Αλληλέγγυα ευθύνη καταβολής ασφαλιστικών οφειλών

Με την εγκύκλιο 9/2020 κοινοποιήθηκαν οι διατάξεις του άρθρου 64 του ν. 4646/2019 (ΦΕΚ Α' 201) με τις οποίες τροποποιήθηκαν οι προϋποθέσεις θεμελίωσης της αλληλέγγυας ευθύνης της παραγράφου 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015 (ΦΕΚ Α' 32). 

Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με τις εν λόγω διατάξεις για να καταστεί ένα φυσικό πρόσωπο αλληλέγγυα ευθυνόμενο για την καταβολή των ασφαλιστικών οφειλών νομικού προσώπου θα πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά οι κάτωθι προϋποθέσεις:

α. Το φυσικό πρόσωπο να συμμετείχε στη διοίκηση του νομικού προσώπου με κάποια από τις προβλεπόμενες εκπροσωπευτικές/διαχειριστικές ιδιότητες της παραγράφου 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015 όπως ισχύει (π.χ. Προέδρου, Δ/ντος Συμβούλου, Εκκαθαριστή κλπ.)

β. Το φυσικό πρόσωπο να κατείχε την εν λόγω ιδιότητα, είτε κατά την ημερομηνία λήξης της προθεσμίας καταβολής των οφειλόμενων ασφαλιστικών εισφορών είτε κατά την ημερομηνία λήξης της προθεσμίας καταβολής δόσης ρύθμισης, δηλαδή κατά την ημερομηνία απώλειας της ρύθμισης με την οποία είχαν διακανονιστεί σε δόσεις οι οφειλόμενες ασφαλιστικές εισφορές.

γ. Το φυσικό πρόσωπο να υπήρξε υπαίτιο για την μη καταβολή των οφειλόμενων ασφαλιστικών εισφορών του νομικού προσώπου.

Με τις εν θέματι κοινοποιούμενες διατάξεις, όπως αναλύεται ειδικότερα στη συνέχεια, παρατείνεται η προθεσμία υποβολής αίτησης απαλλαγής και προσδιορίζονται για πρώτη φορά ενδεικτικές περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας.

1. Παράταση προθεσμίας υποβολής αίτησης και επανεξέταση αιτήσεων.

Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 86 του ν. 4826/2021 (ΦΕΚ Α' 160), με τις οποίες τροποποιήθηκε το τρίτο εδάφιο της παραγράφου 44 του άρθρου 66 του ν. 4646/2019 (ΦΕΚ Α' 201), προβλέπεται ότι η καταληκτική προθεσμία υποβολής αίτησης από τα φυσικά πρόσωπα της παραγράφου 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015 (ΦΕΚ Α' 32) για την απαλλαγή τους από την αλληλέγγυα ευθύνη καταβολής των ασφαλιστικών οφειλών νομικών προσώπων παρατείνεται έως την 31η Δεκεμβρίου 2021.
Υπενθυμίζεται ότι η αρχική προθεσμία υποβολής αίτησης έληξε την 31η Δεκεμβρίου 2020 και δεν παρατάθηκε έκτοτε μέχρι και την προαναφερόμενη παράταση των κοινοποιούμενων διατάξεων.

Ως εκ τούτου, παλαιές αιτήσεις οι οποίες υποβλήθηκαν από τα προαναφερόμενα πρόσωπα μετά την 1η Ιανουαρίου 2021, δηλαδή μετά την αρχική λήξη της προθεσμίας, και είτε δεν έχουν εξεταστεί γιατί αρχειοθετήθηκαν είτε εξετάστηκαν και απορρίφθηκαν ως εκπρόθεσμες θα επανεξεταστούν από τις υπηρεσίες σας ως εμπροθέσμως υποβληθείσες χωρίς την υποβολή νέας αίτησης από τους ενδιαφερόμενους. Εφόσον απαιτηθεί η προσκόμιση πρόσθετων δικαιολογητικών - με βάση τα αναφερόμενα στη συνέχεια περί μη υπαιτιότητας - θα πρέπει να ενημερωθούν σχετικά οι αιτούντες από τις υπηρεσίες σας για να τα προσκομίσουν.

Επιπρόσθετα, αιτήσεις οι οποίες υποβλήθηκαν εμπρόθεσμα έως την 31η Δεκεμβρίου 2020, εξετάστηκαν από τις υπηρεσίες σας και απορρίφθηκαν διότι ενώ ίσχυαν στο πρόσωπο του αιτούντα οι προαναφερόμενες προϋποθέσεις α' και β' δεν ήταν δυνατή η θεμελίωση με αντικειμενικά κριτήρια της γ' προϋπόθεσης περί υπαιτιότητας - ελλείψει της κοινοποιούμενης ΥΑ - αυτές θα πρέπει να επανεξεταστούν οίκοθεν, λαμβάνοντας υπ' όψιν τις κάτωθι ενδεικτικές περιπτώσεις μη υπαιτιότητας.
Στις περιπτώσεις όπου έχει ασκηθεί προσφυγή από τον αιτούντα κατά της απορριπτικής απόφασης ή της σιωπηρής απόρριψης της αίτησής του, όπως προβλέπεται από την παράγραφο 44 του άρθρου 66 του ν. 4646/2019, αυτό δεν θα κωλύει την εκ νέου εξέταση της αίτησής του αρκεί, σε περίπτωση απαλλαγής του, να προσκομίσει κατά την παραλαβή των απαλλακτικών αποφάσεων την παραίτησή του από το δικόγραφο της προσφυγής.

Τέλος, διευκρινίζεται εκ νέου ότι η αρμοδιότητα του ΚΕΑΟ για έκδοση απόφασης απαλλαγής από αλληλέγγυα ευθύνη υφίσταται μόνο στις περιπτώσεις που έχουν διενεργηθεί πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης για την επιδίωξη της είσπραξης των οφειλών του νομικού προσώπου. Αν δεν συντρέχει αυτή η προϋπόθεση, θα συντάσσεται σύντομο ενημερωτικό σημείωμα με το οποίο θα βεβαιώνεται ότι δεν έχουν ληφθεί αναγκαστικά μέτρα κατά του νομικού προσώπου και η αίτηση θα προωθείται συνοδευόμενη από το εν λόγω σημείωμα στην καθ' ύλην αρμόδια Τοπική υπηρεσία e-Ε.Φ.Κ.Α. με κοινοποίηση στον αιτούντα προκειμένου να εξεταστεί το αίτημά του κατά το μέρος που αφορά στην χορήγηση Αποδεικτικού Ασφαλιστικής Ενημερότητας (Α.Α.Ε.).

Διευκρινίζεται ότι σύμφωνα με τη γραμματική διατύπωση του δεύτερου εδαφίου της παραγράφου 44 του άρθρου 66 του ν. 4646/2019, η αίτηση απαλλαγής δύναται να υποβληθεί για την άρση και άλλων μέτρων εις βάρος του αιτούντα πλην των αναγκαστικών μέτρων.

Συγκεκριμένα το εν λόγω εδάφιο αναφέρει τα εξής:
«Τα φυσικά πρόσωπα της παρ. 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015 (A' 32) δεν ευθύνονται για τις οφειλές αυτές, εφόσον δεν πληρούν τις προϋποθέσεις των περ. α), β) και γ) του άρθρου 64 του παρόντος και αίρονται τα σε βάρος τους ληφθέντα αναγκαστικά και άλλα μέτρα.»
Ως άλλα μέτρα πλην των αναγκαστικών νοούνται πάσης φύσεως διοικητικά μέτρα εις βάρος του αιτούντα, όπως είναι η απόρριψη αιτήματος χορήγησης Α.Α.Ε.

2. Ενδεικτικές περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας.

Κατ' εξουσιοδότηση των διατάξεων της περίπτωσης γ' της παραγράφου 1 του άρθρου 31 εκδόθηκε η υπ' αρ. 65118/6-9-2021 Υπουργική Απόφαση (ΥΑ) «Περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας για τη μη στοιχειοθέτηση της αλληλέγγυας ευθύνης για οφειλές προς τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 31 του ν. 4321/2015» (ΦΕΚ Β' 4217), με την οποία τυποποιήθηκε για πρώτη φορά με κανονιστικό τρόπο η δυσαπόδεικτη προϋπόθεση της έλλειψης υπαιτιότητας, λαμβάνοντας υπ' όψιν πραγματικά περιστατικά ως αντικειμενικά κριτήρια απαλλαγής. Με βάση τα εν λόγω κριτήρια θα πρέπει οι υπηρεσίες μας κατά την εξέταση των υποβαλλόμενων αιτήσεων να διαμορφώσουν κρίση για τη θεμελίωση ή μη στο πρόσωπο του αιτούντα της εν λόγω προϋπόθεσης περί υπαιτιότητας και, κατά συνέπεια, να αποφανθούν επί της απαλλαγής του από την αλληλέγγυα ευθύνη.
Συγκεκριμένα, με το άρθρο 2 της ΥΑ ορίζονται οι κάτωθι ενδεικτικές περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας:

• Αδυναμία άσκησης καθηκόντων λόγω βαριάς ασθένειας ή νοσηλείας.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 1 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως έλλειψη υπαιτιότητας η αδυναμία του φυσικού προσώπου να ασκήσει τα καθήκοντά του και να επιληφθεί των υποθέσεων του νομικού προσώπου, λόγω βαριάς ασθένειας ή νοσηλείας του σε δημόσιο ή ιδιωτικό νοσοκομείο κατά τη διάρκεια του αιτούμενου χρονικού διαστήματος της απαλλαγής.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«1. Αποδεδειγμένη και παρατεταμένη αδυναμία άσκησης καθηκόντων διοίκησης λόγω βαριάς ασθένειας που εμποδίζει το πρόσωπο το οποίο έχει τις ιδιότητες της παρ. 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015 να επιληφθεί των υποθέσεων του νομικού προσώπου ή της νομικής οντότητας, κατά το χρόνο στον οποίο ανάγεται η αλληλέγγυα ευθύνη του. Για την απόδειξη της αδυναμίας άσκησης καθηκόντων, θα πρέπει να προσκομίζεται για κάθε μήνα ευθύνης σχετική ιατρική γνωμάτευση και βεβαίωση νοσηλείας από δημόσιο ή ιδιωτικό νοσοκομείο, συνοδευόμενες από οποιοδήποτε άλλο σχετικό έγγραφο.»

Ως εκ τούτου αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας θα πρέπει να συνοδεύονται από αντίστοιχα δικαιολογητικά όπως π.χ. βεβαίωση νοσηλείας από δημόσιο ή ιδιωτικό νοσοκομείο με ακριβή προσδιορισμό του χρόνου νοσηλείας, ιατρικές γνωματεύσεις οι οποίες πιστοποιούν τη νόσο και συστήνουν την αποχή από εργασία, τυχόν χορηγηθείσες αναρρωτικές άδειες, σχετικές αποφάσεις υγειονομικών επιτροπών ή οποιοδήποτε άλλο σχετικό έγγραφο τεκμηριώνει τα προαναφερόμενα.

• Συμμετοχή σε ειδικές διαδικασίες εκκαθάρισης ως εκκαθαριστής.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 2 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ ορίζεται ότι δεν υφίσταται υπαιτιότητα του εκκαθαριστή για την καταβολή των ασφαλιστικών οφειλών οι οποίες γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισης. Στην εν λόγω κατηγορία δεν περιλαμβάνονται οι περιπτώσεις απλής λύσης νομικού προσώπου παρά μόνο οι εκκαθαρίσεις οι οποίες προβλέπονται από ειδική διάταξη νόμου ή διατάσσονται με δικαστική απόφαση και προβλέπουν τον χρόνο και τον τρόπο ικανοποίησης των πιστωτών του υπό εκκαθάριση νομικού προσώπου.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«2. Εκκαθάριση του νομικού προσώπου ή της νομικής οντότητας σύμφωνα με ειδική διάταξη νόμου ή με δικαστική απόφαση, με τις οποίες προσδιορίζεται ο χρόνος και o τρόπος ικανοποίησης των πιστωτών του νομικού προσώπου/νομικής οντότητας. Στις περιπτώσεις αυτές ελέγχεται εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις των περ. α', β' και γ' της παρ. 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015 (Α'32), όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 64 του ν. 4646/2019 (Α' 201), για τον εκκαθαριστή μόνο για οφειλές που δημιουργούνται κατά την περίοδο της θητείας του.»
Διαδικασίες εκκαθάρισης οι οποίες προβλέπονται από ειδικές διατάξεις νόμου και με τις οποίες προσδιορίζεται επακριβώς ο χρόνος και ο τρόπος ικανοποίησης των πιστωτών του νομικού προσώπου είναι ενδεικτικά: α) η εκκαθάριση Πιστωτικού Ιδρύματος κατά τις ισχύουσες διατάξεις των άρθρων 145 κι επόμ. του ν. 4261/2014 ή τις προϊσχύουσες διατάξεις των άρθρων 68 κι επόμενα του ν. 3601/2007, β) η εκκαθάριση ασφαλιστικής επιχείρησης κατά τις ισχύουσες διατάξεις των άρθρων 235 κι επόμενα του ν. 4364/2016 ή τις προϊσχύουσες διατάξεις του νδ 400/1970, γ) η ειδική εκκαθάριση δημοσίων επιχειρήσεων κατά τις ισχύουσες διατάξεις των άρθρων 14Α κι επόμενα του ν.3429/2005, κ.α..

Ως εκ τούτου, αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας θα πρέπει να συνοδεύονται από αντίστοιχα δικαιολογητικά όπως π.χ. την απόφαση η οποία θέτει το νομικό πρόσωπο σε εκκαθάριση και διορίζει τον αιτούντα εκκαθαριστή.

• Άσκηση ειδικών καθηκόντων ξένων ως προς την τήρηση των ασφαλιστικών υποχρεώσεων.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 3 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο το οποίο, αν και είχε την εκ του νόμου προβλεπόμενη ιδιότητα ευθύνης κατά τα επίμαχα χρονικά διαστήματα οφειλών, ασκούσε στο νομικό πρόσωπο εξειδικευμένα καθήκοντα, ξένα ως προς την τήρηση των ασφαλιστικών υποχρεώσεων του νομικού προσώπου.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«3. Αποδεδειγμένη, με βάση έγγραφα (π.χ. σύμβαση εργασίας, βεβαίωση εταιρίας), αποκλειστική ανάθεση συγκεκριμένων καθηκόντων διοίκησης και εκπροσώπησης που δεν άπτονται των ασφαλιστικών υποχρεώσεων του νομικού προσώπου ή της νομικής οντότητας, εφόσον τα συγκεκριμένα πρόσωπα δεν έχουν αρμοδιότητα αποκλειστικής γενικής εκπροσώπησης και διαχείρισης του νομικού προσώπου ή της νομικής οντότητας, σύμφωνα με δημοσιευμένα έγγραφα.»

Η έλλειψη υπαιτιότητας στις περιπτώσεις αυτές, όπως προαναφέρεται στοιχειοθετείται μόνο υπό την αίρεση ότι στο φυσικό πρόσωπο δεν είχε ανατεθεί η γενική διαχείριση-εκπροσώπηση του νομικού προσώπου. Ως εκ τούτου, στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελέγχεται πρωτίστως αν από τα δημοσιευμένα καταστατικά έγγραφα του νομικού προσώπου έχει ανατεθεί στον αιτούντα η τυχόν εν γένει εκπροσώπηση και διαχείριση των υποθέσεων του νομικού προσώπου.

Ως γνωστόν, οι πράξεις των νομικών προσώπων οι οποίες υπόκεινται σε διατυπώσεις δημοσιότητας αναρτώνται στον ιστότοπο του Γενικού Εμπορικού Μητρώου (Γ.Ε.ΜΗ) καθώς και στον ιστότοπο του Εθνικού Τυπογραφείου (ΕΤ) (μόνο για ΑΕ-ΕΠΕ προ της σύστασης του Γ.Ε.ΜΗ.) και η αναζήτηση των εν λόγω εγγράφων μπορεί να πραγματοποιηθεί με κριτήριο αναζήτησης τον Α.Φ.Μ. ή την Επωνυμία του νομικού προσώπου.

Αν, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, από τον έλεγχο των καταστατικών εγγράφων προκύπτει ότι δεν έχει ανατεθεί στον αιτούντα η γενική διαχείριση-εκπροσώπηση του νομικού προσώπου, τότε μόνο θα εξετάζεται αν του έχουν ανατεθεί ειδικά καθήκοντα ξένα ως προς την καταβολή των ασφαλιστικών οφειλών.

Ως εκ τούτου, αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας θα πρέπει να συνοδεύονται από αντίστοιχα δικαιολογητικά όπως π.χ. σχετική βεβαίωση του νομικού προσώπου υπογεγραμμένη από το νόμιμο εκπρόσωπό του, την συναφθείσα με το νομικό πρόσωπο σύμβαση εργασίας/έργου από την οποία προκύπτει ότι ασκούσε π.χ. καθήκοντα Διευθυντή Ανθρώπινου Δυναμικού, Τεχνικών Υπηρεσιών, Πληροφορικής, Πωλήσεων κλπ, δηλαδή καθήκοντα ξένα ως προς την καταβολή των ασφαλιστικών οφειλών του νομικού προσώπου, κλπ.

• Απαλλαγή με δικαστική απόφαση

Με τις διατάξεις της παραγράφου 4 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο το οποίο, αν και είχε την εκ του νόμου προβλεπόμενη ιδιότητα ευθύνης κατά τα επίμαχα χρονικά διαστήματα οφειλών, έχει απαλλαχθεί ρητά με δικαστική απόφαση ποινικού δικαστηρίου ή αμετάκλητου απαλλακτικού βουλεύματος ή τελεσίδικης απόφασης δικαστηρίου από την υποχρέωση καταβολής των ασφαλιστικών οφειλών του νομικού προσώπου.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«4. Ύπαρξη αμετάκλητης αθωωτικής απόφασης ποινικού δικαστηρίου ή αμετάκλητου απαλλακτικού βουλεύματος ή τελεσίδικης απόφασης δικαστηρίου, βάσει των οποίων διαπιστώνεται ρητά η έλλειψη υπαιτιότητας σχετικά με τη δημιουργία ή τη μη καταβολή της οριζομένης στην παρ. 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015(Α'32) οφειλής από τον αλληλεγγύως υπόχρεο..»
Ως εκ τούτου, αιτήματα, τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας, θα πρέπει να συνοδεύεται από αντίγραφο της σχετικής δικαστικής απόφασης, η οποία τον απαλλάσσει/αθωώνει τον αιτούντα καθώς και σχετικό πιστοποιητικό τελεσιδικίας (άσκησης ενδίκων μέσων) αυτής.

Υπενθυμίζεται ότι, οι δικαστικές αποφάσεις θεωρούνται τελεσίδικες όταν παρέλθει άπρακτη η προθεσμία άσκησης των τακτικών ενδίκων μέσων της ανακοπής ερημοδικίας και της έφεσης ή όταν τα προαναφερόμενα ένδικα μέσα έχουν ασκηθεί και έχουν απορριφθεί. Επίσης, οι δικαστικές αποφάσεις θεωρούνται αμετάκλητες όταν παρέλθει άπρακτη η προθεσμία άσκησης των έκτακτων ενδίκων μέσων της αναίρεσης και της αναψηλάφησης ή όταν τα προαναφερόμενα ένδικα μέσα έχουν ασκηθεί και έχουν απορριφθεί.

• Παραίτηση / μη αποδοχή διορισμού

Με τις διατάξεις της παραγράφου 5 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο το οποίο παραιτήθηκε από την άσκηση των καθηκόντων του στο νομικό πρόσωπο παύοντας έτσι την κατοχή της ιδιότητας της παραγράφου 1 του άρθρου 31 του ν. 4321/2015 όπως ισχύει, ακόμα και όταν η παραίτησή του συντελέστηκε χωρίς τη σχετική ενημέρωση του μητρώου του e-ΕΦΚΑ από το νομικό πρόσωπο όπως προβλέπεται. Αντίστοιχα, μη υπαίτιο θεωρείται σύμφωνα με την εν λόγω παράγραφο και το φυσικό πρόσωπο στο οποίο ανατέθηκε η διοίκηση του νομικού προσώπου αλλά το ίδιο δεν αποδέχτηκε τον διορισμό του και η δήλωσή του περί μη αποδοχής επιδόθηκε νομότυπα στο νομικό πρόσωπο.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«5. Παραίτηση προγενέστερη της κρίσιμης περιόδου, για την οποία τηρήθηκαν οι προβλεπόμενες διατυπώσεις δημοσιότητας, ακόμα και αν δεν έχουν ενημερωθεί οι φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, από το νομικό πρόσωπο/νομική οντότητα ή αποδεδειγμένη μη αποδοχή του διορισμού, η οποία αποδεικνύεται με έγγραφο περί μη αποδοχής αυτής, εφόσον έχει νομίμως επιδοθεί.»

Ως εκ τούτου, αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας, θα πρέπει να συνοδεύονται από τα αντίστοιχα καταστατικά έγγραφα του νομικού προσώπου, από τα οποία επιβεβαιώνεται η παραίτηση ανάληψης καθηκόντων ή η μη αποδοχή του διορισμού του αιτούντος. Στην περίπτωση της παραίτησης θα πρέπει να εξετάζεται ότι έχουν τηρηθεί οι απαιτούμενες διατυπώσεις δημοσιότητας και να αναζητούνται τα δημοσιευμένα στοιχεία στον ιστότοπο του Γ.Ε.ΜΗ και του ΕΤ, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα.
Αν κατά την εξέταση της αίτησης διαπιστωθεί ότι η πραγματική θητεία του αιτούντα (έναρξη/λήξη) δεν απεικονίζεται ορθά στο πληροφοριακό σύστημα του Ο.Π.Σ./ε-Ε.Φ.Κ.Α. τότε οι υπηρεσίες Κ.Ε.Α.Ο. θα ζητούν μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας προς την καθ' ύλην αρμόδια Δ/νση Μητρώου Οφειλετών Κ.Ε.Α.Ο. ([email protected]) την επικαιροποίηση των στοιχείων αναφέροντας τα σχετικά Φ.Ε.Κ..

• Νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με κύριο οικονομικό πόρο κρατική χρηματοδότηση.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 6 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο στο οποίο είχε ανατεθεί η διοίκηση νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα τα έσοδα του οποίου προέρχονται ως επί τω πλείστον από τακτική κρατική χρηματοδότηση. Ωστόσο, για την στοιχειοθέτηση της μη υπαιτιότητας θα πρέπει να αποδεικνύει ο αιτών ότι τα έσοδα του νομικού προσώπου κατά το αιτούμενο χρονικό διάστημα της απαλλαγής δεν επαρκούσαν για την εξόφληση των ασφαλιστικών οφειλών.
Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«6. Μη εξόφληση των οφειλών προς τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης νομικών προσώπων/νομικών οντοτήτων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τα οποία έχουν ως κύριο οικονομικό πόρο [άνω του εβδομήντα τοις εκατό (-70%) - των ετήσιων εσόδων τους] την τακτική χρηματοδότηση που λαμβάνουν από το Ελληνικό Δημόσιο και το σύνολο των εσόδων τους δεν επαρκεί για την πληρωμή των ασφαλιστικών τους υποχρεώσεων.»

Διευκρινίζεται ότι, ως τακτική κρατική χρηματοδότηση θεωρείται η χρηματοδότηση, η οποία έχει προϋπολογιστεί, δηλαδή βαρύνει τον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό.
Ως εκ τούτου, αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας, θα πρέπει να συνοδεύονται από καταστατικά έγγραφα και οικονομικές καταστάσεις, με τα οποία θα τεκμηριώνεται αφενός ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας του νομικού προσώπου και αφετέρου η χρηματοδότησή του από τον κρατικό προϋπολογισμό και η περιορισμένη επάρκεια των εσόδων του (πχ. καθυστέρηση στην εκταμίευση του ποσού της κρατικής επιχορήγησης).

• Ανάληψη διοίκησης φορέα του στενού ή ευρύτερου δημοσίου τομέα κατ' εντολή διωκτικής, ελεγκτικής ή άλλης ανεξάρτητης αρχής.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 7 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο στο οποίο ανατέθηκε κατ' εντολή διωκτικής, ελεγκτικής ή άλλης ανεξάρτητης αρχής η διοίκηση νομικού προσώπου του στενού ή ευρύτερου δημοσίου τομέα με αποκλειστικό σκοπό την διεξαγωγή ειδικού ελέγχου.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«7. Ανάληψη της διοίκησης φορέων της Γενικής Κυβέρνησης ή του ευρύτερου δημόσιου τομέα με αποκλειστικό σκοπό τη διευκόλυνση ή/και ολοκλήρωση ελέγχου που έχει διαταχθεί από εισαγγελικές αρχές, από αρχές διαχειριστικού ελέγχου ή από ανεξάρτητες αρχές.»

Ως εκ τούτου, αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας, θα πρέπει να συνοδεύονται από τη σχετική εντολή της προαναφερόμενης αρχής.
Επισημαίνεται ότι, το Υπουργείο Εσωτερικών εκδίδει σε ετήσια βάση ένα εύχρηστο εγχειρίδιο υπό μορφή ευρετηρίου με τίτλο «Μητρώο Υπηρεσιών και Φορέων της Ελληνικής Διοίκησης», το οποίο δημοσιεύεται στον ιστότοπο του Υπουργείου και περιλαμβάνει όλα τα υπαγόμενα στο δημόσιο τομέα νομικά πρόσωπα, ακόμα και εκείνα τα οποία έχουν εξαιρεθεί από αυτό με ειδικές διατάξεις νόμου είτε εξ' αρχής είτε εκ των υστέρων.

Για τη διευκόλυνσή σας στις διευθύνσεις ηλεκτρονικής αλληλογραφίας των υπηρεσιών σας έχει ήδη αποσταλεί σε μορφή φορητού εγγράφου (pdf) αλλά και σε μορφή λογιστικού φύλλου (Excel) η τελευταία έκδοση του Μητρώου για το έτος 2021. Αντίστοιχες εκδόσεις για προηγούμενα έτη είναι διαθέσιμες στην εν λόγω ιστοσελίδα.

• Νόμιμος εκπρόσωπος αλλοδαπού νομικού προσώπου χωρίς εγκατάσταση στην Ελλάδα.
Με τις διατάξεις της παραγράφου 8 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο στο οποίο ανατέθηκε η εξουσιοδοτημένη εκπροσώπηση αλλοδαπού νομικού προσώπου χωρίς εγκατάσταση στην Ελλάδα για τη διεκπεραίωση συγκεκριμένων υποθέσεων (ενδεικτικά: εκπροσώπηση στην Ελλάδα για την ίδρυση θυγατρικής εταιρείας, εκπροσώπηση για την αγορά ή την πώληση ακινήτου στην Ελλάδα, εκπροσώπηση ενώπιον δημοσίων υπηρεσιών, εκπροσώπηση για το άνοιγμα τραπεζικού λογαριασμού κ.λπ.).»

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«8. Ορισμός ως νομίμου εκπροσώπου αλλοδαπού νομικού προσώπου/νομικής οντότητας, το οποίο δεν έχει μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα, εφόσον, στον εν λόγω νόμιμο εκπρόσωπο δίδεται συγκεκριμένη εντολή ή παρέχεται συγκεκριμένη εξουσιοδότηση από τα πρόσωπα, τα οποία διοικούν το αλλοδαπό νομικό πρόσωπο/νομική οντότητα, ιδίως με σκοπό την εκπλήρωση διαδικαστικών υποχρεώσεων του αλλοδαπού νομικού προσώπου/νομικής οντότητας στην Ελλάδα ή τη διεκπεραίωση συγκεκριμένων υποθέσεων (ενδεικτικά: εκπροσώπηση στην Ελλάδα για την ίδρυση θυγατρικής εταιρείας, εκπροσώπηση
για την αγορά ή την πώληση ακινήτου στην Ελλάδα, εκπροσώπηση ενώπιον δημοσίων υπηρεσιών, εκπροσώπηση για το άνοιγμα τραπεζικού λογαριασμού κ.λπ.).»

Αναφορικά με την απογραφή αλλοδαπής επιχείρησης χωρίς εγκατάσταση στην Ελλάδα ως εργοδότη σας υπενθυμίζουμε τις οδηγίες οι οποίες είχαν παρασχεθεί με το υπ' αρ. Γ99/1/329/29-10-2003 έγγραφο τ. Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ., σύμφωνα με τις οποίες οι απασχολούμενοι της αλλοδαπής επιχείρησης φέρουν αποκλειστικά την ευθύνη καταβολής των ασφαλιστικών εισφορών που αντιστοιχούν στις μισθολογικές περιόδους απασχόλησής τους και για το λόγο αυτό κάθε ένας από αυτούς απογράφεται διακριτά από κοινού με την αλλοδαπή επιχείρηση ως «συνεργοδότης».

Ως εκ τούτου, η ευθύνη του νομίμου εκπροσώπου αλλοδαπής επιχείρησης χωρίς εγκατάσταση στην Ελλάδα περιορίζεται μόνο στην καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών που αντιστοιχούν στην απασχόλησή του για λογαριασμό της αλλοδαπής και όχι στην καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών τυχόν λοιπών εργαζομένων για λογαριασμό της αλλοδαπής.

• Πρόσωπο χωρίς ανάμειξη στη διοίκηση/διαχείριση νομικού προσώπου.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 9 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο το οποίο, αν και είχε την εκ του νόμου προβλεπόμενη ιδιότητα ευθύνης κατά τα επίμαχα χρονικά διαστήματα οφειλών, δεν είχε πραγματική ανάμειξη στη διοίκηση/διαχείριση των υποθέσεων του νομικού προσώπου.
Συγκεκριμένα, για την περίπτωση αυτή εκτιμώνται συνολικά και λαμβάνονται υπόψη στοιχεία, όπως:
✓ η έλλειψη αμοιβής προς το πρόσωπο αυτό,
✓ η έλλειψη μετοχικής ή εταιρικής σχέσης με το νομικό πρόσωπο ή τη νομική οντότητα,
✓ η μη διενέργεια τραπεζικών συναλλαγών,
✓ η μη διαχείριση των εταιρικών τραπεζικών λογαριασμών (βεβαίωση από τις συνεργαζόμενες με την εταιρεία τράπεζες, με την οποία αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχει δείγμα υπογραφής του προσώπου αυτού, ώστε το πρόσωπο αυτό να μπορεί να υπογράφει για λογαριασμό του νομικού προσώπου),
✓ η μη υπογραφή πρακτικών Διοικητικού Συμβουλίου ή οικονομικών καταστάσεων, σε συνδυασμό με στοιχεία που αποδεικνύουν το πρόσωπο που πραγματικά διαχειρίζεται τις εταιρικές υποθέσεις.

Ως εκ τούτου αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας θα πρέπει να συνοδεύονται αφενός από σχετικά στοιχεία ή έγγραφα με τα οποία τεκμηριώνεται η μη ανάμειξη του αιτούντα στη διαχείριση/διοίκηση του νομικού προσώπου και αφετέρου από αντίστοιχα στοιχεία ή έγγραφα τα οποία αναδεικνύουν το πρόσωπο το οποίο πραγματικά διαχειρίστηκε κατά τα αιτούμενα χρονικά διαστήματα απαλλαγής τις υποθέσεις του νομικού προσώπου.

• Πρόσωπο χωρίς δικαιοπρακτική ικανότητα.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 10 του άρθρου 2 της κοινοποιούμενης ΥΑ αναγνωρίζεται ως μη υπαίτιο το φυσικό πρόσωπο το οποίο, αν και είχε την εκ του νόμου προβλεπόμενη ιδιότητα ευθύνης κατά τα επίμαχα χρονικά διαστήματα οφειλών, δεν είχε δικαιοπρακτική ικανότητα και για το λόγο αυτό είχε τεθεί υπό δικαστική συμπαράσταση.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«10. 'Ελλειψη δικαιοπρακτικής ικανότητας κατά τον επίμαχο χρόνο, πιστοποιούμενη από δικαστική απόφαση (π.χ. θέση υπό δικαστική συμπαράσταση).»
Η θέση ατόμου υπό δικαστική συμπαράσταση ρυθμίζεται από τις διατάξεις των άρθρων 1666 και επόμενα του Αστικού Κώδικα (ΑΚ), σύμφωνα με τις οποίες προβλέπονται τα εξής:
Σε δικαστική συμπαράσταση υποβάλλεται ο ενήλικος όταν αδυνατεί εν μέρει ή εν όλω, λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής ή σωματικής αναπηρίας να φροντίζει μόνος για τις υποθέσεις του. Επίσης, σε δικαστική συμπαράσταση υποβάλλεται ο ενήλικος όταν λόγω ασωτίας, τοξικομανίας ή αλκοολισμού, εκθέτει στον κίνδυνο της στέρησης τον εαυτό του, το σύζυγο του, τα τέκνα του ή τους γονείς του.

Η υποβολή στη δικαστική συμπαράσταση αποφασίζεται από το δικαστήριο, κατόπιν σχετικής αίτησης του ίδιου του πάσχοντος ή συγγενών του (συζύγου, εφόσον υπάρχει έγγαμη συμβίωση, γονέων ή τέκνων) ή του εισαγγελέα ή και αυτεπαγγέλτως. Η απόφαση η οποία κηρύσσει τον πάσχοντα υπό δικαστική συμπαράσταση ορίζει και το πρόσωπο το οποίο αναλαμβάνει δικαστικός συμπαραστάτης του.

Το διατακτικό της απόφασης για την υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση ή για το διορισμό προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη καταχωρίζεται σε ειδικό βιβλίο που τηρείται στη γραμματεία του δικαστηρίου. Τα αποτελέσματα της δικαστικής συμπαράστασης αρχίζουν αφότου δημοσιευθεί η δικαστική απόφαση. Αντίστοιχα, η άρση δικαστικής συμπαράστασης αποφασίζεται από το δικαστήριο κατόπιν αιτήσεως ή και αυτεπάγγελτα ενώ το διατακτικό της απόφασης της άρσης καταχωρίζεται σε ειδικό βιβλίο που τηρείται στη γραμματεία του δικαστηρίου.

Η δικαστική συμπαράσταση διακρίνεται σε πλήρη και σε μερική, σε στερητική και επικουρική. Ανάλογα με την περίπτωση, το δικαστήριο που υποβάλλει ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση, είτε το κηρύσσει ανίκανο για όλες τις δικαιοπραξίες (πλήρης στερητική) ή για ορισμένες μόνο δικαιοπραξίες (μερική στερητική), είτε ορίζει ότι για την ισχύ όλων ή ορισμένων δικαιοπραξιών του απαιτείται η συναίνεση του δικαστικού του συμπαραστάτη (πλήρης ή μερική επικουρική), είτε αποφασίζει οποιοδήποτε συνδυασμό των δύο προηγούμενων ρυθμίσεων κατά την κρίση του. Όταν το δικαστήριο υποβάλλει συμπαραστατούμενο σε συνδυασμό στερητικής και επικουρικής δικαστικής συμπαράστασης ορίζει ρητά στην απόφασή του ποιες πράξεις δεν μπορεί ο συμπαραστατούμενος να επιχειρεί αυτοπροσώπως και ποιες δεν μπορεί να επιχειρεί χωρίς τη συναίνεση του δικαστικού συμπαραστάτη του.

Ως εκ τούτου αιτήματα τα οποία επικαλούνται την εν λόγω περίπτωση έλλειψης υπαιτιότητας θα πρέπει να συνοδεύονται από το πλήρες σώμα της δικαστικής απόφασης η οποία είχε θέσει τον αιτούντα υπό δικαστική συμπαράσταση κατά τα αιτούμενα χρονικά διαστήματα απαλλαγής.

• Αναγνώριση της έλλειψης υπαιτιότητας με απόφαση της Φορολογικής Διοίκησης.

Με τις διατάξεις της παραγράφου 4 του άρθρου 1 της κοινοποιούμενης ΥΑ προβλέπεται ότι κατά την διαμόρφωση κρίσης επί των αιτήσεων που υποβάλλονται στις υπηρεσίες σας για την απαλλαγή από την αλληλέγγυα ευθύνης καταβολής των ασφαλιστικών οφειλών νομικού προσώπου θα πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν, εκτός από τις προαναφερθείσες ενδεικτικές περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας και τυχόν εκδοθείσες αποφάσεις της Φορολογικής Διοίκησης οι οποίες αναγνωρίζουν την έλλειψη υπαιτιότητας στο πρόσωπο του αιτούντα και κάνουν δεκτή την απαλλαγή του από την αλληλέγγυα ευθύνη καταβολής των φορολογικών οφειλών του ίδιου νομικού προσώπου.

Συγκεκριμένα, προβλέπονται τα εξής:
«4. Αίτηση περί διαπίστωσης έλλειψης υπαιτιότητας εξετάζεται από τα αρμόδια όργανα των φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, τα οποία για τη διαμόρφωση της κρίσης τους λαμβάνουν υπόψη τους τις περιπτώσεις που ενδεικτικά αναφέρονται στο επόμενο άρθρο καθώς και την περίπτωση που έχει ήδη διαπιστωθεί έλλειψη υπαιτιότητας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην υπό στοιχεία Α. 1082/7-4-2021 απόφαση του Υφυπουργού Οικονομικών (Β' 1487), από τις υπηρεσίες της Α.Α.Δ.Ε. ως προς την πληρωμή των φορολογικών υποχρεώσεων του ίδιου νομικού προσώπου ή της ίδιας νομικής οντότητας για χρονικό διάστημα ίδιο με αυτό, για το οποίο αιτούνται προς τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης τη διαπίστωση έλλειψης υπαιτιότητας.»

Επισημαίνεται ότι ταυτόσημες προϋποθέσεις θεμελίωσης της αλληλέγγυας ευθύνης φυσικού προσώπου ισχύουν και για την καταβολή των φορολογικών οφειλών νομικού προσώπου και προβλέπονται από τις διατάξεις του άρθρου 50 «Αλληλέγγυα Ευθύνη» του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (ΚΦΔ), όπως ισχύουν μετά την αντικατάστασή τους από τις διατάξεις του άρθρου 34 του ν. 4646/2019 (ΦΕΚ Α' 201).

Αντίστοιχα, με την υπ' αρ. Α.1082/7-4-2021 κοινή Υπουργική Απόφαση του Υπουργού Οικονομικών και του Διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων «Περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας για τη μη στοιχειοθέτηση της αλληλέγγυας ευθύνης σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 50 του ν. 4174/2013.» (ΦΕΚ Β' 1487)
προβλέπονται αντίστοιχες με τις προαναφερόμενες περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας.
Ως εκ τούτου αιτήματα τα οποία επικαλούνται την ήδη αναγνώριση της μη υπαιτιότητας και κατά συνέπεια την απαλλαγή των αιτούντων από τη Φορολογική Διοίκηση θα πρέπει να συνοδεύονται από τη σχετική απόφαση, η οποία θα λαμβάνεται υπ' όψιν κατά τη διαμόρφωση της κρίσης σας μόνο για τα κοινά χρονικά διαστήματα φορολογικών και ασφαλιστικών οφειλών.

3. Έκταση ευθύνης συνδίκων/διαχειριστών αφερεγγυότητας.

Αναφορικά με την έκταση ευθύνης των συνδίκων/διαχειριστών αφερεγγυότητας πτωχών νομικών προσώπων για την εξόφληση των οφειλών αυτών προς τον e-ΕΦΚΑ., η οποία ρυθμίζεται με τις διατάξεις της παραγράφου 2 του άρθρου 1 της κοινοποιούμενης ΥΑ, θα παρασχεθούν οδηγίες με νεότερο έγγραφο.
Παρ' όλα αυτά, διευκρινίζεται ότι οι σύνδικοι/διαχειριστές αφερεγγυότητας σε πτωχευτικές διαδικασίες δεν έχουν δικαίωμα υποβολής της αίτησης απαλλαγής της παραγράφου 44 του άρθρου 66 του ν.4646/2019, η προθεσμία της οποίας παρατάθηκε με τις κοινοποιούμενες διατάξεις του άρθρου 86 του ν. 4826/2021, διότι σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη δικαίωμα υποβολής έχουν μόνο τα πρόσωπα της παραγράφου 1 του άρθρου 31 του ν.4321/2015, στα οποία δεν περιλαμβάνονται οι σύνδικοι/διαχειριστές αφερεγγυότητας.

4. Ενέργειες υπηρεσιών KEAO, Τοπικών Διευθύνσεων και Υποκαταστημάτων e-ΕΦΚΑ.

Η διαδικασία διαχείρισης των αιτήσεων απαλλαγής από τις υπηρεσίες ΚΕΑΟ περιγράφεται αναλυτικά στις προαναφερόμενες σχετικές εγκυκλίους. Υπενθυμίζεται, ωστόσο, ότι η αρμοδιότητα των υπηρεσιών ΚΕΑΟ περιορίζεται αφενός στον έλεγχο τυχόν υποβληθέντων μέτρων αναγκαστικής είσπραξης κατά των αιτούντων και αφετέρου στην έκδοση των σχετικών άρσεων ή αποφάσεων περιορισμού επί αυτών, εφόσον συντρέχουν οι προαναφερόμενες, κατά περίπτωση, προϋποθέσεις.
Αντίστοιχα, η διαχείριση παρόμοιων θεμάτων από τις κατά τόπο αρμόδιες υπηρεσίες Ασφάλισης και Εισφορών/Εσόδων Τοπικών Διευθύνσεων και Υποκαταστημάτων e-ΕΦΚΑ, όπου υπάγονται οι έδρες νομικών προσώπων, για τις οφειλές των οποίων υποβλήθηκαν, ως ανωτέρω, αίτηματα απαλλαγής φυσικών προσώπων από την αλληλέγγυα ευθύνη εξοφλησής τους, θα είναι η εξής:
✓ Όταν ο αιτών την έκδοση Αποδεικτικού Ασφαλιστικής Ενημερότητας (ΑΑΕ) επικαλλείται τη μη σωρρευτική συνδρομή στο προσωπό του των προϋποθέσεων, που θέτουν οι σχετικές διατάξεις, ώστε να καθίσταται αλληλέγγυα ευθυνόμενος για την καταβολή των ασφαλιστικών οφειλών νομικού προσώπου, θα πρέπει το αιτημά του να συνοδεύεται με τα αντίστοιχα, κατά περίπτωση, αποδεικτικά στοιχεία, όπως αυτά προαναφέρθηκαν, ώστε να διαπιστωθεί η ενταξή του σε μία από τις προεκτεθείσες περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας για τη μη στοιχειοθέτηση της αλληλέγγυας ευθύνης για οφειλές προς τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 31 του ν. 4321/2015.
✓ Εάν από την εξέταση των στοιχείων επιβεβαιωθεί η συνδρομή των προϋποθέσεων περί απαλλαγής του αιτούντος από την αλληλέγγυα ευθύνη για την καταβολή της οφειλής νομικού προσώπου προς τον e-ΕΦΚΑ, θα πρέπει αφενός να συντάσσεται σχετική έκθεση ελέγχου, που θα τίθεται, επ' αόριστο, στο φάκελο του εργοδότη και αφετέρου να ενημερώνεται οίκοθεν το Μητρώο Εργοδοτών στο ΟΠΣ^-ΕΦΚΑ, ώστε στους υπευθύνους του συγκεκριμένου νομικού προσώπου να καταχωρηθεί ο αιτών με τον νέο κωδικού υπευθύνου «041» με λεκτική περιγραφή «Απαλλαγή Αλληλέγγυας Ευθύνης Άρθρου 64 Ν. 4646/2019», που δημιουργήθηκε για χρήση στις περιπτώσεις αυτές και χρόνο έναρξης της ιδιότητας αυτής την πραγματική ημερομηνία απόκτησης της ιδιότητας.
✓ Αντίθετα, εάν από την εξέταση των στοιχείων δε διαπιστώνεται η απευθείας ένταξη του αιτούντος σε κάποια από τις περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας για τη μη στοιχειοθέτηση της αλληλέγγυας ευθύνης για οφειλές προς τον e-ΕΦΚΑ, θα εκδίδεται σχετική απορριπτική απόφαση (συν/νο υπόδειγμα), σε βάρος της οποίας θα είναι δυνατό να ασκηθεί από τον ενδιαφερόμενο ενδικοφανής προσφυγή (αίτηση θεραπείας - ένσταση) και σε περίπτωση απόρριψής της, προσφυγή στο αρμόδιο Διοικητικό Πρωτοδικείο.

Δείτε εδώ την εγκύκλιο.