Υπάρχει πρόβλημα ηλικιακής ανανέωσης στην Ελληνική και Ευρωπαϊκή γεωργία;

Του Νικόλαου Μπούσιου,

Γεωπόνος με ειδικότητα Γεωργικής Οικονομίας, ΓΠΑ

Msc  στα Οικονομικά της Ολοκληρωμένης Αγροτικής Ανάπτυξης, M.A.I.Ch.

Msc στις Οικονομικές & Ευρωπαϊκές Σπουδές, ΟΠΑ

Για κάθε νέο γεωργό στην Ελλάδα κάτω των 39 ετών υπάρχουν εννέα  μεγαλύτερης ηλικίας γεωργοί άνω των 65 ετών, ενώ αντίστοιχα στη Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο πέντε

Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και Εθνικές πολιτικές για τους νέους γεωργούς πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε κράτους - μέλους

Το βάρος της μετάβασης στην αυριανή ψηφιακή, ανθεκτική και ανταγωνιστική γεωργία  πέφτει στη νέα γενιά γεωργών  οι οποίοι παρά τις  διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής γεωργίας την αβεβαιότητα λόγω καιρικών συνθηκών, τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, τη βιολογική θεμελίωση της γεωργίας, των κινδύνων της αγοράς  και το χαμηλό επίπεδο συνεταιριστικής οργάνωσης καλούνται  να λειτουργήσουν ως επιχειρηματίες.

Ποια είναι όμως η κατάσταση στην ελληνική και ευρωπαϊκή γεωργία ως προς την ηλικιακή ανανέωση των διαχειριστών/ ιδιοκτητών των γεωργικών εκμεταλλεύσεων;

Για τη διερεύνηση του ερωτήματος διακρίνουμε τρεις ηλικιακές κλάσεις :

• γεωργοί έως 39 έτη οι οποίοι αποτελούν τους νεότερης ηλικίας γεωργούς
• γεωργοί από 40 έτη έως 54 έτη οι οποίοι αποτελούν τους μέσης ηλικίας γεωργούς και
• γεωργοί από 55 έτη και άνω οι οποίοι αποτελούν τους μεγαλύτερης ηλικίας γεωργούς.

Συνολικός αριθμός διαχειριστών/ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων

Στον πίνακα 1 βλέπουμε ότι ο συνολικός αριθμός των διαχειριστών/ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27) μειώνεται από  10.281.360 το 2016 σε 9.067.320 το 2020,  υπάρχει δηλαδή μείωση κατά 11,81%.  Στην Ελλάδα ο αριθμός των διαχειριστών/ ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων από 684.950 το 2016 μειώνεται σε 530.680, δηλαδή η μείωση είναι διπλάσια κατά 22,52%.

Οι χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση είναι η Ουγγαρία (-46%), η Βουλγαρία (-34%), η Εσθονία (-32%), η Σλοβακία (-23,5%) και η Ελλάδα (-22,5%). Οι χώρες με αύξηση είναι η Πορτογαλία (12%), η Τσεχία (9%), η Κροατία (7%), η Δανία (5,8%) και η Σλοβενία (3,7%)

Γεωργοί νεότερης ηλικίας

Στον πίνακα 2.1 βλέπουμε ότι ο αριθμός των νεότερης ηλικίας γεωργών διαχειριστών/ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27) μειώνεται από  1.102.700 το 2016 σε 1.083.310 το 2020, δηλαδή υπάρχει μικρή μείωση κατά 1,76%.  Στην Ελλάδα ο αντίστοιχος αριθμός των διαχειριστών/ ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων από 57.040 το 2016 μειώνεται σε 38.230 το 2020, με σημαντική μείωση κατά 32,98% .

Οι χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση είναι η Ουγγαρία (-57,5%), η Ελλάδα (-33%), η Βουλγαρία (-26,7%), η Εσθονία (-23,2%) και η Σλοβακία (-21,2%). Οι χώρες με τη μεγαλύτερη αύξηση είναι Τσεχία (+90%), η Φιλανδία (+73,7%), η Πορτογαλία (+70%), η Κύπρος (+51,8%) και η Δανία (+32%).

Στην ΕΕ-27 οι νεότερης ηλικίας γεωργοί αποτελούν το 10,7% του συνολικού αριθμού των γεωργών το 2016 και το 11,9% το 2020. Στην Ελλάδα οι νεότερης ηλικίας  γεωργοί αποτελούν το 8,3% του συνολικού αριθμού των γεωργών κατά το 2016 και το 7,2% κατά το 2020.

Γεωργοί μέσης ηλικίας

Στον πίνακα 2.2 βλέπουμε ότι ο αριθμός των μέσης ηλικίας γεωργών διαχειριστών/ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27) μειώνεται από  3.223.190 το 2016 σε 2.763.920 το 2020, δηλαδή υπάρχει μείωση κατά 14,25%.  Στην Ελλάδα ο αντίστοιχος αριθμός των διαχειριστών/ ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων από 210.840 το 2016 μειώνεται σε 148.720 το 2020, με μείωση κατά 29,46% . 

Οι χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση είναι η Ουγγαρία (-44,4%), η Φιλανδία (-42,6%), η Εσθονία (-33,8%),  η Ελλάδα (-29,5%) και η Ισπανία (-28,7%). Οι χώρες με αύξηση είναι η Τσεχία (+34,2%) και η Πορτογαλία (+14,5%).

Στην ΕΕ-27 οι μέσης ηλικίας γεωργοί αποτελούν το 31,3% του συνολικού αριθμού των γεωργών το 2016 και το 30,5% το 2020. Στην Ελλάδα οι μέσης ηλικίας γεωργοί αποτελούν το 30,8% του συνολικού αριθμού των γεωργών κατά το 2016 και το 28,0% κατά το 2020.

Γεωργοί μεγαλύτερης ηλικίας

Στον πίνακα 2.3 βλέπουμε ότι ο αριθμός των μεγαλύτερης ηλικίας γεωργών διαχειριστών/ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27) μειώνεται από  5.941.720 το 2016 σε 5.220.250 το 2020, δηλαδή υπάρχει μείωση κατά 12,14%.  Στην Ελλάδα ο αντίστοιχος αριθμός  από 417.020 το 2016 μειώνεται σε 343.730 το 2020, με μείωση κατά 17,57% . 

Οι χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση είναι η Ουγγαρία (-44,4%), η Βουλγαρία (-40 %), η Εσθονία (-33,2%),  η Ρουμανία (-24,7%) και η Σλοβακία (-23,9%). Οι χώρες με τη μεγαλύτερη αύξηση είναι η Φιλανδία (+29,8%), η Δανία (+24%), η Σλοβενία (+18%) η Ισπανία (+14,5%) και η Γερμανία (+12,4%).

Στην ΕΕ-27 οι μεγαλύτερης ηλικίας γεωργοί αποτελούν το 57,8% του συνολικού αριθμού των γεωργών  το 2016 και το 57,6% το 2020. Στην Ελλάδα οι μεγαλύτερης ηλικίας γεωργοί αποτελούν το 60,9% του συνολικού αριθμού των γεωργών κατά το 2016 και το 64,8% κατά το 2020.

Διαπιστώσεις - Συμπεράσματα

Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία για τους γεωργούς ιδιοκτήτες /διαχειριστές γεωργικών εκμεταλλεύσεων προκύπτει ότι κατά τα εξεταζόμενα έτη 2016 & 2020:

• υπάρχει μείωση του συνολικού αριθμού των γεωργών στην Ευρωπαϊκή γεωργία κατά 11,8% και διπλάσια μείωση στη Ελληνική γεωργία κατά 22,5%.
• υπάρχει μικρή μείωση κατά 1,8% των νεότερης ηλικίας γεωργών στην Ευρωπαϊκή γεωργία και αντίστοιχα μεγάλη μείωση κατά 33% στην Ελληνική γεωργία.
• υπάρχει μείωση κατά 14,3% των μέσης ηλικίας γεωργών στην Ευρωπαϊκή γεωργία και αντίστοιχα μεγάλη μείωση κατά 29,5% στην Ελληνική γεωργία
• υπάρχει μείωση κατά 12% των μεγαλύτερης ηλικίας γεωργών στην Ευρωπαϊκή γεωργία και αντίστοιχα μείωση κατά 17,6% στην Ελληνική γεωργία.

Για το έτος 2020 προκύπτει ότι για κάθε νέο γεωργό στη χώρα μας κάτω των 39 ετών αντιστοιχούν εννέα (9) μεγαλύτερης ηλικίας γεωργοί  άνω των 65 ετών ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση για κάθε νέο γεωργό αντιστοιχούν πέντε (5) μεγαλύτερης ηλικίας γεωργοί.

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι υπάρχει πρόβλημα ηλικιακής ανανέωσης στην Ευρωπαϊκή αλλά κυρίως στην Ελληνική γεωργία.  Η μείωση του συνολικού αριθμού των γεωργών οφείλεται στο γεγονός ότι η πληθυσμιακή πυραμίδα στην Ευρώπη έχει αλλάξει με μείωση των γεννήσεων και των θανάτων και κατά συνέπεια την αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων και τη μείωση του αριθμού των νεότερων ηλικιών του πληθυσμού.

Επιπλέον, οι νεότεροι αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε σπουδές και μπαίνουν στην αγορά εργασίας σε μεγαλύτερη ηλικία και οι μεγαλύτεροι βγαίνουν στη σύνταξη σε μεγαλύτερη ηλικία αφού ο χρόνος εργασίας έχει αυξηθεί. Τέλος, οι νεότεροι προτιμούν άλλα επαγγέλματα από το γεωργικό τα οποία θεωρούν περισσότερο ελκυστικά και προσοδοφόρα.

Είναι προφανές ότι η είσοδος νέων στο γεωργικό  επάγγελμα  καθώς και η διαδοχή και ανάληψη διαχειριστικής υπευθυνότητας, όπου υπάρχει η δυνατότητα, πρέπει να ενθαρρύνονται και να στηρίζονται με τις κατάλληλες πολιτικές.

Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και οι Εθνικές πολιτικές για τους νέους γεωργούς θα πρέπει να λαμβάνουν  υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε κράτους μέλους, ως προς τη διάρθρωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων (αύξηση του μεγέθους, μείωση του πολυτεμαχισμού), το κληρονομικό δίκαιο (αποτροπή διάσπασης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων), την πρόσβαση σε φθηνή  χρηματοδότηση (δάνεια με εγγύηση του κράτους και των συνεταιριστικών οργανώσεων)  και τη διαδοχή στην οικογενειακή γεωργική εκμετάλλευση (από γονέα σε ένα παιδί). Τέλος, οι πολιτικές για τους νέους γεωργούς οφείλουν να αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών  στο οποίο να λαμβάνονται υπόψη οι  ανάγκες των νέων για ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο στον τόπο διαμονής τους.

Πίνακας 1: Αριθμός διαχειριστών / ιδιοκτητών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στις χώρες- μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τα έτη 2016 και 2020

Πίνακας 2.1 : Αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων (γ.ε.) με ηλικία διαχειριστών /ιδιοκτητών έως 39 έτη

Πίνακας 2.2 : Αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων (γ.ε.) με ηλικία διαχειριστών /ιδιοκτητών από 40 έως 54 έτη

Πίνακας 2.3. : Αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων (γ.ε.) με ηλικία διαχειριστών /ιδιοκτητών από 55 έτη και άνω