Η κίνηση αυτή μπορεί να φαίνεται θετική, αλλά ουσιαστικά δεν είναι.
* Ανάλυση του Χαράλαμπου Κασίμη, Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην Γενικού Γραμματέα Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ
Μία από τις βασικές επιλογές της ελληνικής κυβέρνησης για το Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ, είναι η ενίσχυση του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (Πυλώνα ΙΙ της ΚΑΠ) που αφορά, κυρίως, επενδυτικά, περιβαλλοντικά μέτρα και μέτρα κοινωνικής συνοχής) μεταφέροντας ένα επιπλέον 5% (945,8 εκατ.) πόρων από τον Πυλώνα Ι των άμεσων ενισχύσεων στους παραγωγούς, αυξάνοντας έτσι την ποσοστιαία συμμετοχή του στο 28% περίπου του συνόλου των πόρων της ΚΑΠ των 13,4 δισ. για την προγραμματική περίοδο 2023-2027.
Η κίνηση αυτή μπορεί να φαίνεται θετική, αλλά ουσιαστικά δεν είναι.
Στερεί από τον Πυλώνα Ι πόρους αναγκαίους για τη στήριξη του εισοδήματος του αγροτικού νοικοκυριού (η οικονομική λειτουργία του 78% των εκμεταλλεύσεων εξαρτάται από τις άμεσες ενισχύσεις του Πυλώνα Ι της ΚΑΠ) που, σύμφωνα με εκτιμήσεις, κινδυνεύει να μειωθεί ακόμα περισσότερο από τη μη πλήρη απορρόφηση των πόρων του μέτρου των «οικολογικών σχημάτων» που αντιστοιχούν στο 25% (2,128 δισ.) των άμεσων ενισχύσεων στην περίοδο 2023-2027.
Η «τελευταία» ευκαιρία και η ανάγκη για ένα συνεκτικό σχέδιο
Oι μεγάλες προκλήσεις της κλιματικής κρίσης, του περιβάλλοντος, της πανδημίας και της ποιότητας και ασφάλειας των τροφίμων, επηρέασαν τον σχεδιασμό των νέων ευρωπαϊκών πολιτικών της ΚΑΠ (2023-2027) και της Πράσινης Συμφωνίας, που αφενός στοχεύουν στην υιοθέτηση και εφαρμογή βιώσιμων παραγωγικών προσεγγίσεων και αφετέρου επιβάλλουν αυστηρότερους όρους για την διασφάλιση της ασφάλειας και της ποιότητας των τροφίμων.
Με πόρους της ΚΑΠ και του Ταμείου Ανάκαμψης που εγγίζουν τα 20 περίπου δισ. μέχρι το 2027, δεν πρέπει να χαθεί η τελευταία μεγάλη ευκαιρία για την ανασυγκρότηση του αγροδιατροφικού τομέα της χώρας μας, όταν παράλληλα οι διεθνείς τάσεις ζήτησης αγροτικών προϊόντων αναμένονται ανοδικές σε ποσοστά άνω του 80% μέχρι το 2050 και αντίστοιχα υψηλή εμφανίζεται η ζήτηση προϊόντων ποιότητας, ταυτότητας, υγιεινής και ασφάλειας.
Με δεδομένα τα χαρακτηριστικά του μικρού και πολυτεμαχισμένου κλήρου και τη γεωγραφική διαφοροποίηση των καλλιεργειών, χρειαζόμαστε μια στρατηγική που θα στοχεύει αφενός στη βελτίωση της αποδοτικότητας, του μοντέλου μαζικής παραγωγής ομοειδών προϊόντων, που χαρακτηρίζεται από χαμηλές τιμές και ισχυρό διεθνή ανταγωνισμό, αφετέρου στη σταδιακή μετατόπιση προς το μοντέλο της διαφοροποιημένης παραγωγής προϊόντων ποιότητας και ταυτότητας, διατροφικής αξίας, γεωγραφικών ενδείξεων, βιολογικής γεωργίας, ασφάλειας και πιστοποίησης.
Tι δεν κάνει το ελληνικό σχέδιο και μια δέσμη εναλλακτικών προτάσεων για τη νέα προγραμματική περίοδο
Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην υποστήριξη μιας τέτοιας στρατηγικής, αλλά πρώτα πρέπει να αλλάξει το ίδιο.
Το ΠΑΑ στο παρελθόν χαρακτηρίστηκε από υπερβολικά μεγάλο αριθμό μέτρων και δράσεων, με αποτέλεσμα την κατάτμηση πόρων και τη μεγάλη διοικητική επιβάρυνση για τη διαχείρισή τους. Παρά την αναγνωρισμένη, από την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προσπάθεια εξορθολογισμού του Προγράμματος της περιόδου 2014-2020 και την πιο αυστηρή στοχοθεσία του στη διάρκεια της διακυβέρνησης 2015-19, δεν ήταν εφικτή η ανατροπή του αρχικού σχεδιασμού του.
Και αυτό γιατί το ΠΑΑ εγκρίθηκε από την Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2015, μετά την επανυποβολή του (εξαιτίας των πολλών παρατηρήσεων στο αρχικά υποβληθέν σχέδιο του 2014) και η καθυστερημένη έγκρισή του ασκούσε μια ισχυρή πίεση για την όσο το δυνατόν γρηγορότερη έναρξη εφαρμογής του.
Παρά τις δυσκολίες της οικονομικής κρίσης και της μνημονιακής περιόδου, το ΠΑΑ ανέπτυξε ταχύτητες, βελτίωσε τις επιδόσεις του, υπερκαλύπτοντας όλους τους στόχους του τόσο σε όρους προσκλήσεων όσο και απορροφήσεων την περίοδο 2014-2020. Τα ικανοποιητικά αυτά αποτελέσματα δεν ακυρώνουν την ανάγκη επανασχεδιασμού του ΠΑΑ λαμβάνοντας υπόψη αφενός την εμπειρία εφαρμογής του αφετέρου τις προκλήσεις του περιβάλλοντος, της κλιματικής κρίσης, της ψηφιοποίησης και της πανδημίας.
Η εμπειρία αυτής της περιόδου επιτρέπει την διατύπωση ορισμένων σκέψεων για τον καλύτερο σχεδιασμό της προγραμματικής περιόδου 2023-2027, παρά το γεγονός ότι η σημερινή κυβέρνηση έχει ήδη υποβάλει το σχέδιό της. Μέχρι την οριστικοποίηση όμως των αποφάσεων από την Επιτροπή τα περιθώρια για έναν ουσιαστικό διάλογο παραμένουν.
Και στη νέα προγραμματική περίοδο διατηρείται ένας μεγάλος αριθμός μέτρων και δράσεων.
• Τα μέτρα του νέου προγράμματος πρέπει να μειωθούν και να δώσουν το βάρος τους αφενός στο περιβάλλον, τις επενδύσεις και την κοινωνική συνοχή, αφετέρου σε στρατηγικές προτεραιότητες όπως:
- η δημογραφική ανανέωση,
- η ολοκληρωμένη διαχείριση της γνώσης, καινοτομίας, ψηφιοποίησης, συμβουλευτικής,
- η εφαρμογή εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών συστημάτων ποιότητας και πιστοποίησης
- οι βραχείες αλυσίδες αξίας παραγωγής και κατανάλωσης και
- οι συλλογικές μορφές οργάνωσης παραγωγής και εμπορίας αγροδιατροφικών προϊόντων.
• Μια σειρά μέτρα και κυρίως τα επενδυτικά, θα πρέπει να γίνουν με ανοιχτές προσκλήσεις και με ισχυρότερα κίνητρα, και έμφαση στις καινοτόμες, πράσινες και ψηφιακές επενδύσεις.
• Θα πρέπει να επιστρέψουν στη Διαχειριστική Αρχή του ΠΑΑ τα δασικά Μέτρα, γιατί η εμπειρία της εκχώρησής τους στο Υπουργείο Περιβάλλοντος ήταν απογοητευτική για την υλοποίησή τους.
• Θα πρέπει να γίνει αξιολόγηση της εκχώρησης μέτρων του ΠΑΑ στις Περιφέρειες. Τα εκχωρούμενα μέτρα θα πρέπει να είναι αυτά που μπορούν να τα διαχειριστούν γρήγορα και αποτελεσματικά, με βάση την εμπειρία και στελέχωσή τους.
• Θα πρέπει έγκαιρα να προηγείται δημόσια διαβούλευση για κάθε προετοιμαζόμενο μέτρο και, μετά την ολοκλήρωσή της και την έκδοση της πρόσκλησης, να γίνεται ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων με την υλοποίηση παραγόντων.
• Θα πρέπει η Διαχειριστική Αρχή να έχει από νωρίς διασφαλίσει την εύρυθμη λειτουργία των χρηματοδοτικών εργαλείων (Ταμείου Εγγυοδοσίας Αγροτικής Ανάπτυξης) και των διευκολύνσεων σύναψης δανειακών συμβάσεων για την υλοποίηση των επενδυτικών σχεδίων.
Νέος τύπος παραγωγού
Στόχος αυτής της νέας στρατηγικής για το ΠΑΑ πρέπει να είναι η δημιουργία ενός νέου τύπου παραγωγού, που θα είναι νέος, εκπαιδευμένος, καινοτόμος, εξωστρεφής, ενταγμένος σε συλλογική οργάνωση, που θα παράγει πιστοποιημένα και ασφαλή προϊόντα και που, με την κατάλληλη επιστημονική, διοικητική και πολιτική υποστήριξη, θα μπορεί να ανταποκριθεί με επιτυχία στις προκλήσεις της νέας εποχής.
Μάλιστα τα χαρακτηριστικά αυτού του τύπου παραγωγού προκρίνουν ως προτεραιότητες για την ελληνική γεωργία και οι ίδιοι οι παραγωγοί σε έρευνα της ομάδας σύνταξης του Στρατηγικού Σχεδίου της χώρας για την ΚΑΠ 2023-2027, δίνοντας προτεραιότητα στην προσέλκυση νέων, στην ανάπτυξη της συνεργατικότητας και της συλλογικής οργάνωσης των αγροτών, στην προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος, στην ενίσχυση των επενδύσεων και της καινοτομίας.
Τώρα η κρίσιμη στιγμή
Η χώρα μας όμως εξακολουθεί να μην έχει ένα συνεκτικό στρατηγικό σχέδιο, ούτε και μια στρατηγική ομπρέλα που θα συνδέει πολιτικές και χρηματοδοτήσεις.
Στην τελευταία ιστορική ευκαιρία για την ελληνική γεωργία (τόσο με όρους πολιτικών όσο και χρηματοδοτήσεων) λείπει και ο στόχος και ο διάλογος, με αποτέλεσμα να διακυβεύονται οι ίδιες οι προοπτικές του αγροδιατροφικού τομέα.