Πώς έγινε η κατανομή των άμεσων ενισχύσεων στις Περιφέρειες της Ελλάδας (NUTS II)

Του Νικόλαου Μπούσιου

Γεωπόνος με ειδικότητα Γεωργικής Οικονομίας, ΓΠΑ

Msc  στα Οικονομικά της Ολοκληρωμένης Αγροτικής Ανάπτυξης, M.A.I.Ch.

Msc στις Ευρωπαϊκές Σπουδές, ΟΠΑ

Στις 26 Οκτωβρίου 2021 ο ΟΠΕΚΕΠΕ κατέβαλε το 70% της προκαταβολής της βασικής ενίσχυσης έτους 2021, συνολικού ύψους 633,4 εκατ ευρώ σε 522 περίπου χιλιάδες δικαιούχους. Το θέμα που πραγματεύεται το παρόν άρθρο είναι  η κατανομή των άμεσων ενισχύσεων στις Περιφέρειες της χώρας κατά τα έτη 2017 & 2018 και που οφείλεται αυτή.

Ως γνωστόν οι άμεσες ενισχύσεις στηρίζουν το γεωργικό εισόδημα, λειτουργούν ως δίκτυ προστασίας σε περιόδους κρίσεων, συμβάλλουν στην επισιτιστική επάρκεια,   εγγυώνται την  παραγωγή  ασφαλών, υγιεινών και οικονομικά προσιτών  τροφίμων και τέλος, συμβάλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου και την προστασία του περιβάλλοντος.

Οι άμεσες ενισχύσεις χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων (ΕΓΤΕ) και σύμφωνα με τους γεωργικούς λογαριασμούς διακρίνονται σε δύο κατηγορίες :

• τις συνδεδεμένες ενισχύσεις οι οποίες χορηγούνται ανά μονάδα παραγόμενου, πωλούμενου ή εισαγόμενου  προϊόντος  (subsidies on products) και
• τις αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις οι οποίες χορηγούνται στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις λόγω της συμμετοχής τους στην παραγωγή (other subsidies on production).

Το μεγαλύτερο μέρος των ενισχύσεων  αποτελούν οι αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις οι οποίες αποτελούνται από τη βασική ενίσχυση, τις ενισχύσεις οικολογικού προσανατολισμού,  τις ενισχύσεις για νέους γεωργούς και πρόσθετα προαιρετικά καθεστώτα ενισχύσεων  τα οποία κάθε χώρα της ΕΕ μπορεί να επιλέξει και να εφαρμόσει .

Επισημαίνεται ότι πολλές ενισχύσεις οι οποίες χρηματοδούνται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) όπως τα αγροπεριβαλλοντικά μέτρα (βιολογική γεωργία, εξισωτική) μπορούν να θεωρηθούν ως άμεσες ενισχύσεις. Επίσης,  στην ίδια κατηγορία μπορούν να θεωρηθούν  και οι κρατικές ενισχύσεις οι οποίες χορηγούνται  σε κατηγορίες γεωργών για αντιστάθμιση των δυσμενών επιπτώσεων σε περιόδους κρίσεων. Οι εν λόγω ενισχύσεις οι οποίες αποτελούν άμεσες εκταμιεύσεις από τον κοινοτικό και εθνικό προϋπολογισμό δεν περιλαμβάνονται στην ανάλυση που ακολουθεί.

Ποια είναι η κατανομή των άμεσων ενισχύσεων στις Περιφέρειες της Ελλάδας (NUTS II) για τα έτη 2017/2018;

Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η κατανομή των άμεσων ενισχύσεων στις Περιφέρειες τις Ελλάδας κατά τα έτη  2017/2018.  Αναλυτικότερα,  εμφανίζονται  οι  συνολικές άμεσες ενισχύσεις (συνδεδεμένες και αποσυνδεδεμένες),  οι  άμεσες ενισχύσεις ανά στρέμμα καλλιεργήσιμης γης,  οι άμεσες ενισχύσεις ανά γεωργική εκμετάλλευση και οι άμεσες ενισχύσεις σε σχέση με την (%) ακαθάριστη αξία παραγωγής.

Οι Περιφέρειες με τις μεγαλύτερες άμεσες ενισχύσεις σε απόλυτα μεγέθη ετησίως, είναι Κεντρική Μακεδονία (564,1 εκατ. €), η Θεσσαλία (441,2 εκατ. €), η Ανατολική Μακεδονία (319,4 εκατ. €) και η Κρήτη (274,4 εκατ. €).  Οι Περιφέρειες με τις μικρότερες άμεσες ενισχύσεις ετησίως σε απόλυτα μεγέθη είναι τα Ιόνια Νησιά (33,6 εκατ. €),  η Αττική (36,2 εκατ. €), το Νότιο Αιγαίο (38,6 εκατ. €) και η Ήπειρος (71,6 εκατ. €) (Διάγραμμα 1).

Οι Περιφέρειες με τις μεγαλύτερες άμεσες ενισχύσεις ανά στρέμμα είναι η Θεσσαλία (83,1 €/στρ.), η Κεντρική Μακεδονία (78,3 €/στρ.), η Ανατολική Μακεδονία (73,3 εκατ. €) και η Αττική (66,9 €/στρ).  Οι Περιφέρειες με τις μικρότερες άμεσες ενισχύσεις ανά στρέμμα είναι το Νότιο Αιγαίο (18,7 €/στρ.), τα Ιόνια Νησιά (34,3 €/στρ.), η Δυτική Μακεδονία (34,4 €/στρ.)  και το Βόρειο Αιγαίο (34,8 €/στρ). (Διάγραμμα 2)

Οι Περιφέρειες με τις μεγαλύτερες άμεσες ενισχύσεις ανά γεωργική εκμετάλλευση είναι η Θεσσαλία (7.303 €/γ.ε.), η Ανατολική Μακεδονία (6.183 €/γ.ε.), η Κεντρική Μακεδονία (5.850 €/γ.ε.) και η Δυτική Μακεδονία (5.370 €/γ.ε.). Οι Περιφέρειες με τις μικρότερες άμεσες ενισχύσεις ανά στρέμμα είναι τα Ιόνια Νησιά  (1.198 €/γ.ε.),  η Αττική  (1.829 €/γ.ε.), το Νότιο Αιγαίο (1.895 €/γ.ε.) και η Πελοπόννησος (2.065 €/γ.ε.)  (Διάγραμμα 3).

Οι Περιφέρειες με τη μεγαλύτερη εισοδηματική στήριξη ως % προς την ακαθάριστη αξία παραγωγής είναι το Βόρειο Αιγαίο (42,0 %), η Ανατολική Μακεδονία (37,0 %), η Θεσσαλία (26,1 %) και η Κρήτη (26,0 %). Οι Περιφέρειες με τη μικρότερη στήριξη ως προς την ακαθάριστη αξία παραγωγής είναι η Αττική (13,4), η Ήπειρος  (13,7 %),  η Πελοπόννησος (14,5 %) και η Δυτική Ελλάδα (19,4%) (Διάγραμμα 4).

 Που οφείλεται η άνιση κατανομή των άμεσων ενισχύσεων στις Περιφέρειες;

Η άνιση κατανομή των άμεσων ενισχύσεων οφείλεται κατά κύριο λόγο:

• Στο «ιστορικό μοντέλο» το οποίο εφαρμόστηκε κατά την περίοδο 2005/2013 και το οποίο δημιούργησε  μόνιμη ανισότητα  μεταξύ των  παλαιών κατόχων δικαιωμάτων. Πράγματι, τα δικαιώματα  αυτά είχαν υπολογιστεί από τον μέσο όρο των άμεσων ενισχύσεων στην περίοδο αναφοράς 2000-2002 και είχαν διαφορετική μοναδιαία αξία για κάθε παραγωγό.  Επίσης,  υπήρξε διαφορετική μεταχείριση  μεταξύ των παλαιών κατόχων ιστορικών δικαιωμάτων και των νέων ή νεοεισερχομένων γεωργών αφού η μοναδιαία αξία των νέων δικαιωμάτων από το εθνικό απόθεμα ήταν κατά κανόνα μικρότερη από την αξία  των παλαιών δικαιωμάτων.
• Κατά την περίοδο 2014-2020 για την κατανομή των άμεσων ενισχύσεων, η χώρα χωρίστηκε σε 3 αγρονομικές περιφέρειες  (αροτριαίες καλλιέργειες, δενδρώδεις καλλιέργειες και σε βοσκότοπους) και δημιουργήθηκαν   νέα δικαιώματα  τα οποία όμως προέρχονταν από τα ιστορικά δικαιώματα και διατήρησαν τις υφιστάμενες  ανισότητες.  Με τον μηχανισμό της εσωτερικής σύγκλισης περιορίστηκαν  αλλά δεν εξαλείφθηκαν πλήρως  οι διαφορές στο υπολογισμό της μοναδιαίας αξίας των δικαιωμάτων. 

Κατά δεύτερο λόγο η άνιση κατανομή οφείλεται :

• Στον αριθμό των εκμεταλλεύσεων στις περιφέρειες ο οποίος επηρεάζει το ύψος της  στήριξης που παρέχουν οι άμεσες  ενισχύσεις σε κάθε γεωργική εκμετάλλευση
• Στην έκταση της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης  η οποία επηρεάζει το ύψος στήριξης που παρέχουν οι άμεσες  ενισςχύσεις ανά στρέμμα γεωργικής  γης.
• Στην παραγωγική κατεύθυνση στις περιφέρειες, δηλαδή αν είναι φυτική ή ζωική παραγωγή καθώς και στους επιμέρους κλάδους  παραγωγής οι οποίοι επηρεάζουν το ύψος της ακαθάριστης αξίας παραγωγής και ως εκ τούτου τον βαθμό στήριξης που παρέχουν οι άμεσες ενισχύσεις.

Στη νέα ΚΑΠ 2023-2027 η εφαρμογή της εσωτερική σύγκλισης οδηγεί στην επιλογή ενός διαφορετικού μοντέλου κατανομής των άμεσων ενισχύσεων για αντιμετώπιση της ανισότητας και των στρεβλώσεων του παρελθόντος.   Σύμφωνα με την πολιτική συμφωνία Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την ΚΓΠ 2023-2027, εντός ενός  Κράτους Μέλους  πρέπει να επιταχυνθεί η σύγκλιση της αξίας των δικαιωμάτων ενίσχυσης, ώστε το αργότερο έως το 2026 όλα τα δικαιώματα ενίσχυσης να έχουν αξία τουλάχιστον 85% του μέσου προβλεπόμενου μοναδιαίου ποσού για το 2026 (Εσωτερική Σύγκλιση).

Στην νέα προγραμματική περίοδο δρομολογείται  η κατάργηση της ιστορικότητας των δικαιωμάτων ενίσχυσης ώστε όλα τα δικαιώματα της ίδιας αγρονομικής περιφέρειας να έχουν την ίδια αξία (100% του προβλεπόμενου μοναδιαίου ποσού της αξίας του δικαιώματος).