Κάπνισμα: Βιάζει καθημερινά το στόμα μας

Του Γεώργιου Χ. Λάσκαρη
Στοματολόγου, Ιατρού – Οδοντίατρου
Αναπληρωτή  Καθηγητή Στοματολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, επισκέπτη καθηγητή Πανεπιστημίου Λονδίνου, προέδρου Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Στοματολογίας

Το κάπνισμα αποτελεί την πιο καταστροφική για την υγεία του ανθρώπου μάστιγα της εποχής μας. Στον αγροτικό πληθυσμό εξάλλου η συνήθεια του καπνίσματος είναι πολύ υψηλή. Πολλαπλές είναι οι επιπτώσεις του καπνίσματος στο στόμα. Από πρόσφατη έρευνα προέκυψε ότι το 92% των ασθενών πού εμφάνισαν καρκίνο του στόματος ήταν καπνιστές και μόνο το 8% ήταν μη καπνιστές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση ανδρών-γυναικών με καρκίνο στόματος που σήμερα είναι 1,3:1 ενώ στη δεκαετία του 1950 ήταν 6:1.
Μπορούμε να διαχωρίσουμε τις βλάβες του καπνίσματος στο στόμα σε δυο κατηγορίες: Σε βλάβες ακίνδυνες για τη ζωή, και σε βλάβες που απειλούν τη ζωή του καπνιστή.

Βλάβες ακίνδυνες για τη ζωή

α. Η κακοσμία του στόματος, από τον καπνό η οποία δημιουργεί κοινωνικά προβλήματα, αφού είναι δυνατόν να επηρεάσει αρνητικά τις επαγγελματικές, κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις ενός ατόμου.

β. Η κιτρινόφαιη χρώση, των δοντιών που δημιουργεί κυρίως αισθητικό πρόβλημα, αφού το χρώμα των δοντιών μπορεί να είναι από κίτρινο έως σκούρο καφέ ή και μαύρο, εξαρτώμενο από τον αριθμό των τσιγάρων και το χρονικό διάστημα που καπνίζει κάποιος.

γ. Η μελάγχρωση, των καπνιστών που παρατηρείται σε άτομα που καταναλώνουν μεγάλο αριθμό τσιγάρων και οφείλεται σε αυξημένη παραγωγή μελανίνης από τα μελανοκύτταρα. Κλινικά, παρατηρείται μια υπέρχρωση (μελανά) στα προστομιακά ούλα και στο φατνιακό βλεννογόνο του στόματος.

δ.Η νικοτινική στοματίτιδα, εμφανίζεται αποκλειστικά στην υπερώα (ουρανίσκο) των καπνιστών (κυρίως πίπας). Οφείλεται στην ανάπτυξη υψηλής θερμότητας στο στόμα. Χαρακτηρίζεται από έντονη ερυθρότητα στο μέσο και οπίσθιο τμήμα της σκληρής υπερώας, που στη συνέχεια γίνεται γκρίζο ή λευκό, λόγω πάχυνσης και κερατινοποίησης του επιθηλίου. Σε μανιώδεις καπνιστές δημιουργούνται αυλακώσεις και ραγάδες. Η βλάβη αυτή δεν είναι προκαρκινική και συνήθως είναι αναστρέψιμη αν διακοπεί το κάπνισμα.

ε.Λευκές γραμμοειδείς πλάκες, ελαφρά επηρμένες, στο βλεννογόνο του κάτω κυρίως χείλους και παρατηρούνται σε άτομα που καπνίζουν πάνω από 40 τσιγάρα την ήμερα και οφείλεται στην υψηλή θερμοκρασία που αναπτύσσεται στη θέση που κρατιέται το τσιγάρο. Και οί βλάβες αυτές υποχωρούν σε 1 -2 μήνες εάν σταματήσει το κάπνισμα

Βλάβες απειλητικές για τη ζωή του καπνιστή

α. Η λευκοπλακία, που ανήκει στις προκαρκινικές βλάβες του στόματος (στις 100 λευκοπλακίες οι 6-8 εξελίσσονται σε καρκίνο εάν αφεθούν χωρίς θεραπεία). Η λευκοπλακία σχετίζεται άμεσα με το κάπνισμα, αφού 9 στους 10 ασθενείς είναι καπνιστές. Κλινικά, εμφανίζεται σαν μια λευκή πλάκα, σταθερά προσκολλημένη στο βλεννογόνο του στόματος. Διακρίνουμε τρία είδη λευκοπλακίας: την ομοιογενή, λευκή ομοιογενής πλάκα με χαμηλό κίνδυνο εξαλλαγής σε καρκίνο, την κοκκιώδη, πού χαρακτηρίζεται από ερυθρή επιφάνεια με πολλαπλά μικρά λευκά οζίδια και αυξημένο κίνδυνο εξαλλαγής και τη μυρμηκιώδη (σπάνια), όπου παρατηρείται μια ανώμαλη, εξωφυτική πλάκα με αυξημένο επίσης κίνδυνο εξαλλαγής. Η λευκοπλακία εμφανίζεται κυρίως στην παρειά, γλώσσα, ούλα και στο κάτω χείλος.

β. Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα του βλεννογόνου του στόματος, είναι το συχνότερο κακόηθες νεόπλασμα, αφού αντιπροσωπεύει το 92-95% των κακοηθών όγκων του στόματος. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος του στόματος είναι συχνός αφού είναι ο 6ος σε συχνότητα στους άνδρες και ο 9ος στις γυναίκες. Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα καταγράφονται κάθε χρόνο 500-600 νέες περιπτώσεις με καρκίνο του στόματος και 200 περίπου θάνατοι. Κλινικά, παρουσιάζει μια πολυμορφία.

Σε αρχικό στάδιο είναι ασυμπτωματικός και εμφανίζεται ως ερυθρή πλάκα, λευκή πλάκα, διάβρωση και μικρό ογκίδιο. Σε όψιμο στάδιο, εμφανίζεται ως βαθύ επώδυνο έλκος με σκληρή βάση ή σαν μια εξωφυτική, ελκωμένη μάζα. Οι πιο συχνές θέσεις εμφάνισης είναι τα πλάγια χείλη της γλώσσας (στα δυο οπίσθια τριτημόρια) και το κάτω χείλος και ακολουθούν η παρειά, το έδαφος του στόματος, η υπερώα και τα ούλα. Πρόκειται για πολύ επιθετικό καρκίνο που δίνει, συνήθως, μεταστάσεις στους σύστοιχους τραχηλικούς λεμφαδένες.

Τι συμβαίνει με τις γυναίκες

Η μεγάλη επίπτωση στις γυναίκες τις τελευταίες δυο δεκαετίες αποδίδεται κυρίως στη μεγάλη αύξηση του καπνίσματος και την κατανάλωση αλκοόλ από τις γυναίκες.
Τα τελευταία 10 χρόνια εξάλλου ενοχοποιούνται στην εμφάνιση καρκίνου του στόματος οι ιοί HPV και ιδιαίτερα τα στελέχη 16 και 18 που μεταδίδονται με στοματογεννητική επαφή στο στόμα. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η διάγνωση του καρκίνου συνήθως καθυστερεί και, δυστυχώς, όσο μεγαλύτερη η καθυστέρηση τόσο μικρότερες είναι οι πιθανότητες για επιβίωση του ασθενούς. Όταν υπάρχει μικρό έλκος (πληγή), λευκή ή κόκκινη πλάκα στο στόμα που δεν υποχωρεί, ο ασθενής αμέσως πρέπει να προσφεύγει σε ειδικό στοματολόγο.
Όλες οι βλάβες που προκαλεί το κάπνισμα στο στόμα (αθώες και επικίνδυνες) μπορεί να προληφθούν με την αποχή ή τη διακοπή του καπνίσματος. Ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές κάθε μεταβολή στο στόμα του ασθενούς είναι αιτία να προσφύγει για βοήθεια στον οδοντίατρο, τον αγροτικό ιατρό, το Κέντρο Υγείας της περιοχής και στη συνέχεια, αν διαπιστωθεί πρόβλημα, στον ειδικό στοματολόγο.


Πίνακας 1.    Βλάβες  και νοσήματα στο στόμα από το κάπνισμα.