Τι συμβαίνει με τη γεωργία της Βόρειας Κορέας;

Όπως είπε η κυβέρνηση της Νότιας Κορέας, η συνάντηση αυτής της εβδομάδας στην Πιονγκγιάνγκ για την κατάσταση των τροφίμων πλησιάζει σε μια ανοιχτή παραδοχή είτε για σοβαρές ελλείψεις τροφίμων που ήδη επικρατούν είτε ότι το καθεστώς προβλέπει ότι τα πράγματα θα χειροτερέψουν. Τι ξέρουμε όμως πραγματικά; Σε αυτήν την ανάρτηση, εξετάζονται δύο βασικοί δείκτες: αναφορές και μαρτυρίες από το εσωτερικό της Βόρειας Κορέας που αναφέρονται από το ειδησεογραφικό πρακτορείο Daily NK και τις τιμές της αγοράς, κυρίως του καλαμποκιού και του ρυζιού.

Συνολικά, η κατάσταση των τροφίμων φαίνεται πολύ πιο δύσκολη από ό,τι συνήθως. Οι αυξημένες τιμές του καλαμποκιού είναι ίσως ο πιο ανησυχητικός δείκτης. Οι συγκρίσεις με τον λιμό της δεκαετίας του 1990 δεν δικαιολογούνται ακόμη, αλλά υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις ότι το κράτος θέλει να ενισχύσει τον έλεγχο στη γεωργική παραγωγή. Ταυτόχρονα, ορισμένες από τις πολιτικές που προτείνει η κυβέρνηση έχουν σχετικό νόημα, ιδίως αυτές που αναφέρει η Daily NK (και δεν έχουν επιβεβαιωθεί από την κυβέρνηση). Συμπερασματικά, η κατάσταση φαίνεται ανησυχητική και θα μπορούσε εύλογα να ονομαστεί «κρίση», αλλά εξακολουθεί να μην φαίνεται να βρίσκεται σε περιοχή καταστροφής. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει γρήγορα ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και τις κυβερνητικές πολιτικές, ιδιαίτερα στο συνοριακό εμπόριο.

Μια επισήμανση προσοχής

Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι το καθεστώς της Βόρειας Κορέας σχεδιάζει προσεκτικά τα μηνύματα που θέλει να στείλει στον έξω κόσμο. Δεν είναι πάντα σαφές τι ακριβώς είναι αυτό το μήνυμα, αλλά υπάρχει. Η κυβέρνηση έχει σκοπό να διοργανώσει μια δημόσια συνάντηση αυτού του είδους και να πει στον κόσμο γι' αυτό. Αυτό δεν σημαίνει ότι το καθεστώς είναι ανέντιμο για την κατάσταση, αλλά έχουν ένα σαφές κίνητρο να αφήσουν την Κίνα πρώτα και κύρια, αλλά και τη διεθνή κοινότητα γενικότερα, να γνωρίζουν ότι χρειάζονται επισιτιστική βοήθεια. Θα μπορούσε επίσης να κατευθυνθεί προς την ευρύτερη διεθνή κοινότητα, και υπήρξαν αναφορές ότι η κυβέρνηση έχει συνομιλίες με όργανα του ΟΗΕ για επισιτιστική βοήθεια.

Η κατάσταση των τροφίμων και ο Covid-19

Η επισιτιστική κατάσταση της Βόρειας Κορέας έχει κάνει ένα περίεργο και θλιβερό ταξίδι τα τελευταία χρόνια. Κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών στην εξουσία του Κιμ Γιονγκ-ουν, η αγροτική παραγωγή αυξήθηκε ως επί το πλείστον, ένα μοτίβο που ξεκίνησε ήδη υπό τον Κιμ Γιονγκ-ιλ. Η κατάσταση των τροφίμων συνολικά συνέχισε να φαίνεται σταθερή, ως επί το πλείστον, κατά τη διάρκεια της «μέγιστης πίεσης» και των διαπραγματεύσεων για τις κυρώσεις το 2017–2019. Τα πράγματα έγιναν πραγματικά προβληματικά όταν η Βόρεια Κορέα έκλεισε τα σύνορά της στο εξωτερικό εμπόριο τον χειμώνα του 2020 για να αποτρέψει τον Covid-19. Αν και η Βόρεια Κορέα δεν εισάγει (ανοιχτά) πολλά τρόφιμα, το γεωργικό της σύστημα βασίζεται στις εισαγωγές λιπασμάτων και ορισμένων γεωργικών εξοπλισμών και ανταλλακτικών για τρακτέρ και μηχανές.

Το κλείσιμο των συνόρων διέκοψε επίσης σημαντικά τη ροή πληροφοριών από τη χώρα. Λόγω της αυστηρής επιβολής των συνοριακών ελέγχων από την κυβέρνηση, έχει γίνει πολύ πιο επικίνδυνο και δύσκολο για ανεξάρτητους οργανισμούς (κυρίως με έδρα τη Νότια Κορέα) με πηγές εντός της χώρας να διατηρούν τακτικές επαφές και οι έμποροι και οι λαθρέμποροι δεν μπορούν να τολμήσουν να μεταβούν στην Κίνα. με τον ίδιο τρόπο που έχουν συνήθως από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Η Βόρεια Κορέα ήταν πάντα μια κλειστή κοινωνία, αλλά αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο από την αρχή της πανδημίας.

Τι λέει το κράτος;

Για να κατανοήσετε πώς βλέπει η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας τη γεωργική κατάσταση, αξίζει να εξετάσετε σε βάθος τη συνοπτική έκθεση που δημοσιεύτηκε από τον Rodong Sinmun χθες (2 Μαρτίου 2023). Τα τρέχοντα φώτα της δημοσιότητας για τη γεωργία είναι πραγματικά μέρος μιας μεγαλύτερης εστίας που ξεκίνησε το 2021 και δεν είναι τόσο ξαφνικό όσο το παγκόσμιο ενδιαφέρον για αυτήν (η έμφαση μου σε όλο το κείμενο):

Η συνεδρίαση της ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του WPK είχε μια ιστορικής σημασίας συζήτηση για την ολοκληρωμένη ανάλυση και ανασκόπηση του έργου για το 2022, το πρώτο έτος εφαρμογής του προγράμματος για την αγροτική επανάσταση στη νέα εποχή, και περαιτέρω συγκεκριμενοποίηση των σημαντικών και μακροπρόθεσμων καθηκόντων τους στόχους για τη θέση της αγροτικής παραγωγής σε σταθερή και διαρκή τροχιά ανάπτυξης και τα επείγοντα καθήκοντα που προκύπτουν στο παρόν στάδιο της εθνικής οικονομικής ανάπτυξης και τους πρακτικούς τρόπους υλοποίησής τους.

Η γλώσσα της Βόρειας Κορέας έχει έναν τρόπο να κάνει κάθε θέμα «το πιο σημαντικό», αλλά είναι πολύ σαφές ότι η γεωργία είναι ρητά μπροστά και στο επίκεντρο της ατζέντας οικονομικής πολιτικής:

Η τελική ομιλία έθεσε ξανά την επαναστατική αλλαγή των αγροτικών κοινοτήτων στο παρόν στάδιο του αγώνα ως σημαντικό επαναστατικό έργο για την επίτευξη της ευημερίας και ανάπτυξης του κράτους και την προώθηση της ευημερίας του λαού, και πρότεινε τα βασικά ζητήματα που πρέπει να διατηρήθηκε στην εφαρμογή του προγράμματος για τη σοσιαλιστική αγροτική επανάσταση με τέλειο τρόπο.

Αναφέρθηκε στην πρόθεση της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος που έθεσε την επίτευξη του στόχου της παραγωγής σιτηρών ως πρώτο στόχο των 12 μεγάλων στόχων για την εθνική οικονομική ανάπτυξη και κύριο σκοπό της τρέχουσας διευρυμένης ολομέλειας, και έθεσε τους κύριους στόχους και καθήκοντα για την αγροτική ανάπτυξη.

Το πρόβλημα είναι φυσικά τι να κάνουμε στην πράξη. Η έκθεση είναι σύντομη σε λεπτομέρειες και συγκεκριμένες λεπτομέρειες, και οι περισσότερες δηλώσεις που σχετίζονται με την πολιτική φαίνεται να υποστηρίζουν τον εκσυγχρονισμό για χάρη του, αλλά με ποιους πόρους; Η επισήμανση του ρόλου της άρδευσης και της μηχανοποίησης υποδηλώνει ότι η κυβέρνηση έχει μια αίσθηση των πιο κεντρικών προκλήσεων στο έδαφος, αλλά για να αναπτύξει αυτές τις περιοχές, η Βόρεια Κορέα θα χρειαστεί να εισάγει τόσο μηχανήματα όσο και ανταλλακτικά:

Είναι απαραίτητο να τεθεί ως καθήκον προτεραιότητας για τη διασφάλιση της σταθερής ανάπτυξης της γεωργίας επί του παρόντος, ώστε να επιταχυνθεί η ολοκλήρωση του συνολικού συστήματος άρδευσης για την αντιμετώπιση ανώμαλων κλιματικών φαινομένων και να προωθηθεί δυναμικά το αρδευτικό έργο που έχει προγραμματιστεί για φέτος και να τελειοποιηθεί η αρδευτικό σύστημα της χώρας στην περίοδο του πενταετούς σχεδίου.

Η μηχανουργική βιομηχανία και οι γεωργικοί τομείς θα πρέπει να παράγουν και να προμηθεύουν στις αγροτικές κοινότητες περισσότερες νέες και υψηλής απόδοσης γεωργικές μηχανές που είναι οι πιο απαραίτητες και αποτελεσματικές για να βάλουν τη γεωργική παραγωγή σε μια σύγχρονη και προηγμένη βάση, ενώ θα προωθήσουν σταθερά τις εργασίες για την ανακαίνιση στον τομέα των αγροτικών μηχανημάτων με καινοτόμο τρόπο.

Από πολιτική άποψη, η έμφαση στον ρόλο του κράτους είναι ανησυχητική. Σε άλλους τομείς πολιτικής, η ρητορική της Βόρειας Κορέας τα τελευταία χρόνια ήταν σαφής ότι το κράτος επιδιώκει να ανακτήσει τον έλεγχο της κατεύθυνσης της οικονομίας από τις αγορές και άλλους μη κυβερνητικούς παράγοντες. Ο περαιτέρω συγκεντρωτικός κρατικός έλεγχος στη γεωργία θα μπορούσε να είναι καταστροφικός για την αποτελεσματικότητα, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό το τμήμα της έκθεσης πρέπει να διαβαστεί με αυτόν τον τρόπο. Μάλλον, θα μπορούσε να αφορά τα τοπικά κυβερνητικά όργανα που υποστηρίζουν τους αγρότες με ό,τι χρειάζονται (και πάλι, ασαφές με τι χρήματα):

Προκειμένου να αυξηθεί η εθνική γεωργική παραγωγή, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στην υπερνίκηση της ασάφειας στην καθοδήγηση για τη γεωργία και στη διατήρηση της ισορροπίας ως υπεύθυνη για τη γεωργία στο σύνολό της και είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε στην αύξηση της απόδοσης ανά εκτάριο σε όλες τις αγροκτήματα. Αυτή είναι μια σημαντική αρχή για την καθοδήγηση στη γεωργική παραγωγή.

Ο Γενικός Γραμματέας τόνισε την ανάγκη να ενισχυθεί ο ρόλος των επαρχιακών, πόλεων και νομαρχιακών φορέων καθοδήγησης και όλων των αγροκτημάτων για την επίτευξη των μακροπρόθεσμων στόχων της αγροτικής ανάπτυξης.

[…]

Η τελική ομιλία πρότεινε τα μέτρα για την περαιτέρω επέκταση της αγροτικής οικοδόμησης φέτος και τα πολιτικά προσανατολισμένα καθήκοντα που πρέπει να ιεραρχηθούν και να προωθηθούν από τις πόλεις και τις κομητείες.

Προκειμένου να επιτευχθούν οι γιγάντιοι μακροπρόθεσμοι στόχοι της αγροτικής ανάπτυξης, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί αποφασιστικά η καθοδήγηση του Κόμματος στον αγροτικό τομέα και να βελτιωθεί το έργο του αγροτικού Κόμματος.

[…]

Τόνισε την ανάγκη όλες οι κομματικές οργανώσεις να εντείνουν τον αγώνα ενάντια στις πρακτικές αποδυνάμωσης της οργανωτικής και εκτελεστικής εξουσίας του Υπουργικού Συμβουλίου, της οικονομικής έδρας της χώρας και να προσανατολίσουν και να υποτάξουν πλήρως το έργο του Κόμματος στην εφαρμογή των πολιτικών του Κόμματος. να επαληθευτεί η εργασιακή τους αποτελεσματικότητα στον έμπρακτο αγώνα για την επίτευξη των 12 βασικών στόχων για την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας φέτος.

Αναφορές από ανεξάρτητες πηγές

Μερικά πρόσφατα άρθρα από την Daily NK (εφεξής DNK) ρίχνουν ενδιαφέρον φως στην κατάσταση. Η αναφορά τους δίνει την εντύπωση μιας παρατεταμένης, δύσκολης κατάστασης και όχι μιας ξαφνικής έκτακτης ανάγκης. Η DNK αναφέρει, για παράδειγμα, ότι το νόμισμα της Βόρειας Κορέας έχει ενισχυθεί έναντι των ξένων νομισμάτων με προσδοκίες ότι το εμπόριο μπορεί σύντομα να ξεκινήσει ξανά:

Επειδή οι ελπίδες για διευρυμένο εμπόριο έχουν ματαιωθεί αρκετές φορές στο παρελθόν, οι Βορειοκορεάτες δεν βιάζονται να εξασφαλίσουν συνάλλαγμα ακόμη και όταν η κυβέρνηση δίνει εντολές σχετικά με την επέκταση του εμπορίου.

Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα της Daily NK για τις ισοτιμίες και τις τιμές της αγοράς της Βόρειας Κορέας, το δολάριο ΗΠΑ διαπραγματευόταν με 8.400 KPW στο Sinuiju της επαρχίας Βόρειας Πιονγκάν από τις 19 Φεβρουαρίου.

Καθώς το ποσοστό αυτό αντιπροσωπεύει απλώς αύξηση 0,2% από την προηγούμενη έρευνα στις 5 Φεβρουαρίου, όταν το δολάριο διαπραγματευόταν στις 8.380 KPW, η ισοτιμία δεν φαίνεται να έχει αλλάξει σημαντικά.

Στην Πιονγκγιάνγκ επίσης, το δολάριο διαπραγματευόταν στις 8.360 KPW, πάνω κάτω σε αυτό που ήταν στις 5 Φεβρουαρίου, όταν διαπραγματευόταν στις 8.370 KPW.

[…]

Με τις αυξανόμενες προσδοκίες για επανέναρξη του εμπορίου να καταρρίπτονται επανειλημμένα τα τελευταία τρία χρόνια, οι σχετικές με το εμπόριο οδηγίες από τις αρχές της Βόρειας Κορέας δεν μεταφράζονται αμέσως σε ανανεωμένο εμπόριο, δήλωσε πρόσφατα στο Daily NK ένας εταίρος στην επαρχία North Hamgyong, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Μάλιστα, οι αρχές της Βόρειας Κορέας εξέδωσαν εντολές στις 10 Φεβρουαρίου σε επαρχιακούς εμπορικούς φορείς ζητώντας την υποβολή γενικών σχεδίων για εισαγωγικές και εξαγωγικές δραστηριότητες και την απόκτηση ξένου νομίσματος.

Ο εταίρος αναφοράς είπε ότι το εμπόριο απέτυχε να επανεκκινήσει αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της περιόδου του COVID, ακόμη και αφού οι αρχές είπαν ότι θα το έκαναν.

«Εφόσον η κυβέρνηση δεν εκδίδει σαφείς άδειες [για την επανέναρξη] του εμπορίου, οι εντολές απλώς για προετοιμασία [για επανεκκίνηση του εμπορίου] δεν οδηγούν τους ανθρώπους να αγοράζουν γιουάν», είπε.

Η DNK αναφέρει επίσης ότι η απότομη, πρόσφατη άνοδος των τιμών των τροφίμων μπορεί να προκλήθηκε από μηνύματα από το κράτος ότι τα αποθέματα τροφίμων του πρέπει να αναπληρώνονται όλο και περισσότερο. Αυτές οι αυξήσεις τιμών είναι πολύ σημαντικές και πολύ μεγαλύτερες από το κανονικό:

Οι τιμές του ρυζιού στην αγορά της Βόρειας Κορέας εκτοξεύτηκαν πρόσφατα αφού διατηρήθηκαν σταθερές από τη συγκομιδή του περασμένου Νοεμβρίου. Μια πανεθνική εκστρατεία προσέλκυσης δωρεών «πατριωτικού ρυζιού» μπορεί να βοήθησε στη δραματική αύξηση των τιμών του ρυζιού στην αγορά.

Σύμφωνα με την τακτική έρευνα της Daily NK για τις τιμές της αγοράς στη Βόρεια Κορέα, ένα κιλό ρυζιού στις αγορές της Πιονγκγιάνγκ κόστιζε 6.000 KPW από τις 19 Φεβρουαρίου. Στις 5 Φεβρουαρίου κόστιζε μόλις 5.200 KPW, που σημαίνει ότι η τιμή αυξήθηκε 15% σε μόλις δύο εβδομάδες .

Έτσι, η τιμή του ρυζιού στην Πιονγκγιάνγκ ανέβηκε περίπου κατά 6.000 KPW για πρώτη φορά μέσα σε τρεις μήνες, έχοντας παραμείνει σταθερή στο εύρος 5.000 έως 6.000 KPW από τον περασμένο Νοέμβριο.

Η τιμή του ρυζιού ανέβηκε και σε άλλες περιοχές. Η τιμή του ρυζιού στο Sinuiju και το Hyesan αυξήθηκε κατά 9% και 5%, αντίστοιχα, μεταξύ 5 και 19 Φεβρουαρίου.

[…]

Η πρόσφατη άνοδος των τιμών του ρυζιού της Βόρειας Κορέας είναι μικρότερη από την άνοδο αμέσως μετά το κλείσιμο των συνόρων. Ωστόσο, η άνοδος είναι πολύ πιο απότομη από τη συνηθισμένη αύξηση των τιμών στις αρχές του νέου έτους.

Από την άλλη πλευρά, η τιμή του καλαμποκιού στις αγορές της Βόρειας Κορέας έχει διαφορετική τάση από περιοχή σε περιοχή.

Ένα κιλό καλαμποκιού κόστιζε 2.700 KPW στην Πιονγκγιάνγκ στις 19 Φεβρουαρίου, 6% λιγότερο από ό,τι στις 5 Φεβρουαρίου, όταν κόστιζε 2.900 KWP.

Αυτό σημαίνει ότι ενώ η ζήτηση για ρύζι έχει αυξηθεί στην Πιονγκγιάνγκ, η ζήτηση για καλαμπόκι έχει μειωθεί.

Στο Sinuiju, ένα κιλό καλαμποκιού κόστιζε 3.000 KPW στις 19 Φεβρουαρίου, το ίδιο με νωρίτερα τον μήνα. Από την άλλη, στο Hyesan, η τιμή του καλαμποκιού έχει ανέβει. Ένα κιλό καλαμποκιού στις αγορές του Hyesan κόστιζε 3.300 KPW στις 19 Φεβρουαρίου, 6% περισσότερο από ό,τι στις 5 Φεβρουαρίου, όταν κόστιζε μόλις 3.100 KPW. Στο Hyesan, η τιμή του ρυζιού και του καλαμποκιού αυξήθηκε από 5 έως 6%.

Το κράτος υποστηρίζει και τις τιμές της αγοράς περισσότερο μέσω της διανομής σιτηρών, αλλά και απαιτεί περισσότερα από τον κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι ενώ οι τιμές διατηρήθηκαν κάπως σταθερές από το κράτος που ανοίγει τις αποθήκες του για κάποια δημόσια διανομή κατά τη διάρκεια του χειμώνα, το κράτος σηματοδοτεί ελλείψεις ζητώντας περισσότερο ρύζι από το κοινό:

[…]

Η πρόσφατη άνοδος των τιμών του ρυζιού στην αγορά φαίνεται επηρεασμένη από την πανεθνική εκστρατεία της χώρας για εισφορές «πατριωτικού ρυζιού» και τις ανεπαρκείς προμήθειες στα επίσημα καταστήματα σιτηρών.

Η Daily NK ανέφερε πρόσφατα μέσω μιας πηγής στην επαρχία της Βόρειας Χαμγιόνγκ ότι η Βόρεια Κορέα ζητά από όλους τους πολίτες να συνεισφέρουν τουλάχιστον 5 κιλά «πατριωτικού ρυζιού».

Υπάρχουν διαφορές τιμών από περιοχή σε περιοχή, αλλά δεδομένου ότι το ρύζι κοστίζει γενικά δύο φορές περισσότερο από το καλαμπόκι, η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας αντιμετωπίζει 10 κιλά καλαμποκιού ως ίσα με πέντε κιλά ρύζι όταν δέχεται δωρεές. Στην πραγματικότητα, πολλοί Βορειοκορεάτες δωρίζουν όποιο σιτάρι είναι φθηνότερο στην περιοχή διαμονής τους. Ως αποτέλεσμα, οι τιμές του ρυζιού έχουν εκτοξευθεί απότομα στην Πιονγκγιάνγκ και στο Σινουϊτζού, όπου το ρύζι ήταν σχετικά φθηνό σε σύγκριση με το καλαμπόκι.

Επιπλέον, από τον Φεβρουάριο, τα κρατικά καταστήματα τροφίμων πούλησαν μόνο μικρές ποσότητες σιτηρών στους καταναλωτές, κάτι που φαίνεται να συνέβαλε στην άνοδο των τιμών των σιτηρών στην αγορά.

Χάρη στο DNK, έχουμε επίσης κάποια αίσθηση του τι έχουν πει τουλάχιστον σε ορισμένους Βορειοκορεάτες σχετικά με τη συνεδρίαση της ολομέλειας για τα γεωργικά ζητήματα. Είναι ενδιαφέρον ότι οι πολιτικές που αναφέρονται φαίνονται πολύ πιο συνετές και σοφές από αυτές που περιλαμβάνονται στην έκθεση Rodong Sinmun:

Ειδικότερα, η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας διέταξε κάθε επαρχία να εξασφαλίσει αρδευτικές εγκαταστάσεις κατάλληλες για τις γεωγραφικές της συνθήκες και να καταρτίσει σχέδια για την εξασφάλιση νερού για τα χωράφια, χαρακτηρίζοντας τις εγκαταστάσεις άρδευσης που λειτουργούν ανεξάρτητα από τις κλιματικές συνθήκες «το πιο σημαντικό ζήτημα».

Η ηγεσία της Βόρειας Κορέας διέταξε επίσης την προετοιμασία διαφόρων δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων αναλύσεων εδάφους γεωργικής γης, αναλύσεων των συνθηκών άρδευσης και αναλύσεων προόδου στη γεωργική μηχανοποίηση.

[…]

Οι αρχές της επαρχίας διέταξαν επίσης τη σύνταξη ενός σχεδίου επιστημονικής γεωργίας σύμφωνα με τις συνθήκες του εδάφους και της παρτίδας και κάλεσαν τους αξιωματούχους να επισπεύσουν την κατασκευή σύγχρονων αγροτικών κατοικιών σύμφωνα με τα σχέδια του τρέχοντος έτους, είπε η πηγή.

Το πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν αυτά τα μέτρα είναι πολύ δύσκολο να ειπωθεί και, πάλι, καμία σημαντική αλλαγή δεν θα συμβεί εάν το κράτος δεν αφιερώσει σημαντικούς πόρους για την αγροτική ανάπτυξη. Αυτό θα σήμαινε μετακίνηση πόρων από τομείς υψηλότερης προτεραιότητας, κάτι που είναι απίθανο να κάνει το κράτος στο εγγύς μέλλον.

Πηγή: https://www.38north.org