Η παγκόσμια επισιτιστική κρίση πλησιάζει καθώς τα αποθέματα λιπασμάτων μειώνονται

Πιστεύετε ότι η παγκόσμια έλλειψη λιπασμάτων είναι πρόβλημα κάποιου άλλου; Ρίξτε μια ματιά στον καθρέφτη. Εάν διαβάζετε αυτό στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική ή την Ασία, οι πιθανότητες είναι ότι η δέσμη των αμινοξέων που σας κοιτάζει πίσω είναι ζωντανή σήμερα λόγω των χημικών λιπασμάτων.

Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον γνωστό Καναδό ενεργειακό ερευνητή Vaclav Smil, τα δύο πέμπτα της ανθρωπότητας -περισσότεροι από τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι- ζουν λόγω του αζωτούχου λιπάσματος, του κύριου συστατικού της Πράσινης Επανάστασης που τροφοδότησε τον αγροτικό τομέα τη δεκαετία του 1960. Το χημικό λίπασμα trifecta που τριπλασίασε την παγκόσμια παραγωγή σιτηρών -άζωτο (Ν), φώσφορο (Ρ) και κάλιο (Κ) - επέτρεψε τη μεγαλύτερη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού που έχει δει ποτέ ο πλανήτης. Τώρα, είναι σε έλλειψη και οι αγρότες, οι εταιρείες λιπασμάτων και οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να αποτρέψουν μια φαινομενικά αναπόφευκτη πτώση των αποδόσεων των καλλιεργειών.

«Δεν είμαι σίγουρος ότι είναι πλέον δυνατό να αποφευχθεί μια επισιτιστική κρίση», λέει ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Αγροτών Theo de Jager. «Το ερώτημα είναι πόσο ευρύ και βαθύ θα είναι. Το πιο σημαντικό, οι αγρότες χρειάζονται ειρήνη. Και η ειρήνη χρειάζεται αγρότες».

Η εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία ήταν ένα σωματικό πλήγμα για μια βιομηχανία που έχει χτυπηθεί από διάφορα γεγονότα για περισσότερο από ένα χρόνο. Η Ρωσία εξάγει συνήθως σχεδόν το 20 τοις εκατό των παγκόσμιων αζωτούχων λιπασμάτων και, σε συνδυασμό με τη γειτονική Λευκορωσία που έχει επιβληθεί κυρώσεις, το 40 τοις εκατό του εξαγόμενου καλίου στον κόσμο, σύμφωνα με αναλυτές της Rabobank. Τα περισσότερα από αυτά είναι πλέον εκτός ορίων για τους αγρότες του κόσμου, χάρη στις κυρώσεις της Δύσης και τους πρόσφατους περιορισμούς εξαγωγής λιπασμάτων της Ρωσίας.

«Αν μιλήσετε με έναν αγρότη στη Βόρεια Αμερική ή την Ωκεανία, η κύρια συζήτηση είναι τα λιπάσματα, συγκεκριμένα η τιμή και η διαθεσιμότητα των λιπασμάτων», είπε πρόσφατα ο de Jager σε μια εικονική διάσκεψη για το θέμα. «Οι τιμές είναι λίγο-πολύ 78 τοις εκατό υψηλότερες από τον μέσο όρο το 2021, και αυτό τσακίζει την παραγωγική πλευρά της γεωργίας. Σε πολλές περιοχές οι αγρότες απλά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να φέρουν λιπάσματα στο αγρόκτημα, ή ακόμα κι αν μπορούσαν, τα λιπάσματα δεν είναι διαθέσιμα σε αυτούς. Και δεν είναι μόνο τα λιπάσματα, αλλά και τα αγροχημικά και τα καύσιμα. Αυτή είναι μια παγκόσμια κρίση και απαιτεί παγκόσμια απάντηση».

Το μεγαλύτερο μέρος της ανταπόκρισης μέχρι στιγμής ήταν αρκετά ad hoc, με κάθε αγρόκτημα και κυβέρνηση για τον εαυτό της. Ωστόσο, την περασμένη εβδομάδα, οι τράπεζες των ΗΠΑ και οι παγκόσμιες αναπτυξιακές τράπεζες ανακοίνωσαν ένα σημαντικό «σχέδιο δράσης» για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια συνολικού ύψους άνω των 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε βοήθεια, με την ελπίδα να αποτρέψουν την επανάληψη των ταραχών για τα τρόφιμα που ανέτρεψαν τις κυβερνήσεις κατά τις τελευταίες κρίσεις των τιμών των τροφίμων στο 2008 και 2012.

Οι αμερικανοί αγρότες αισθάνονται το κάψιμο

Ο Rodney Rulon είναι σε καλύτερη κατάσταση από πολλούς αγρότες φέτος. Ένας προοδευτικός αγρότης στην Αρκαδία της Ιντιάνα, χρησιμοποιεί τεχνικές μη άροσης, καλλιέργειες και απορρίμματα κοτόπουλου στα 7.200 στρέμματα καλαμποκιού και σόγιας της οικογένειάς του από το 1992. Σε συνδυασμό με εκτεταμένες δοκιμές εδάφους κάθε χρόνο, μειώνει τη χρήση χημικών λιπασμάτων 20 με 30 τοις εκατό, λέει — αλλά εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη συμβολή του.

«Κάνουμε μεγάλες περικοπές σε όσα ξοδεύουμε για λιπάσματα φέτος», λέει ο Rulon. «Είναι 1.200 $ ο τόνος για τους P και K. Ήταν 450 $ πέρυσι. Το άζωτο ήταν 500-550 δολάρια ο τόνος πέρυσι. Τώρα είναι πολύ πάνω από 1.000 $. Απλώς κάνατε τα μεγαλύτερα έξοδά μας και τα διπλασιάσατε». Δεν μπορεί να πάρει ούτε τους 3.000 τόνους απορριμμάτων κοτόπουλου που χρησιμοποιεί συνήθως στη θέση του χημικού φωσφόρου και του καλίου. Είχε μια συμφωνία κυρίων με τον προμηθευτή του να αγοράσει το συνηθισμένο του ποσό για 60 δολάρια τον τόνο, αλλά ξεπούλησε σε έναν υψηλότερο πλειοδότη.

Οι υψηλές τιμές των λιπασμάτων έχουν προκαλέσει κοπριά σε πολλές περιοχές της χώρας καθώς οι αγρότες αγωνίζονται για εναλλακτικές λύσεις και αναζητούν τρόπους να μειώσουν τους λογαριασμούς λιπασμάτων τους. Αυτό μπορεί να μην είναι κακό, λέει ο Antonio Mallarino, εδαφολόγος και ειδικός σε φυτικά θρεπτικά στοιχεία στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, ο οποίος προσπαθεί εδώ και δεκαετίες να κάνει τους αγρότες να σταματήσουν την υπερλίπανση.

«Στο 50 με 60 τοις εκατό των αγρών στην Αϊόβα δεν θα μπορούσατε να εφαρμόσετε P (φώσφορο) και K (κάλιο) για 10 χρόνια και θα ήταν εντάξει», λέει ο Mallarino.

Αν και οι τιμές του καλαμποκιού έσπασαν τα 8 δολάρια ανά μπουσέλ τον Φεβρουάριο, κοντά στο υψηλό όλων των εποχών το 2012, πολλοί αγρότες στρέφονται στη σόγια, η οποία απαιτεί λιγότερα θρεπτικά συστατικά και άρα λιγότερα λιπάσματα. Η έρευνα φύτευσης του USDA, που κυκλοφόρησε στις 31 Μαρτίου, έδειξε ότι οι αγρότες σκοπεύουν να φυτέψουν φέτος 91 εκατομμύρια στρέμματα σόγιας, 4% περισσότερα από πέρυσι, ενώ τα στρέμματα καλαμποκιού μειώθηκαν στα 89,5 εκατομμύρια στρέμματα - το χαμηλότερο σε πέντε χρόνια.

«Εάν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, μπορεί να είναι καλό για το περιβάλλον», λέει ο Mallarino. «Μπορεί να μην έχουμε όλο αυτό το υπερβολικό άζωτο και φώσφορο που πηγαίνει στα ποτάμια και τις λίμνες».

Ο Μπερτ Φροστ έχει ακούσει περισσότερες από μερικές γκρίνιες από αγρότες σχετικά με τις τιμές των λιπασμάτων. Είναι ο ανώτερος αντιπρόεδρος για τις πωλήσεις, την αλυσίδα εφοδιασμού και την ανάπτυξη της αγοράς για την CF Industries, έναν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς αζωτούχων λιπασμάτων στον κόσμο. Η ομαλή αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης που διατήρησε τις τιμές του αζώτου σε στενό εύρος τα τελευταία 10 χρόνια δεν λειτουργεί πλέον, λέει - επειδή τόσο η προσφορά όσο και η ζήτηση έχουν πληγεί από εξωτερικούς κραδασμούς.

«Αυτό που έχουμε σήμερα είναι μια συρροή όλων των παραγόντων που δεν συνεργάζονται μεταξύ τους», λέει ο Φροστ.

Η ανάκαμψη της βιομηχανικής δραστηριότητας που χρησιμοποιεί τις πρώτες ύλες στα λιπάσματα που προέρχονται από την πανδημία, σε συνδυασμό με τα χαμηλά παγκόσμια αποθέματα δημητριακών τροφίμων, έχουν ωθήσει τη ζήτηση στα ύψη. Οι προμηθευτές, από την άλλη πλευρά, έχουν χτυπηθεί πίσω από το ένα ακραίο καιρικό φαινόμενο μετά το άλλο. Η χειμερινή καταιγίδα Uri τον Φεβρουάριο του 2021 κυριολεκτικά πάγωσε την παραγωγή σε εργοστάσια λιπασμάτων από την Αϊόβα έως το Τέξας, αφήνοντας πολλά εκτός σύνδεσης για ένα μήνα ή περισσότερο. Έξι μήνες αργότερα, ο τυφώνας Ida διέσχισε τη χημική αλέα της Λουιζιάνα, προκαλώντας ζημιές σε αρκετούς παραγωγούς λιπασμάτων, συμπεριλαμβανομένου του συγκροτήματος Donaldsonville του CFI. Με τα έξι εργοστάσια αμμωνίας και τα τέσσερα εργοστάσια ουρίας (η ουρία είναι ένα λίπασμα που προέρχεται χημικά από άζωτο), είναι η μεγαλύτερη τέτοια εγκατάσταση στον κόσμο. Η εταιρεία αναγκάστηκε να ακυρώσει για λίγο τα συμβόλαιά της.

«Και έχω κι άλλα», λέει ο Φροστ. «Στη συνέχεια η Κίνα και η Ρωσία επιβάλλουν περιορισμούς εξαγωγών στα λιπάσματα. Η Κίνα εξάγει το 10 τοις εκατό της προσφοράς ουρίας στον κόσμο. Οι εξαγωγές τους πήγαν στο μηδέν. Στη συνέχεια η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία και όλη η κόλαση ξεσπά».

Με άλλα λόγια, η αγορά αναστατωνόταν, ακόμη και πριν από τον πόλεμο, τις κυρώσεις και τον ρωσικό αποκλεισμό των λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας.

«Όλους τους παράγοντες που σας εξέθεσα νωρίτερα, δεν τους είχαμε πριν», λέει ο Φροστ. «Έτσι, τα logistics είναι στραβά. Δεν νομίζω ότι αυτό λύνεται από μόνο του».
Λατινική Αμερική: τρέξιμο με άδεια;

Οι αγρότες της Βόρειας Αμερικής θα πάρουν τελικά το λίπασμα που χρειάζονται αυτή τη σεζόν, λέει ο Φροστ, ακόμα κι αν πρέπει να το πληρώσουν ακριβά. Αλλά είναι οι αγροτικές μονάδες παραγωγής ενέργειας στη Λατινική Αμερική που είναι οι πιο ευάλωτες στις διαταραχές των λιπασμάτων, ιδιαίτερα η Βραζιλία, η οποία εισάγει περίπου το 85 τοις εκατό των λιπασμάτων της, το ένα τέταρτο από αυτό συνήθως από τη Ρωσία.

Εάν οι αγρότες εκεί περιορίσουν τα λιπάσματα και οι αποδόσεις τους πέσουν, θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις παγκόσμιες προμήθειες τροφίμων. Η Βραζιλία είναι μεταξύ των τριών κορυφαίων εξαγωγέων στον κόσμο σόγιας, καλαμποκιού και ζάχαρης, καθώς και βοείου κρέατος, κοτόπουλου και χοιρινού κρέατος, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του USDA.

Η μεγάλη περίοδος φύτευσης στο νότιο ημισφαίριο ξεκινά τον Σεπτέμβριο και η κυβέρνηση της Βραζιλίας προσπαθεί να βρει νέες πηγές λιπασμάτων. Νωρίτερα αυτό το έτος, έκλεισε ακόμη και μια συμφωνία ανταλλαγής με το Ιράν - επιλύοντας τις κυρώσεις των ΗΠΑ σε αυτήν τη χώρα - στην οποία το Ιράν θα έστελνε 400.000 τόνους ουρίας στη Βραζιλία σε αντάλλαγμα για καλαμπόκι και σόγια. Τόσο κρίσιμα είναι τα λιπάσματα της Ρωσίας για τη Βραζιλία και τον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων, που η κυβέρνηση Μπάιντεν άνοιξε ένα κενό για αυτούς στη σειρά των ρωσικών κυρώσεων στα τέλη Μαρτίου. Αν και οι οικονομικές κυρώσεις εξακολουθούν να εμποδίζουν τις παραδόσεις, οι αναλυτές ελπίζουν ότι η κίνηση θα μειώσει την πίεση στις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων.

«Είναι αδύνατο να κάνουμε προβλέψεις για αυτήν την κατάσταση», λέει η Micaela Bové, διευθύντρια γεωργικών λύσεων για τη Yara Latinamérica, με έδρα το Μπουένος Άιρες. «Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι ο COVID θα ήταν ακόμα εδώ, και όμως είναι. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι αυτή η εισβολή θα γινόταν πόλεμος, και όμως έγινε. Αλλά οι αγρότες είναι οι ήρωες σε αυτό. Τους χτυπούσε ό,τι μπορείς να φανταστείς και παράγουν πάντα τροφή».

Η Bové λέει ότι το τμήμα της Yara, ο νορβηγικός μεγαθήριος των λιπασμάτων, δεν βλέπει ελλείψεις στην περιοχή της, η οποία εκτείνεται από τις φάρμες μικροϊδιοκτητών του Μεξικού έως τις απέραντες περιοχές της Αργεντινής, εξαιρουμένης της Βραζιλίας. Αλλά οι υψηλές τιμές κάνουν πολλούς να χρησιμοποιούν λιγότερο. Έτσι, αυτή και η ομάδα της προωθούν εργαλεία και εφαρμογές για να βοηθήσουν τους αγρότες να χρησιμοποιούν το προϊόν τους πιο αποτελεσματικά. «Οι αποφάσεις για τα λιπάσματα εξαρτώνται από την καλλιέργεια», λέει, «Και ένας αγρότης καλαμποκιού στο Μεξικό έχει διαφορετικές ανάγκες από έναν αγρότη εσπεριδοειδών ή έναν αγρότη μπανάνας αλλού».

Αφρική: Από λίγα έως καθόλου

Οι Αφρικανοί αγρότες χρησιμοποιούν κατά μέσο όρο το λιγότερο λίπασμα ανά στρέμμα στον κόσμο και έχουν μερικές από τις χαμηλότερες αποδόσεις, ιδιαίτερα για καλαμπόκι και άλλα σιτηρά που παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος των θερμίδων της ηπείρου. Ως αποτέλεσμα, παρά το ότι διαθέτουν το 60 τοις εκατό της καλλιεργήσιμης γης στον κόσμο, σχεδόν οι μισές χώρες της Αφρικής εξαρτώνται από εισαγόμενο σιτάρι από τη Ρωσία και την Ουκρανία, με 14 αφρικανικές χώρες να παίρνουν περισσότερο από το μισό σιτάρι τους από τα δύο αντιμαχόμενα έθνη. Οι αυξανόμενες τιμές των τροφίμων απειλούν τώρα να ωθήσουν εκατομμύρια αφρικανικές οικογένειες στη φτώχεια και τον υποσιτισμό.

Και ο μακρινός πόλεμος δεν είναι η μόνη τους πρόκληση, λέει η Agnes Kalibala, η πρόεδρος της Συμμαχίας για μια Πράσινη Επανάσταση στην Αφρική (AGRA), μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης με έδρα το Ναϊρόμπι που έχει συνεργαστεί με αφρικανικές κυβερνήσεις και ξένες υπηρεσίες βοήθειας για να αυξήσει τη χρήση λιπασμάτων και βελτιωμένων σπόρων για την ενίσχυση των αποδόσεων σε ολόκληρη την ήπειρο. «Το πιο σημαντικό κομμάτι για μένα, ακόμη και πριν από τα λιπάσματα, είναι το πόσο υποφέρουν οι αγρότες από την προοπτική της κλιματικής αλλαγής», λέει ο Kalibata, πρώην υπουργός Γεωργίας για τη Ρουάντα. «Σε χώρες όπου δεν έβρεχε πέρυσι, υπήρχε γενικά μια ύφεση στο ενδιαφέρον για τα λιπάσματα. Επομένως, το ερώτημα τώρα είναι αν θα αυξηθεί αυτό το ενδιαφέρον καθώς οι βροχές έρχονται σε ορισμένες από αυτές τις περιοχές».

Αλλά ακόμα κι αν οι χώρες μπορούν να πάρουν λίπασμα, οι αγρότες συχνά δεν μπορούν να το αντέξουν οικονομικά, λέει. Οι κυβερνήσεις που συνήθως επιδοτούν τα λιπάσματα παλεύουν με τεράστιο χρέος μετά την COVID-19, το οποίο σε ορισμένες χώρες είναι πάνω από το 50 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος τους. Η ομάδα του Kalibata συνεργάζεται με την Αφρικανική Ένωση, την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και τις χώρες της G7 για να βοηθήσει με τη χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης, αλλά και να ενθαρρύνει τους αγρότες να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις.

«Στην Αφρική η παραγωγικότητά μας είναι πολύ χαμηλή και έχουμε υψηλή εξάντληση νιτρικών στα εδάφη μας», λέει ο Kalibata. «Είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθεί καλαμπόκι ή ρύζι χωρίς θρεπτικά συστατικά. Υπάρχουν όμως και άλλες ευκαιρίες, όπως η φάβα, που καλλιεργείται στην Αιθιοπία και το Σουδάν, που μπορούν να καλύψουν το 100% των αναγκών τους σε άζωτο. Αυτή είναι μια φανταστική ευκαιρία.”

Η δέσμευση αζώτου είναι μια φυσική συμβιωτική διαδικασία που διακρίνει τα λαχανικά από τους κόκκους των δημητριακών, που ανήκουν στην οικογένεια των χόρτων. Τα βακτήρια Rhizobia που ζουν στις ρίζες των φυτών μετατρέπουν το ατμοσφαιρικό άζωτο σε αμμωνία που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα φυτά, ενώ τα φυτά παρέχουν σάκχαρα στα βακτήρια. Τα φασόλια είναι εξαιρετικά σταθεροποιητικά αζώτου: η σόγια καλύπτουν έως και το 70 ή 80 τοις εκατό των δικών τους αναγκών. Τα κοινά φασόλια, τα βασικά φασόλια που καλλιεργούνται σε όλη την Αφρική, μπορούν να διορθώσουν έως και 30 τοις εκατό.

«Έτσι, εξακολουθείτε να χρησιμοποιείτε θρεπτικά συστατικά, αλλά χρησιμοποιείτε λιγότερα», λέει ο Kalibata.

Όπως πάντα, το κλίμα εξακολουθεί να είναι το μπαλαντέρ. Χωρίς βροχή, το λίπασμα έχει ελάχιστη έως καθόλου επίδραση.

«Εάν μπορούμε να έχουμε βροχοπτώσεις σε ορισμένες από αυτές τις περιοχές, αυτές οι χώρες θα πρέπει να μπορούν να βρουν εναλλακτικές λύσεις», λέει ο Kalibata. «Αν δεν το κάνουν, θα έχουμε πολλές κρίσεις στα χέρια μας».

Καλύτερα βιολογικά

Οι μόνοι αγρότες που δεν διαμαρτύρονται για τα λιπάσματα αυτή τη σεζόν είναι ο αυξανόμενος αριθμός των βιοκαλλιεργητών. Το μάντρα τους ήταν εδώ και καιρό να τροφοδοτούν το έδαφος, όχι το φυτό, και να αποφεύγουν τα χημικά λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα για καλλιέργειες λαχανικών, τις διαφοροποιημένες αμειψισπορές και την προώθηση ωφέλιμων εντόμων και μικροβίων στα χωράφια τους. Ορισμένες καλλιέργειες κάλυψης, όπως ο τριχωτός βίκος, μπορούν να παράγουν έως και 300 λίβρες αζώτου ανά στρέμμα, σύμφωνα με τον Jeff Moyer, εκτελεστικό διευθυντή του Ινστιτούτου Rodale στο Emmaus της Πενσυλβάνια.

Ο Rodale, με τη βοήθεια του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, διεξάγει παράπλευρες συγκρίσεις συμβατικών και βιολογικών συστημάτων καλλιέργειας από το 1981—η πιο μακροχρόνια τέτοια δοκιμή αγρού στη Βόρεια Αμερική. Μετά από μια πενταετή μεταβατική περίοδο, διαπίστωσαν ότι οι βιολογικές αποδόσεις δεν ήταν μόνο ανταγωνιστικές με τις συμβατικές αποδόσεις, αλλά είχαν έως και 40 τοις εκατό υψηλότερες αποδόσεις κατά τη διάρκεια της ξηρασίας. Το πιο σημαντικό, κέρδισαν στους αγρότες τρεις έως έξι φορές περισσότερα κέρδη, ενώ δεν απελευθέρωσαν τοξικές χημικές ουσίες σε ποτάμια και ρυάκια.

«Το λίπασμα είναι απλώς η κορυφή του δόρατος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι αγρότες», λέει ο Moyer. «Κοιτάξτε το Κάνσας και τη Νεμπράσκα. Και οι δύο πολιτείες φλέγονται φέτος και αυτή υποτίθεται ότι είναι η υγρή εποχή τους. Με τα καιρικά μοτίβα να αλλάζουν και το κόστος ενέργειας να αυξάνεται και να μην μειώνεται, πρέπει να φέρουμε επανάσταση στα μοντέλα παραγωγής μας για να ελαχιστοποιήσουμε αυτές τις επιπτώσεις».

Η μετατροπή σε βιολογικά απαιτεί χρόνο, ωστόσο, και αυτό είναι κάτι που εξαντλείται και σε πολλούς αγρότες του κόσμου.

Πηγή: nationalgeographic.com