Τελικά ποιες είναι οι αλήθειες και ποιοι οι μύθοι γύρω από την αιολική ενέργεια;
Η «Κ» συνεισφέρει στον δημόσιο διάλογο σχετικά με τη διείσδυση της αιολικής ενέργειας στη χώρα μας και διερευνά τα επιχειρήματα που συχνά τίθενται υπέρ ή κατά της συγκεκριμένης πηγής ανανεώσιμης ενέργειας. Τα ερωτήματα απαντήθηκαν με τη βοήθεια του Γιώργου Ξύδη, αναπλ. καθηγητή στο Κέντρο Ενεργειακών Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου του Aarhus στη Δανία και επισκέπτη καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ.
1. Πόσο αξιόπιστη είναι η αιολική ενέργεια;
Τα αιολικά πάρκα δεν δίνουν σταθερή ισχύ όπως τα θερμικά εργοστάσια. Προσφέρουν όμως ενέργεια στο σύστημα κάθε χώρας (που περιλαμβάνει διαφορετικές πηγές ενέργειας) το οποίο την «ισορροπεί». Επομένως είναι απολύτως αξιόπιστη.
2. Μπορεί η αιολική ενέργεια να είναι η κύρια πηγή ενέργειας μιας χώρας;
Φυσικά. Στη Δανία περισσότερο από 50% της ενέργειας παράγεται από τον άνεμο. Είναι όμως «παντρεμένη» με άλλες πηγές ενέργειας, συνιστώντας το ενεργειακό μείγμα (στη Δανία την ηλιακή ενέργεια, τη βιομάζα και τα θερμικά εργοστάσια). Η υπερεπάρκεια ενέργειας από τον άνεμο, όταν αυτή υπάρχει, μπορεί να δώσει τη δυνατότητα στο σύστημα να προσφέρει στις μεγάλες καταναλώσεις (λ.χ. βιομηχανία) χαμηλότερες τιμές εφόσον ανεβάσουν την κατανάλωσή τους για συγκεκριμένες ημέρες/ώρες (σύστημα απόκρισης - ζήτησης).
3. Μπορεί η ενέργεια που παράγεται από αιολικά να αποθηκευτεί ή «χάνεται»;
Στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορα πρότζεκτ όπως αυτό της Τήλου, όπου μέσω ενός υβριδικού συστήματος που συνδυάζει αιολική, ηλιακή ενέργεια και μπαταρίες μειώνεται σημαντικά η ανάγκη λειτουργίας του θερμικού σταθμού. Οι δυνατότητες των μπαταριών εξαρτώνται από τη διαστασιολόγηση κάθε έργου, με το ανάλογο κόστος φυσικά. Οι μπαταρίες επίσης μπορούν να υποκατασταθούν από άλλες μεθόδους αποθήκευσης ενέργειας, όπως η αντλησιοταμίευση, δηλαδή η χρησιμοποίησή της για μεταφορά νερού από έναν ταμιευτήρα που βρίσκεται χαμηλά σε έναν ταμιευτήρα που βρίσκεται ψηλά προκειμένου να παράγει υδροηλεκτρική ενέργεια όταν η αιολική ενέργεια δεν επαρκεί.
4. Είναι η αιολική ενέργεια ακριβή;
Το κόστος της έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και συνεχίζει να μειώνεται. Πλέον τα αιολικά έργα στην ξηρά είναι πολύ φθηνότερα από τα θερμικά. Το κόστος των έργων στη θάλασσα είναι υψηλό.
5. Ανεξάρτητα με τη διείσδυση της αιολικής ενέργειας, θα πρέπει πάντα να διατηρούμε και συμβατικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας (λ.χ. με πετρέλαιο);
Ιδανικά η παραγωγή ενέργειας από άνθρακα θα έπρεπε να εξαφανιστεί. Για τα επόμενα χρόνια, πάντως, οι θερμικές μονάδες θα πρέπει να διατηρηθούν ως back up (υποστήριξη).
6. Ανακυκλώνονται οι ανεμογεννήτριες;
Περίπου τo 85% των μηχανών μπορεί να ανακυκλωθεί (ή να επαναπωληθεί). Εκείνο για το οποίο δεν έχει βρεθεί λύση είναι τα πτερύγια, που κατά κανόνα καταλήγουν σε ταφή.
7. Ποιος είναι ο κύκλος ζωής των ανεμογεννητριών;
Συνήθως σχεδιάζονται με διάρκεια ζωής 20-25 ετών.
8. Τι γίνονται οι ανεμογεννήτριες στη χώρα μας όταν τελειώσει ο κύκλος ζωής τους;
Στο πρόσφατο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο (ν. 4685/2020) προβλέφθηκε ότι με απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος θα καθοριστούν μέτρα πρόληψης και αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημιάς κατά το τέλος του κύκλου ζωής των αιολικών πάρκων. Αυτή θα αφορά και τις υφιστάμενες μονάδες. Στη Δανία πάντως οι επενδυτές είναι υποχρεωμένοι να παραδώσουν τον χώρο στην κατάσταση στην οποία τον έλαβαν, είτε είναι δημόσιος είτε ιδιωτικός.
9. Είναι οι κορυφογραμμές η καλύτερη θέση για την παραγωγή αιολικής ενέργειας;
Με βάση τις ενεργειακές μελέτες, στα σημεία αυτά οι ανεμογεννήτριες έχουν την καλύτερη μέση ταχύτητα, καθώς τα ρεύματα του αέρα συμπιέζονται ανεβαίνοντας τις πλαγιές για να περάσουν πάνω από ένα βουνό. Τα προβλήματα της επιλογής αυτής είναι δύο. Πρώτον, ότι η ανεμογεννήτρια έχει μεγαλύτερες ταλαντώσεις λόγω των ριπών του αέρα και των συχνών αλλαγών στη διεύθυνσή του, άρα μεγαλύτερη καταπόνηση με αποτέλεσμα να μειώνεται ο χρόνος ζωής της και να αυξάνεται το κόστος συντήρησής της. Δεύτερον, ότι οι περιοχές αυτές βρίσκονται μακριά από το οδικό και το ηλεκτρικό δίκτυο, οπότε χρειάζονται πολλά χιλιόμετρα δρόμων και συνοδών έργων διασύνδεσης, συχνά και την κατασκευή υποσταθμών με αποτέλεσμα μεγαλύτερες επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον.
10. Ποιος είναι ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών στη χωροθέτηση αιολικών πάρκων στη βόρεια Ευρώπη;
Σε πολλές χώρες όπως η Δανία προηγείται εκτενής διαβούλευση με τους κατοίκους, ενώ ο δήμος καλεί όποιον έχει αντιρρήσεις για ένα έργο να υποβάλει μέσα σε μια προθεσμία τα επιχειρήματά του. Ομως ένας πολύ σημαντικός τρόπος για μείωση των τοπικών αντιδράσεων είναι η παροχή προνομιακής δυνατότητας συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο των αιολικών πάρκων. Στη Δανία, οι κάτοικοι που βρίσκονται σε απόσταση 5 χλμ. από ένα πάρκο μπορούν να αγοράσουν μετοχές στο μισό της τιμής, με τον επενδυτή να διατηρεί το μεγαλύτερο μερίδιο των μετοχών. Ετσι οι γείτονες γίνονται συμμέτοχοι στο έργο και επωφελούνται από αυτό. Στην Ελλάδα υπάρχει ο θεσμός των ενεργειακών κοινοτήτων, αλλά έχει πολύ περιορισμένη διείσδυση.
11. Υπάρχει όχληση από τον θόρυβο των ανεμογεννητριών;
Μια μηχανή ανεμογεννήτριας σε μέγιστη ισχύ παράγει περί τα 100 db. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, πρέπει να απέχει τουλάχιστον 500 μέτρα από τον κοντινότερο οικισμό, με το 50%-60% της έντασης να μειώνεται στα πρώτα 100 μέτρα (στα 300 μέτρα δεν είναι πάνω από 45 db, ενώ ένα κλιματιστικό λειτουργεί κατά μέσον όρο με 50 db). Για να έχει όμως μια ανεμογεννήτρια μέγιστη ισχύ, οι άνεμοι πρέπει να είναι τέτοιοι που ούτως ή άλλως παράγουν και ηχητική όχληση στη φύση. Επομένως πρόκειται για μύθο.
Οι περιοχές Natura
– Προκαλούν προβλήματα οι ανεμογεννήτριες στην ορνιθοπανίδα;
– Υπάρχουν πολλές μελέτες για τα ζητήματα που προκαλούν στην ορνιθοπανίδα. Γενικά οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας για την ορνιθοπανίδα και οι μεταναστευτικοί διάδρομοι των πουλιών πρέπει να αποφεύγονται. Σήμερα η βιομηχανία επενδύει σημαντικά ποσά στην αποτροπή των συγκρούσεων πουλιών με τις ανεμογεννήτριες μέσω συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Ομως και αυτά συχνά δεν επαρκούν. Στη Γερμανία δημιουργήθηκε ένα αιολικό πάρκο κοντά στον Μέλανα Δρυμό με τεχνολογία «σβησίματος» των μηχανών όταν εντοπίζονται πουλιά συγκεκριμένων μεγεθών από ραντάρ. Τελικά ο ιδιώτης είχε ζημιά από τη χωροθέτηση αυτή, καθώς το αιολικό πάρκο έβγαινε συχνά εκτός λειτουργίας.
– Πρέπει να αποφεύγονται οι περιοχές Natura;
– Σαφώς, εκτός από τις περιφερειακές τους ζώνες όπου ούτως ή άλλως υπάρχουν πολλές δραστηριότητες. Οι επενδυτές θα αντιμετωπίσουν πολύ λιγότερα προβλήματα επιλέγοντας περιοχές κοντά στο οδικό και ηλεκτρικό δίκτυο, ακόμα κι αν καθυστερήσουν ελαφρά να κάνουν απόσβεση της επένδυσής τους σε σχέση λ.χ. με τις κορυφογραμμές. Στη Δανία όπου τα ύψη είναι χαμηλά, η διείσδυση της αιολικής ενέργειας είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη.
Το έργο για ανεμογεννήτριες σε 14 νησίδες, η μελέτη και οι αντιδράσεις
Η συζήτηση για την εγκατάσταση και λειτουργία ανεμογεννητριών αναζωπυρώθηκε τις τελευταίες ημέρες, με επίκεντρο τη γνωμοδότηση της αρμόδιας για τη βιοποικιλότητα και τη διαχείριση φυσικού περιβάλλοντος υπηρεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος για το έργο εγκατάστασης 106 ανεμογεννητριών σε 14 νησίδες των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων. Η εν λόγω υπηρεσία καταλήγει στη διαπίστωση ότι η χωροθέτηση των ανεμογεννητριών θα έχει μη αναστρέψιμες επιπτώσεις, ενώ σε μια πρώτη επισήμανση αμφισβητεί και την επάρκεια της υποβληθείσας από την εταιρεία μελέτης, όσον αφορά την καταγραφή της ορνιθοπανίδας και της χλωρίδας σε καθένα από τα νησάκια. Σε ένα δεύτερο ιδιαίτερα σημαντικό σημείο των αναφορών της, επισημαίνει ότι επί της ουσίας, η πλήρης ανάπτυξη του έργου, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες ανεμογεννήτριες, σε μεγαλύτερα νησιά της περιοχής, η εγκατάσταση των οποίων έχει ήδη αδειοδοτηθεί ή βρίσκεται υπό αξιολόγηση, θα διαμορφώσει μια εξαιρετικά βεβαρημένη κατάσταση στον διάδρομο μετανάστευσης των πουλιών στο Αιγαίο. Παράλληλα, η υπηρεσία υιοθετεί το επιχείρημα που από την πρώτη στιγμή προβλήθηκε από περιβαλλοντικές οργανώσεις ότι οι νησίδες για τις οποίες γίνεται λόγος αποτελούν εξαιρετικά ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, καθώς στις περισσότερες από αυτές δεν υπάρχει ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα.
Το έργο για το οποίο γίνεται λόγος αφορά την ανάπτυξη τριών αιολικών πάρκων με 106 ανεμογεννήτριες σε νησίδες των Δήμων Νισύρου, Λέρου, Αστυπάλαιας και Ανάφης. Πρόκειται για τις νησίδες Κούνουποι, Οφιδούσσα, Σύρνα, Μεσονήσι, Πλακίδα, Μεγάλο Σοφράνο του Δήμου Αστυπάλαιας, Παχειά και Μακρά του Δήμου Ανάφης, Κίναρος, Λέβιθα, Λιάδι του Δήμου Λέρου και Περγούσσα, Κανδελιούσσα και Παχειά του Δήμου Νισύρου. Πρόκεται για 14 μικρά νησάκια σε Κυκλάδες και Δωδεκάνησα, που πολλοί πιθανόν αγνοούν εντελώς την ύπαρξή τους, δεδομένης και της πολύ μικρής ή και ανύπαρκτης στα περισσότερα εξ αυτών παρουσίας ανθρώπων. Είναι περισσότερο γνωστές νησίδες σε όσους επιλέγουν διακοπές με φουσκωτά ή άλλα σκάφη και τις προσεγγίζουν.
Το έργο, εφόσον προχωρήσει με βάση τον σχεδιασμό, περιλαμβάνει την κατασκευή 71,8 χιλιομέτρων οδικού δικτύου, που θα εξυπηρετήσει τις ανάγκες εγκατάστασης των ανεμογεννητριών και πρόσβασης σε αυτές και την κατασκευή 14 λιμένων στις νησίδες. Πέραν τούτων, σύμφωνα με τον σχεδιασμό, για τη μεταφορά της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας οι νησίδες θα συνδεθούν με υποθαλάσσιο καλώδιο. Επίσης, με υποθαλάσσιο καλώδιο το ρεύμα θα μεταφέρεται από τα Λέβιθα στο Δασκαλείο Αττικής και από εκεί, με υπόγειο καλώδιο, θα διοχετεύεται στο Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας. Στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνοδεύει την πρόταση για το έργο, οι τελικές επιπτώσεις στο ανάγλυφο και τη μορφολογία του εδάφους περιγράφονται ως «ασθενείς και μερικώς αντιμετωπίσιμες», ενώ αναφέρεται, επίσης, ότι έχουν επιλεγεί ανεμογεννήτριες κατάλληλου τύπου ώστε να αποφευχθεί το φαινόμενο του «ανεμοφράκτη».