Είδος υπό εξαφάνιση οι μικροί αγρότες στις ΗΠΑ

«Προσπαθούν να μας σβήσουν από το χάρτη». Με αυτό τον τίτλο ξεκινά το έγκριτο περιοδικό Time το άρθρο του, το οποίο είναι αφιερωμένο στην κρίση που διανύουν οι Αμερικανοί αγρότες.

Εδώ περίπου και δύο αιώνες η οικογένεια Rieckmann εκτρέφει αγελάδες για την παραγωγή γάλακτος στην πολιτεία Γουινσκόνσιν (Wisconsin) των ΗΠΑ. Η Mary και ο John Rieckmann έχουν τη διαχείριση της φάρμας και εκτρέφουν 45 αγελάδες και μέχρι στιγμής έχουν βιώσει πολλά- ξηρασίες, πλημμύρες, πλεονάσματα γάλακτος που κατακρήμνισαν τις τιμές. Αλλά δεν έχουν βιώσει παρόμοια κρίση όπως η τρέχουσα.

Η οικογένεια Rieckmanns έχει χρέος ύψους 300.000 δολαρίων (περίπου 270.000 ευρώ) και οι εισπράκτορες τους «κυνηγούν» για τιμολόγια ζωοτροφών και την εξόφληση ενός μεταχειρισμένου τρακτέρ που αγόρασαν για να διατηρήσουν την εκμετάλλευσή τους. Όμως, είναι πιο δύσκολο από ποτέ το να βγάλουν κέρδος, πόσο μάλλον να ξεπληρώσουν τα χρέη τους, σύμφωνα με την Mary Rieckmann στη συνέντευξη που έδωσε για το περιοδικό Time μέσα από την κουζίνα του σπιτιού της όπου μένει μαζί με τον άντρα της John και δύο από τα συνολικά 7 παιδιά τους. Οι Rieckmanns λαμβάνουν 16 δολάρια περίπου για κάθε 100 λίμπρες γάλακτος που πωλούν. Πρόκειται για μείωση της τάξης του 40% σε σύγκριση με πριν από 6 χρόνια. Υπάρχουν εβδομάδες όπου όλα τα κέρδη από την πώληση του γάλακτος πηγαίνει προς την μηνιαία πληρωμή υποθηκών ύψους 2.100 δολαρίων. Δύο εισπράκτορες έχουν κάνει ασφαλιστικά μέτρα έναντι της εκμετάλλευσης. «Τι κάνεις όταν είσαι κολλημένος στον τοίχο και απλά δεν ξέρεις με ποιο τρόπο να γυρίσεις;» λέει ο Rieckmann, καθώς το παλαιό τους ψυγείο αρχίζει να βουίζει. Η Mary, 79 ετών και ο John, 80 ετών, ήλπιζαν να κληροδοτήσουν το αγρόκτημα στους δύο γιους τους, ηλικίας 55 και 50 ετών, που ζουν ακόμα μαζί τους και δουλεύουν στη φάρμα. Τώρα είναι λιγότερο επικεντρωμένοι στην κληρονομιά τους αλλά στο πως θα βγάλουν την κάθε εβδομάδα.

Το αμερικανικό αγροτικό όνειρο αργοσβήνει

Στην αμερικανική φαντασία, τουλάχιστον, το οικογενειακό αγρόκτημα εξακολουθεί να υπάρχει όπως στις ευχετήριες κάρτες διακοπών: ως μια γραφική, μέτρια ευημερούσα έκταση που γεμίζει υγιεινά τον χώρο ανάμεσα στα αστικά κέντρα όπου ζουν οι περισσότεροι από εμάς.

Αλλά οι τελευταίες ημέρες του 2019 βρήκαν τις μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις να πλήττονται από όλες τις πλευρές: εμπορικός πόλεμος, έντονα καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, λιμνάζουσες τιμές των βασικών εμπορευμάτων σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση, πολιτική πόλωση και γεωργία των πολυεθνικών που δεν καθορίζεται από τα σιλό και τους αχυρώνες, αλλά από την τεχνολογία και την αποτελεσματικότητα της οικονομικής κλίμακας. Είναι η χειρότερη κρίση εδώ και δεκαετίες.

Πτωχεύσεις στο κόκκινο

Οι πτωχεύσεις στις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ έχουν ανέλθει κατά 12% από τον Ιούνιο του 2018 σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2019 και 50% στα βορειοδυτικά. Δεκάδες χιλιάδες αγρότες σταμάτησαν να παράγουν καθώς αναγνώρισαν ότι η πτώχευση δεν θα τους έσωζε. Το αμερικανικό έθνος έχασε περισσότερες από 100.000 φάρμες το διάστημα 2011-2018, από τις οποίες οι 12.000 χάθηκαν μεταξύ 2017-2018.

Το αγροτικό χρέος αγγίζει τα 416 δισ. δολάρια και βρίσκεται σε ιστορικά υψηλό σημείο. Περισσότεροι από τους μισούς αγρότες έχουν χάσει τα λεφτά τους από το 2013 και έχασαν πάνω από 1,644 δολάρια το 2019. Οι εκπρόθεσμες αγροτικές δανειοδοτήσεις αυξάνονται.

Την ίδια ώρα, οι αυτοκτονίες σε αγροκτήματα αυξάνονται με ανησυχητικό ρυθμό. Οι αγρότες δεν είναι οι μόνοι εργαζόμενοι στην αμερικανική οικονομία που εκτοπίζονται από την τεχνολογία, αλλά όταν χάνουν τη δουλειά τους, εκδιώχνονται επίσης από τα σπίτια τους και από τη γη που υπήρχε στην οικογένειά τους για πολλές γενιές.

Η παρακμή της αγροτικής Αμερικής

Ακόμη και οι μεγάλες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν πρωτοφανείς προκλήσεις. Η Dean Foods, μια διεθνής εταιρεία γαλακτοκομικών προϊόντων που αγοράζει γάλα από χιλιάδες μικρούς αγρότες, υπέβαλε αίτηση πτώχευσης στις 12 Νοεμβρίου 2019 και επιδιώκει την πώληση της, γεγονός που θέτει ακόμη ένα εμπόδιο στους αγρότες που αναζητούν ευκαιρίες πώλησης του γάλακτος.

Οι μικρές εκμεταλλεύσεις, δηλαδή εκείνες που παράγουν λιγότερα από 350.000 δολάρια το χρόνο πριν από τις δαπάνες, αντιπροσώπευαν μόλις το 1/4 της αμερικανικής παραγωγής τροφίμων το 2017, από σχεδόν το 50% το 1991. Στη γαλακτοβιομηχανία, οι μικρές εκμεταλλεύσεις αντιπροσώπευαν μόλις το 10% της παραγωγής. Η εξαφάνιση του μικρού αγροκτήματος θα επιταχύνει περαιτέρω την παρακμή της αγροτικής Αμερικής, η οποία αγωνίζεται να διατηρήσει μια οικονομική βάση εδώ και δεκαετίες.

Τεχνολογία και παγκοσμιοποίηση άλλαξαν το ρου της αγροτικής ιστορίας

Ένα συνονθύλευμα παραγόντων οδήγησε στην πρόσφατη κρίση στον κλάδο της αμερικανικής γεωργίας. Μετά την άνθηση στις αρχές του 21ου αιώνα, οι τιμές των πρώτων υλών όπως το καλαμπόκι, η σόγια, το γάλα και το κρέας άρχισαν να μειώνονται το 2013. Ο λόγος αυτών των μειωμένων τιμών είναι οι δίδυμες δυνάμεις που ανατρέπουν μεγάλο μέρος της αμερικανικής οικονομίας: τεχνολογία και παγκοσμιοποίηση. Η τεχνολογία έχει καταστήσει τα αγροκτήματα πιο αποδοτικά από ποτέ. Ωστόσο, οι οικονομίες κλίμακας σήμαιναν ότι τα περισσότερα από τα οφέλη τα αποκόμισαν οι οργανωμένοι αγρότες, οι οποίοι έχτισαν τεράστιες εκμεταλλεύσεις καθώς οι μικρότεροι αγρότες εξαντλήθηκαν. Ακόμη και όταν 4.000.000 εκμεταλλεύσεις εξαφανίστηκαν στις ΗΠΑ μεταξύ 1948 και 2015, η συνολική παραγωγή των αγροκτημάτων υπερδιπλασιάστηκε. Η παγκοσμιοποίηση έφερε περισσότερους αγρότες στη διεθνή αγορά καλλιεργειών, πλημμύρισε την αγορά με σπόρους σόγιας και καλαμποκιού, βοοειδή και γάλα και η αυξημένη προσφορά έφερε χαμηλότερες τιμές. Η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων αυξήθηκε κατά 30% την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με τον John Newton, κύριο οικονομολόγο του Αμερικανικού Γεωργικού Γραφείου. Εάν και αυτό είναι καλό για τη διατροφή του πλανήτη, ταυτόχρονα μειώνονται τα κέρδη των παραγωγών, των οποίων τα κόστη δεν πέφτουν όταν πέφτουν οι τιμές.

Στη δίνη του εμπορικού πολέμου

Επίσης, ο εμπορικός πόλεμος του Προέδρου Trump δεν βοήθησε καθόλου. Αφού οι Ηνωμένες Πολιτείες χτύπησαν τα τιμολόγια για τα κινεζικά αγαθά, συμπεριλαμβανομένου του χάλυβα και του αλουμινίου πέρυσι, η Κίνα ανταπέδωσε με δασμούς 25% για τις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων από τις ΗΠΑ. Έπειτα η Κίνα στράφηκε σε άλλες χώρες όπως η Βραζιλία για να αντικαταστήσει την αμερικανική σόγια και το καλαμπόκι. Ως εκ τούτου, η κυβέρνηση Trump έχει διαθέσει 16 δισεκατομμύρια δολάρια ως βοήθεια στους αγρότες που επλήγησαν από τον εμπορικό πόλεμο, όμως οι μικροί αγρότες παραπονιούνται ότι το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων έχει περάσει σε τεράστιους παραγωγούς με μεγάλες απώλειες καλλιεργειών.

Οι μικρότερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις αλλαγές αυτές, για τις οποίες κατηγορούν την κυβερνητική πολιτική και την έλλειψη εφαρμογής της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας. Η κυβέρνηση είναι στην πλευρά των μεγάλων εκμεταλλεύσεων, λένε, και είναι αμφιλεγόμενο το κατά πόσον οι μικρές εκμεταλλεύσεις μπορούν να επιτύχουν.

«Γίνετε μεγάλοι ή αποχωρήστε»

«Γίνετε μεγάλοι ή αποχωρήστε», είχε πει ο Earl Butz, υπουργός γεωργίας επί της διακυβέρνησης Nixon, στους αγρότες τη δεκαετία του 1970. Αντίστοιχο συναίσθημα βγάζει και ο Sonny Perdue, υπουργός γεωργίας υπό τον Πρόεδρο Trump.

Πλέον, πολλοί μικροί Αμερικανοί αγρότες πωλούν τις καλλιέργειές τους κάτω από το κόστος παραγωγής τους. Οι τιμές είναι τόσο χαμηλές ώστε αγρότες σαν τους Rieckmanns προσπαθούν να βρουν άλλους τρόπους να βγάλουν χρήματα για να κρατήσουν το αγρόκτημα τους.

Ταυτόχρονα, δεν ευνοούν και οι καιρικές συνθήκες καθώς το 2019 σημειώθηκαν ισχυρές βροχοπτώσεις, χιόνι εκτός εποχής και πλημμύρες. Την ίδια ώρα, αυξάνονται τα ψυχικά προβλήματα σε αγρότες που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Η Farm Aid έχει μια τηλεφωνική γραμμή SOS για τους αγρότες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες και σκέφτονται ακόμη και την αυτοκτονία. Τα τηλεφωνήματα έχουν αυξηθεί κατά 109% το διάστημα 2018-2019.

Πόλεις-φαντάσματα το επόμενο βήμα

Η αγροτική Αμερική συρρικνώνεται εδώ και δεκαετίες και η μεγάλη ύφεση επιτάχυνε αυτή τη συρρίκνωση, καθώς οι θέσεις εργασίας στην αγροτική παραγωγή εξαφανίστηκαν και οι άνθρωποι μετακόμισαν σε πόλεις και προάστια για να αναζητήσουν εργασία. Μεταξύ του 2008 και του 2017, οι μητροπολιτικές περιοχές που περιλάμβαναν κεντρικές πόλεις τουλάχιστον 50.000 ατόμων αντιστοιχούσαν στο 99% της συνολικής απασχόλησης και της αύξησης του πληθυσμού, σύμφωνα με στοιχεία που έγραψε ο David Swenson, οικονομολόγος στο κρατικό πανεπιστήμιο της Αϊόβα. Στις μεσοδυτικές πολιτείες, στο 81% των αγροτικών περιοχών παρατηρήθηκε μείωση του πληθυσμού μεταξύ 2008 και 2017, και στα βορειοανατολικά το 85% των αγροτικών κομητειών συρρικνώθηκε κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου.

Παράλληλα, περίπου 4.400 σχολεία σε αγροτικές περιοχές έκλεισαν μεταξύ 2011 και 2015, σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Στατιστικής για την Εκπαίδευση των ΗΠΑ. «Είχα πολλούς γείτονες, τώρα δεν έχω σχεδόν κανέναν», λέει ο George Naylor, παραγωγός καλαμποκιού και σόγιας στην Αϊόβα που προσπαθεί να μεταβεί στη βιολογική γεωργία για να παραμείνει στο επάγγελμα. Οι Αμερικανοί συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο σε μερικές μητροπολιτικές περιοχές – μέχρι το 2040, το 70% των Αμερικανών θα ζουν σε 15 πολιτείες. Οι περιφέρειες που περιβάλλουν τις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις της Αμερικής μπορεί να γίνουν οι επόμενες πόλεις-φαντάσματα της χώρας.

Προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού

Οι μικρότεροι αγρότες προειδοποιούν ότι μια χώρα χωρίς τοπικούς αγρότες μπορεί να έχει προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Εάν μια εταιρεία παρέχει όλο το γάλα ή το τυρί σε μια ολόκληρη περιοχή, τι συμβαίνει όταν η πρώτη της ύλη μολυνθεί ή μια θύελλα την απομονώσει από την υπόλοιπη χώρα;

Οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις υποστηρίζουν ότι η συγκέντρωση γεωργικής γης μεταξύ μερικών μεγάλων εταιρειών είναι παρόμοια με τη φεουδαρχία, και είναι μη αμερικανική. Διοχετεύονται επίσης τα κέρδη που μπορεί να προκύψουν από τη γεωργία σε μακρινούς επενδυτές, επιδεινώνοντας τις οικονομικές και γεωγραφικές διαιρέσεις που τροφοδοτούν το πολιτικό χάσμα του έθνους.

«Σπάσιμο» συγχωνεύσεων και εφαρμογή αντιμονοπωλιακών νόμων

Οι αγρότες θεωρούν ότι η καλύτερη λύση είναι μια κυβερνητική πολιτική που υποβαθμίζει την ενοποίηση των σούπερ μάρκετ και των βιομηχανιών επεξεργασίας τροφίμων που αγοράζουν πρώτες ύλες από τους αγρότες. Ο υφιστάμενος αντιμονοπωλιακός νόμος θα επέτρεπε στην κυβέρνηση να εμποδίσει τις μεγάλες συγχωνεύσεις που σημαίνει ότι οι αγρότες έχουν λιγότερες ευκαιρίες για να πουλήσουν τις καλλιέργειές τους και ότι οι προμήθειες είναι ακριβότερες, αλλά οι νόμοι αυτοί είναι σε μεγάλο βαθμό ανεφάρμοστοι.

Λαμπρή εξαίρεση οι βιοκαλλιεργητές

Ωστόσο, μια κατηγορία μικρών γεωργών ευδοκιμεί στην τρέχουσα αγορά: οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις που μπορούν να χρεώνουν ως premium τις καλλιέργειες τους και που μπορούν να τις πουλήσουν σε τοπικό επίπεδο. Υπήρχαν περισσότεροι από 14.000 πιστοποιημένοι βιοκαλλιεργητές το 2016, αυξημένοι κατά 58% από το 2011. Αλλά η αλλαγή από τη συμβατική στη βιολογική καλλιέργεια/κτηνοτροφία είναι δαπανηρή για τους αγρότες όπως οι Rieckmann οι οποίοι είναι ήδη βαθιά χρεωμένοι, οπότε αυτομάτως δεν αποτελεί επιλογή. Δεν έχουμε πάρει ούτε ένα εκατοστό βοήθειας από την κυβέρνηση, λέει ο Rieckmann, δεδομένου ότι η βοήθεια προορίζεται για τις εκμεταλλεύσεις με τις περισσότερες γεωργικές εκτάσεις και ζώα. Δεν πιστεύουν ότι κάτι θα αλλάξει. «Μερικές φορές αισθάνομαι», λέει η Mary Rieckmann, «σαν να προσπαθούν να μας σβήσουν από το χάρτη».