόπου ζωής (πολιτιστικά) των κτηνοτρόφων μας, πρέπει να λογοδοτήσουν για την καταστροφή των επαγγελματιών φροντιστών του περιβάλλοντος, πρέπει να λογοδοτήσουν για την καταστροφή των κτηνοτροφικών επιχειρήσεων, πρέπει να λογοδοτήσουν για την καταστροφή πολλών θέσεων εργασίας στην Ελλάδα, πρέπει να λογοδοτήσουν για την καταστροφή της αξιοποίησης τοπικών πόρων, πρέπει να λογοδοτήσουν για την εξώθηση σε εξάρτηση από εισαγωγές και μείωση της ανεξαρτησίας της χώρας μας.

Φαίνεται ότι έπρεπε να επιδεινωθεί, και λόγω κλιματικής αλλαγής, το πρόβλημα των πυρκαγιών στα δάση, ώστε η επιδείνωση της δριμύτητας του φαινομένου των πυρκαγιών τις τελευταίες δεκαετίες να καταστήσει αναγκαία την έμφαση στην προληπτική διαχείριση της βιομάζας ως καύσιμη ύλη σε λιβαδικές και δασικές εκτάσεις. Η χρήση της εκτατικής βόσκησης για συγκεκριμένους σκοπούς διαχείρισης της βλάστησης είναι ευρύτερα γνωστή με τον όρο στοχευμένη βόσκηση (targeted grazing). Με βάση τη διεθνή εμπειρία στον τομέα της πρόληψης, η στοχευμένη βόσκηση αποτελεί ένα οικολογικά και οικονομικά αποτελεσματικό μέσο διάσπασης της οριζόντιας και κάθετης συνέχειας της βλάστησης (ως εύφλεκτης οργανικής ύλης). Η ανασκόπηση των διαχειριστικών, περιβαλλοντικών και πολιτικών παραγόντων κάτω από τους οποίους συνίσταται η χρήση της στοχευμένης βόσκησης αποτελεί ένα απαραίτητο βήμα στην εξέλιξη της πειραματικής έρευνας.

Έπρεπε να επιτρέπεται η βόσκηση στα δάση με κανόνες, όπως ακριβώς με κανόνες γίνεται και η καλλιέργεια στα αγροτοχώραφα.

Τώρα, η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι επιβάλλεται η στοχευμένη βόσκηση (targeted grazing) και για λόγους πυροπροστασίας του δάσους.

Η στοχευμένη βόσκηση αποτελεί μια οικονομική μέθοδο απόληψης της βιομάζας, με το κατά περίπτωση ρίσκο που επιφέρει να είναι γενικά προκαθορισμένο. Με την αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας, η στοχευμένη βόσκηση μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο του εγχώριου σχεδιασμού αντιπυρικής πρόληψης, είπε ο κ Δημ. Οικονόμου.

«Στοχευμένη βόσκηση είναι η εφαρμογή συγκεκριμένου είδους ζωικού κεφαλαίου σε συγκεκριμένη εποχή, διάρκεια και ένταση, για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων σε σχέση με την βλάστηση ή το τοπίο». Karen Launchbaugh & John Walker, 2006. Τα παλαιά τσελιγκάτα τα είχαν όλα αυτά καταγεγραμένα και τα δάση και τα όρη ήταν αειφόρα (βιώσιμα), αλλά κάποιοι επιστήμονες τα απαξίωσαν, τα κατηγόρησαν και τα καταργήσαμε.

Η διεθνής εμπειρία για την στοχευμένη βόσκηση καταγράφεται στις ΗΠΑ (από το 1980), στην Γαλλία (από το 1980), στην Ισπανία (από το 2000) και στην Πορτογαλία (μετά το 2017), ενώ πειραματικές εφαρμογές έχουν γίνει στο Ισραήλ, στην Ιταλία, στον Καναδά ακόμα και στην Ελλάδα.

Στις ΗΠΑ την πυρασφάλεια με βόσκηση αναλαμβάνουν εργολαβικές εταιρείες, που αναλαμβάνουν την μεταφορά των παραγωγικών ζώων, την εγκατάσταση των ζώων και του εξοπλισμού. Στην Ισπανία συμμετέχουν οι κοντινοί κτηνοτρόφοι με συστήματα πληρωμής των κτηνοτρόφων μορφής PES-Payment for Ecosystem Services …

Στην Ελλάδα εφαρμόσθηκε κάτι παρεμφερές στο έργο «Αποκατάσταση και Διατήρηση του οικοτόπου προτεραιότητας 9562 Ελληνικά Δάση Άρκευθου (Juniperetum excelsae) στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών στην Ελλάδα» (LIFE Πρέσπα) που υλοποιήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων. Από το site της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών αντιγράφουμε: Αξιολογώντας την κατάσταση των δασών αρκεύθου στις μέρες μας, όπου αρκετές συστάδες είναι υποβαθμισμένες με πολύ χαμηλό ρυθμό αναγέννησης και ανάπτυξης, θεωρείται αναγκαίο κάποιες από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που στο παρελθόν ευνοούσαν τα δάση, να ξανά-εφαρμοστούν. Έτσι λοιπόν, η παρουσία του ανθρώπου με την εφαρμογή δραστηριοτήτων, όπως η βόσκηση όταν πραγματοποιείται με μέτρο και σχέδιο μπορεί να λειτουργήσει θετικά για το δάσος και να αποτελέσει βασική μέθοδο για την προστασία του. Είχαν προβλεφθεί δράσεις ώστε να εγκατασταθεί ξανά η κτηνοτροφία στην περιοχή και τα αιγοπρόβατα να αποτελέσουν το «εργαλείο» για τον βιολογικό έλεγχο της εξάπλωσης των πλατύφυλλων. Σκοπός των παραπάνω επεμβάσεων είναι να συνδεθεί και πάλι η εφαρμογή ανθρώπινων δραστηριοτήτων με τη διαχείριση των δασών αρκεύθου, ακολουθώντας μια οργανωμένη αειφορική μέθοδο ώστε και μετά την λήξη του προγράμματος οι δράσεις αυτές να συνεχιστούν από την τοπική κοινωνία και τους σχετικούς φορείς. www.junex.gr.

Το καλοκαίρι 2021 επισκέφθηκα με φίλους τις Θέρμες Ξάνθης. Με έκανε εντύπωση ότι η πολύ πυκνή βλάστηση έφθανε μέχρι τον δρόμο και δημιουργούσε έναν σχεδόν απροσπέλαστο «τοίχο», ακόμα και για φίδια. Συζητώντας με κατοίκους του χωριού έμαθα ότι το συγκεκριμένο χωριό ζούσε από την κτηνοτροφία και την δασοκομία και είχε 14 κοπάδια. Όταν οι νέοι επιστήμονες στο τοπικό δασαρχείο απαγόρευσαν την βόσκηση έμεινε μόνο ένα κοπάδι. Οι κτηνοτρόφοι και δασεργάτες έφυγαν μετανάστες εργάτες στην Γερμανία και έρχονται μόνο για διακοπές με ακριβά πολυτελή αυτοκίνητα. Το δάσος κατέλαβε όλον τον διαθέσιμο χώρο, η πυκνή βλάστηση απορρόφησε όλα τα επιφανειακά νερά, στέρεψαν οι μικρές πολλές πηγές και εάν από κάποιο λόγο (πχ κεραυνό στο άνυδρο δάσος) ανάψει φωτιά, υποθέτω ότι δεν θα μπορούν να την σβήσουν όλα τα εναέρια μέσα της Ελλάδος, και διότι είναι απροσπέλαστο, αλλα και διότι έχει πάρα πολλή καύσιμη οργανική ύλη.

Από την μελέτη της περίπτωσης της Καταλωνίας-Ισπανία (LIFE 2014-2019) προλάβαμε να σημειώσουμε ότι δημιουργήθηκε οργανισμός κτηνοτρόφων, έγινε εκπαίδευση κτηνοτρόφων, το δάσος ήταν πευκοδάσος & θάμνοι, χρησιμοποιήθηκαν αίγες, αγελάδες & γαϊδούρια, συμμετείχαν 8 μονάδες κτηνοτρόφων ενώ δεν πειράχτηκε η βιοποικιλότητα.

Ακούσαμε ότι κατά την εφαρμογή της στοχευμένης βόσκησης πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν Διαχειριστικοί παράγοντες (είδος και φυσιολογία ζώων, ορθή διατροφή ζώων, συνθήκες βόσκησης στο δάσος, κατάσταση βλάστησης, συνθήκες περιορισμού, κίνηση & παραμονή των ζώων στο δάσος), Οικονομικοί παράγοντες (καθεστώς αποζημίωσης κτηνοτρόφων) & Κοινωνικοί παράγοντες (αποδοχή από την τοπική κοινωνία και από τα συμβαλλόμενα μέρη).

Ο κ Δημήτρης Οικονόμου είπε και πάρα πολλά άλλα καταπληκτικά που ελπίζουμε να τα υιοθετήσουν τόσο οι δασάρχες όσο και οι επιχειρηματίες κτηνοτρόφοι, αλλά και οι εκλεγμένοι τοπικοί άρχοντες. Συγχαρητήρια για την προσέγγιση που αναγνωρίζει και πάλι την λαϊκή θυμοσοφία των κτηνοτρόφων, αναγνωρίζει την άυλη πολιτιστική κληρονομιά και επαναφέρει την ανάγκη συμβίωσης των ζώων με την χλωρίδα, σε αντιπαράθεση με το δενδρολάγνο δάσος.

Για την καταγραφή, Δημήτρης Μιχαηλίδης