Βαμβάκι:Έχει μέλλον η βαμβακοκαλλιέργεια στη Θεσσαλία;

Το Agrocapital ανοίγει το διάλογο για το μέλλον ενός από τα σημαντικότερα γεωργικά προϊόντα, του βαμβακιού, που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της Θεσσαλίας. Περιμένουμε τις δικές σας απόψεις και προτάσεις.

Του Δρος. Βασίλειου Σαμαρά

samarasv@otenet.gr

Γεωπόνος-Εδαφολόγος

Πρώην Τακτικός Ερευνητής του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.

Νυν  Καλλιεργητής  Βαμβακιού - Δημητριακών & Οσπρίων.

Τα χίλια μύρια καταλογίζουν στο βαμβάκι, συχνά άνθρωποι που δεν γνωρίζουν το χώρο. Το βαμβάκι συνδέεται με μια σειρά από μύθους είτε από άγνοια είτε για λόγους συμφέροντος. Το βαμβάκι λοιπόν είναι  σπάταλο;  Ως καλλιέργεια δηλαδή καταναλώνει τις μεγαλύτερες ποσότητες αρδευτικού νερού ανά στρέμμα ετησίως;  Έχει καταστεί    μονοκαλλιέργεια; Ως εκ τούτου συμβάλλει στη μείωση της βιοποικιλότητας και συμβάλλει στην  επιτάχυνση της ερημοποίησης;  Είναι λοιπόν το  Βαμβάκι,  ο Λευκός χρυσός,  ή   Άνθρακας ο θησαυρός  του Θεσσαλικού κάμπου; Που η αλήθεια, που το λάθος, ή η σκόπιμη διαστρέβλωση του θέματος; 

Με απλά επιστημονικά και ερευνητικά δεδομένα  θα επιχειρήσουμε να διαλύσουμε ορισμένους από τους μύθους που συνοδεύουν το βαμβάκι και καλλιεργούνται συχνά από οικολογικές ομάδες, από συμφέροντα αλλά κι από κόσμο που ζει στην πόλη, ότι  το βαμβάκι ευθύνεται για την ερημοποίηση της θεσσαλικής πεδιάδας και ότι  αυτό ήταν το προϊόν που επέβαλε την υλοποίηση του έργου της εκτροπής του Αχελώου.

Με  μια ματιά στον Πίνακα 1., φαίνεται ότι το βαμβάκι είναι λιγότερο υδροβόρο από τις ποτιστικές καλλιέργειες, καθότι ως φυτό  καταναλώνει λιγότερα  κυβ. μέτρα νερού ανά στρέμμα από εξ ίσου σημαντικές καλλιέργειες , όπως  είναι  η μηδική και τα τριφύλλια,  τα σακχαρότευτλα,   το καλαμπόκι και τις δενδροκαλλιέργειες.

Το ό,τι η βαμβακοκαλλιέργεια καταλάμβανε από το 1996 και πέρα πάνω από 4 εκ. στρέμματα του ελλαδικού χώρου και μόνο  στη Θεσσαλία το 2008 η καλλιεργούμενη έκταση ανήλθε στα 1.227.461 στρ., ήτοι ποσοστό μεγαλύτερο του 55%  των  αρδεύσιμων καλλιεργειών  της Θεσσαλίας  (Διάγραμμα 1.), της φορτώνεται μεγαλύτερο περιβαλλοντικό κόστος. Η ανισοκατανομή  εκτάσεων των  καλλιεργειών , οφείλεται στην υψηλή ανταγωνιστικότητα του βαμβακιού λόγω των επιδοτήσεων, άρα είχε μέχρι χθες σοβαρό οικονομικό  αποτέλεσμα-πλεονέκτημα. Σήμερα, μετά  τη μείωση των επιδοτήσεων από την Ε.Ε., την μείωση των τιμών διεθνώς, αλλά και την χλιαρή έως μηδενική ανταγωνιστικότητα μονοπωλιακού χαρακτήρα  των λίγων  εκκοκκιστικών επιχειρήσεων αφ’ ενός και αφ’ ετέρου,  τις εκρηκτικές αυξήσεις στις τιμές  ενέργειας ( πετρελαίου,  ρεύματος),  λιπασμάτων  και φυτοπροστατευτικών προϊόντων, καθιστούν απαγορευτική την  καλλιέργεια του βαμβακιού και όχι μόνο.

 Διάγραμμα 1. Έκταση σε στρέμματα και ποσοστό % που καταλαμβάνει η κάθε μια από τις αρδευόμενες καλλιέργειες.

Το τι θα γίνει στο μέλλον  με το βαμβάκι είναι  λίγο ως πολύ προβλέψιμο, διότι οι επιδοτήσεις μπορεί να μειώνονται, αλλά γεωργία χωρίς επιδότηση δεν θα υπάρξει, πόσο μάλλον για ένα προϊόν  όπως το βαμβάκι  που ενώ εμφανίζεται να βαρύνεται με την προϊούσα ερημοποίηση της Θεσσαλίας, είναι από τα λίγα εκείνα προϊόντα με θετικό ισοζύγιο που για το 2010 αφήνει πλεόνασμα 380 εκ. ευρώ και ακολουθούν τα λαχανικά με πλεόνασμα 330   εκ. ευρώ και το λάδι με 80 εκ. ευρώ.  

Πιστεύεται,  ότι  υπάρχει  μέλλον  για τη βαμβακοκαλλιέργεια, αλλά και για άλλες καλλιέργειες  και ίσως είναι το μοναδικό μέλλον που υπάρχει για την Ελλάδα.

Από τη στιγμή που το κράτος των Αθηνών σκύψει λίγο περισσότερο πάνω από το πρόβλημα και βρει κάποια φόρμουλα επίλυσης του ενεργειακού προβλήματος (πετρελαίου,  ρεύματος) της Γεωργίας, που σχετίζεται με την παραγωγική διαδικασία της όποιας αγροτικής παραγωγής  κι εξορθολογιστούν  οι τιμές των φυτοπροστατευτικών, και λιπασμάτων,  τότε, σίγουρα  η βαμβακοκαλλιέργεια έχει μέλλον και είναι δυνατό ,  παρά τα όποια μεγάλα και μικρότερα προβλήματα αντιμετωπίζει,  να μπορεί να προσφέρει το μεγαλύτερο εισόδημα στους παραγωγούς του κάμπου συμβάλλοντας πολλαπλά και σημαντικά στην εθνική οικονομία.

Για το ότι, μετά από τόσα χρόνια επιδοτήσεων  δεν επιτεύχθηκε ο εκσυγχρονισμός και η 

πολυπόθητη αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, υπάρχουν αιτίες αλλά δεν είναι άμοιρο ευθυνών το υπουργείο Γεωργίας. Ποιος ευθύνεται άραγε  που δεν ελέγχονταν και δεν διασταυρώνονταν και τα προηγούμενα χρόνια το δηλωθέν εισόδημα με τον επιστραφέντα  ΦΠΑ;  Πόσος θόρυβος   παλαιότερα  για τα διπλοζυγίσματα  του βαμβακιού και των  προς χυμοποίηση  πορτοκαλιών, τις επιδοτούμενες προβατίνες που το ίδιο κοπάδι μετριόταν μία, δύο  και τρεις φορές  και κάθε φορά σε διαφορετικό μαντρί κ. ά. κ.α. 

Το σύστημα  ήταν και είναι ισχυρό, είχε πλάτες  και οι όποιες τίμιες φωνές εξοστρακίζονταν. Στο  μεγάλο φαγοπότι δεν συμμετείχαν μόνο αγρότες, αλλά  «όλων των ειδών τα φρούτα», με το αζημίωτο, όπως  ελεγκτές γεωπόνοι του τότε  Οργανισμού Βάμβακος,  ή των Διευθύνσεων Γεωργίας, κτηνοτρόφοι,  μεταφορείς, βιομήχανοι κ.λ.π., και τη μερίδα του λέοντος σίγουρα δεν την έπαιρναν οι αγρότες,  ή οι κτηνοτρόφοι.

Εξοικονόμηση Νερού – Περιορισμός των γεωτρήσεων

Πρέπει με κάθε τρόπο να αποφεύγεται  η άσκοπη κατασπατάληση αρδευτικού νερού και αυτό επιτυγχάνεται με μέτρα που πρέπει να τα αναλάβει η Πολιτεία, όπως: Τα δίκτυα μεταφοράς του αρδευτικού νερού. Εδώ εντάσσονται τα βασικά έργα υποδομής , διότι έχει αποδειχτεί ότι ποσότητες νερού που πολλές φορές υπερβαίνουν το 40-50 %  χάνονται μέσω των δικτύων μεταφοράς που μπορεί να είναι επιφανειακά δίκτυα, χωμάτινα κανάλια, ασυντήρητα υπόγεια δίκτυα, ακόμα και η  επιφανειακή εξάτμιση.  Χρειάζονται έργα για την αποταμίευση των επιφανειακών υδάτινων πόρων και τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Χρειάζεται περιορισμός των γεωτρήσεων και χρέωση του νερού σύμφωνα με τον καταναλισκόμενο όγκο. Αλλά  και  μέτρα που πρέπει να αναλάβουν οι ίδιοι οι αγρότες, όπως:

*Εκσυγχρονισμός τακτικός έλεγχος και συντήρηση των αρδευτικών συστημάτων  και των μεθόδων άρδευσης για μείωση των απωλειών του νερού.

*Καλή γνώση  των αναγκών των καλλιεργειών σε νερό για να αποφεύγονται οι άσκοπες αρδεύσεις και υπεραρδεύσεις. 

*Χρήση οργάνων μέτρησης εδαφικής υγρασίας για καθορισμό του χρόνου και της ποσότητας άρδευσης, ώστε να αποφεύγεται η σπατάλη νερού.

*Αποφυγή άρδευσης  με τεχνητή βροχή όταν φυσούν ισχυροί άνεμοι και όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες, παράγοντες που υποβοηθούν στην εξάτμιση του νερού.

*Αξιοποίηση ανακυκλωμένου νερού που παράγεται από τους βιολογικούς καθαρισμούς και επαναχρησιμοποίηση για άρδευση.

*Συστηματική καταπολέμηση ζιζανίων, για την αποφυγή κατανάλωσης νερού από αυτά και επομένως εξοικονόμησή του πόρου για τις φυτείες.

* Αποφυγή αζωτούχου  υπερλίπανσης  που δίνει φυτά ρωμαλέα, επιρρεπή στις εντομολογικές προσβολές, που καταναλώνουν περισσότερο νερό και δίνουν λιγότερο βαμβάκι

*Προώθηση ποικιλιών  μειωμένων υδατικών αναγκών (ξηρικές ποικιλίες).

Οι απόψεις μας,  για το πώς θα έπρεπε να είναι  το βαμβάκι σαν καλλιέργεια και ως προϊόν για  να είχε καλύτερη διαπραγμάτευση στις διεθνείς αγορές, είναι με αδρές γραμμές οι παρακάτω:  Eπιλογή  για παράδειγμα μετά από έρευνα κάποιων ποικιλιών που καλλιεργούνται στην Ελλάδα οι σπόροι των οποίων εξασφαλίζουν  την μεγαλύτερη βλαστικότητα και φυτρωτική  ικανότητα τις λιγότερες απαιτήσεις σε νερό και  έχουν  για τον παραγωγό απόδοση σε σύσπορο βαμβάκι.

Ο εκκοκκιστής , να έχει τη δυνατότητα χωριστής αποθήκευσης του παραλαμβανόμενου βαμβακιού κατά ποικιλία και χωριστής εκκόκκισης,  που θα έδιναν   ίνα με λευκό χρώμα, εξαιρετικού μήκους  και ποιότητας. Αν τα ανωτέρω συνοδευτούν και  με πληρωμή στον αγρότη  βάσει των ποιοτικών χαρακτηριστικών  του  παραδιδόμενου βαμβακιού, τότε είναι σίγουρο ότι θα αναγεννιόταν και πάλι το επώνυμο Ελληνικό Βαμβάκι και οι τιμές παραγωγού θα ήταν καλύτερες. Ρομαντισμοί θα έλεγαν κάποιοι, αλλά η αλήθεια είναι ότι,  όταν όλα μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι, κάποιοι βολεύονται, κάποιοι αδυνατούν να θρέψουν τα παιδιά τους  και οι εκκοκκιστές   ξεμπλέκουν στα γρήγορα, κερδίζουν από τις αναπροσαρμογές του εκκοκκισμένου και γλυτώνουν τα έξοδα των επενδύσεων για χωριστούς αποθηκευτικούς χώρους  και χωριστή εκκόκκιση. 

Βέβαια οι θιασώτες του εξοστρακισμού της βαμβακοκαλλιέργειας στο όνομα της οικολογικής τους ευαισθησίας ζητούν αύριο ει δυνατόν αύριο να σταματήσει η καλλιέργεια του βαμβακιού. Όμως το βαμβάκι είναι από τα λίγα προϊόντα   με θετικό ισοζύγιο κι είναι το προϊόν  που από το 1970 και δώθε  στήριξε γενιές και γενιές αγροτών  στον θεσσαλικό κάμπο, σπούδασε  παιδιά, πάντρεψε θυγατέρες, άλλαξε τη μορφή των χωριών της Θεσσαλίας , επομένως χρειάζεται προσοχή. Η  αναδιάρθρωση των καλλιεργειών γίνεται ούτως ή άλλως  και  αυτό οφείλεται στο ότι σημαντικός αριθμός καλλιεργητών  απομακρύνεται  από το  βαμβάκι , είτε  λόγω των χαμηλών τιμών του προϊόντος  που δρουν αποτρεπτικά στην καλλιέργεια, είτε από αδυναμία στην  καλλιέργεια  λόγω  γηρατειών και δεν είναι λίγοι αυτοί, είτε λόγω  απογοήτευσης  που νοιώθει ο παραγωγός λόγω των ζημιών από το Πράσινο σκουλήκι,  και  το τελευταίο και σημαντικό το όλο και  αυξανόμενο κόστος  άρδευσης. Μεγάλο μέρος των παραγωγών που αποχωρούν από το βαμβάκι στρέφονται στην καλλιέργεια δημητριακών (σταριού, καλαμποκιού) και κτηνοτροφικών φυτών . Αλλά και νέοι αγρότες  αποφεύγουν να εμπλακούν  με την καλλιέργεια του βαμβακιού διότι αφενός δεν έχουν δικαιώματα καλλιέργειας, αφετέρου τους λείπει ο ιδιαίτερα ακριβός εξοπλισμός.  Επομένως αργά αλλά σταθερά γίνεται η στροφή, η  βαμβακοκαλλιέργεια  μειώνεται, ήδη το 2012 καλλιεργήθηκαν περί τα 2.800.000 στρέμματα και το 2013 ακόμη πιο λίγα. Οι νέοι στρέφονται   και προς τις παραδοσιακές καλλιέργειες, οπωσδήποτε όμως η βιωσιμότητά τους είναι το ζητούμενο.