Η καλλιέργεια του Ηλίανθου ήταν γνωστή από το 3000 π.χ. Είναι ψηλά φυτά με φύλλα μεγάλα, ωοειδή, οδοντωτά στην περιφέρεια και τριχωτά. Η ονομασία του γένους οφείλεται στο γεγονός ότι η ταξιανθία (κεφαλή) ακολουθεί τον ήλιο καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας και στρέφεται πάλι προς την ανατολή το πρωί. Η κίνηση αυτή που οφείλεται σε κάμψη του βλαστού, σταματά μετά την άνθηση και την γονιμοποίηση των ανθέων και τα κεφάλια παραμένουν στραμμένα προς την ανατολή.
Οι σημαντικοτεροι παραγοντες παραγωγης ηλιανθου
Οι ηλίανθοι αναπτύσσονται σε ημι – άγονες περιοχές, από την Αργεντινή μέχρι τον Καναδά και από την Κεντρική Αφρική μέχρι την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών. Ο πάγος είναι ένας σημαντικός παράγοντας που μπορεί να βλάψει την καλλιέργεια σε οποιοδήποτε στάδιο του. Η βέλτιστη θερμοκρασία για την ανάπτυξη του φυτού είναι 20 με 25οC, ενώ θερμοκρασίες πάνω των 25οC μειώνουν τις αποδόσεις καθώς και την περιεκτικότητα των σπόρων σε έλαιο. Η σπορά του ηλίανθου γίνεται όταν η θερμοκρασία εδάφους φθάσει τους 8οC. Αυτό εξασφαλίζεται για τις περισσότερες πεδινές περιοχές της Ελλάδας κατά την εποχή Μαρτίου. Η καλλιέργεια θεωρείται ξηρική αλλά οι αποδόσεις και η περιεκτικότητα του καρπού σεέλαια μειώνεται σημαντικά αν εκτεθούν σε παρατεταμένη διάρκεια ξηρασίας κατά τη διάρκεια της άνθησης. Για βέλτιστη απόδοση σοδειάς απαιτείται περίπου 500-750 mm τον χρόνο.
Ο ηλίανθος μπορεί να καλλιεργηθεί σε πολλούς τύπου εδαφών αλλά αποδίδει καλύτερα σε εδάφη που είναι κατάλληλα για καλλιέργεια αραβόσιτου και σιταριού. Η ανάπτυξη του ηλίανθου εξαρτάται ισχυρά από την συγκέντρωση του αζώτου στο έδαφος. Το ριζικό σύστημα του ηλίανθου μπορεί να εκμεταλλευθεί εδαφικό άζωτο που βρίσκεται σε εδαφικούς ορίζοντες, οι οποίοι είναι απρόσβατοι σε άλλες καλλιέργειες όπως του σιταριού του αραβόσιτου και άλλων καλλιεργειών. Η χρήση μεγαλύτερης ποσότητας αζώτου από την κανονική μπορεί να προκαλέσει πλάγιασμα.
Η καλλιέργεια του ηλίανθου σε χώρες των δυτικών Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης γίνεται από τον Μάρτιο. Επίσης η καλλιεργητική περίοδος του ηλίανθου θεωρείται από τις μικρότερες σε σύγκριση με άλλα φυτά. Πρώιμες ποικιλίες ηλίανθου είναι έτοιμες για συγκομιδή 90 με 120 μέρες μετά το φύτεμα. Όψιμες ποικιλίες ηλίανθου έχουν ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά στην ποιότητα των ελαίων, καθώς αυξάνουν τα λιπαρά οξέα. Η εποχή συλλογής είναι όταν η κεφαλή του ηλίανθου γίνει μαύρη η καφέ και η υγρασία των σπόρων φτάσει το 10-12%. Η συγκομιδή γίνεται με την προσθήκη ειδικής κεφαλής στους γεωργικούς ελκυστήρες αλλά έχει παρατηρηθεί στην Ελλάδα και η χρήση κεφαλών που χρησιμοποιούνται για την συγκομιδή αραβόσιτου.
Στην παγκόσμια παραγωγή ελαιούχων σπόρων, η παραγωγή σπόρων ηλίανθου εκπροσωπεί το 8%. Η μεγαλύτερη παραγωγή ελαιούχων σπόρων είναι από σόγια (55%), δεύτερη είναι η ελαιοκράμβη (14%) και τρίτη είναι η παραγωγή βαμβακόσπορου (10%). Το 2008-2009, η παραγωγή σπόρων ηλίανθου ήταν 33 εκατομμύρια τόνοι που μεταφράζεται σε αύξηση της τάξης του 23% σε σύγκριση με το 2007/2008 ( FAO, 2010) ).
Οι μεγαλύτερες εκτάσεις καλλιέργειας ηλίανθου βρίσκονται στην Ε.Ε και κυρίως στην Ρωσία και στην Ουκρανία. Οι αποδόσεις των καλλιεργειών σε αυτά τα μέρη είναι υψηλές λόγω του ξηρού και ήπιου κλίματος. Η Ρωσία, η Ουκρανία και η Αργεντινή είναι οι κύριοι παραγωγοί και προμηθευτές ηλίανθου και προϊόντων του, παγκοσμίως. Αυτές οι τρείς χώρες παράγουν πάνω από την μισή ποσότητα σπόρων ηλίανθου που παράγεται παγκοσμίως και αναφέρονται συνήθως σαν το ‘‘ τρίγωνο του ηλίανθου’’, και είναι οι χώρες που επηρεάζουν άμεσα την παγκόσμια αγορά σπόρων ηλίανθου και υποπροϊόντων ηλίανθου.
πηγη:Κεφαλάς Παύλος,Γεωπόνος
Καλλιεργούμενες ποικιλίες
Σημαντικότερο είδος είναι ο Ηλίανθος ο ετήσιος (H. annuus) (κοινή ονομασία: Ήλιος), μονοετές φυτό που ως αυτοφυές έχει πολύκλαδο βλαστό με ύψος που κυμαίνεται από 1 έως 5 μέτρα και φέρει πολλά μικρά κεφάλια. Ο Ηλίανθος είναι το δεύτερο σημαντικότερο ελαιοδοτικό φυτό. Καλλιεργείται για το λάδι του σε μεγάλη κλίμακα σε πολλές εύκρατες χώρες όπως π.χ. Χιλή, Ουρουγουάη, Αργεντινή, Τουρκία, Ινδία, Αίγυπτο, Αγγλία, ΗΠΑ και κυρίως στη Ρωσία όπου με βελτίωση ποικιλιών η απόδοση σε έλαιο φτάνει το 50%. Άλλο σημαντικό είδος του γένους Helianthus είναι ο Ηλίανθος ο κονδυλώδης (H. tuberosus) πολυετές πολύκλαδο φυτό που μοιάζει με το προηγούμενο άλλα τα φύλλα του και τα άνθη του είναι μικρότερα.
Η παγκόσμια παραγωγή του ηλιόσπορου με βάση το FAO ανερχόταν σε 21 εκατομμύρια τόνους.
Χρήση ως τρόφιμο
Η τεράστια οικονομική του σημασία οφείλεται στο λάδι ηλιέλαιο που περιέχουν οι καρποί του (ηλιόσποροι) σε ποσοστό 25% ως 32%. Το λάδι παραλαμβάνεται με έκθλιψη και θεωρείται ισάξιο με το ελαιόλαδο. Το ηλιέλαιο συνίσταται για τηγάνισμα επειδή η θερμοκρασία καπνίσματος του είναι υψηλή και φτάνει περίπου στους 230 βαθμούς Κελσίου. Οι ηλιόσποροι τρώγονται αποξηραμένοι ή καβουρντισμένοι ενώ οι πολύ μικροί χρησιμοποιούνται ως πτηνοτροφή. Από τους αλεσμένους σπόρους παράγεται ένα ποτό που μοιάζει με τον καφέ, καθώς και ένα είδος ψωμιού. Επίσης από τους σπόρους παράγεται ένα είδος φυστικοβούτυρου ενώ από τους κόνδυλους αλκοόλη. Από το είδος Ηλίανθος ο κονδυλώδης (H. tuberosus) χρησιμοποιούνται οι εδώδιμοι κόνδυλοι που έχουν γεύση αγγινάρας και είναι γνωστοί με την ονομασία Αγγινάρα της Ιερουσαλήμ. Τέλος τα περικάρπια (φλοιοί) των ηλιόσπορων συμπιεσμένα σε συμπαγή μάζα, τα υπολείμματα των σπόρων (35% πρωτεΐνη) μετά την εξαγωγή του λαδιού, τα φύλλα και οι κόνδυλοι του ηλίανθου χρησιμοποιούνται ως συστατικό των κτηνοτροφών και των πτηνοτροφών.
Ο Ηλίανθος στην Ελλάδα
Το είδος H. anuus καλλιεργείται κυρίως στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη σε έκταση 40 έως 50 χιλιάδων στρεμμάτων σύμφωνα με στοιχεία του fao
πηγη:Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα