Η Γεωργία στην ΕΕ: Προκλήσεις και ευκαιρίες σε ένα σύνθετο τοπίο

Η γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί θεμέλιο λίθο της οικονομίας και της κοινωνίας, θρέφοντας εκατομμύρια πολίτες, προσφέροντας εργασία και διασφαλίζοντας εισόδημα. Ο κλάδος, όμως, βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα κύμα προκλήσεων, από τις κλιματικές και γεωπολιτικές αναταραχές έως τις μεταβαλλόμενες συνήθειες κατανάλωσης και τις αυξανόμενες πιέσεις για βιωσιμότητα.

Παρά τις δυσκολίες, η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές των γεωργικών αγορών της ΕΕ φέρνει και αχτίδες αισιοδοξίας. Η παραγωγή δημητριακών αναμένεται να αυξηθεί το 2024/25, ενώ η ανάκαμψη της παραγωγής ζάχαρης και ελαιολάδου δρομολογείται. Στον τομέα των εξειδικευμένων καλλιεργειών, η κατανάλωση κρασιού παρουσιάζει πτωτική τάση, ενώ η παραγωγή μήλων και πορτοκαλιών επηρεάστηκε αρνητικά από τις καιρικές συνθήκες.

Παράλληλα, μεικτή είναι η είκονα στον κτηνοτροφικό τομέα, με πτώση στην κατανάλωση βοείου και χοιρινού κρέατος και αύξηση στη ζήτηση για πουλερικά.

Απέναντι σε αυτό το σύνθετο τοπίο, η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και την υποστήριξη των αγροτών. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) λειτουργεί ως "δίχτυ" ασφαλείας και πλαίσιο για ομαλή μετάβαση ως προς ένα πιο βιώσιμο μέλλον. Η Επιτροπή, παράλληλα, υλοποιεί βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα για μείωση του κόστους των εισροών, ενίσχυση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων και απορρόφηση των επιπτώσεων των κρίσεων.

Καθώς η γεωργία στην Ε.Ε προσαρμόζεται στις νέες πραγματικότητες, η έμφαση δίνεται στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας, στην προώθηση της καινοτομίας και στην υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών. Η στροφή προς μια πιο υγιεινή και αειφορική διατροφή, η αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας και η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ αγροτών, ερευνητών και πολιτικών φορέων αποτελούν κλειδιά για ένα πιο ακμάζον και βιώσιμο μέλλον για τη γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Προκλήσεις

    Αύξηση του κόστους παραγωγής: Οι τιμές των εισροών, όπως η ενέργεια, τα λιπάσματα και οι ζωοτροφές, παραμένουν σημαντικά υψηλότερες από τα προ-COVID επίπεδα.
    Αβεβαιότητες: Ακραία καιρικά φαινόμενα, γεωπολιτικές συγκρούσεις, οικονομικοί παράγοντες και απρόβλεπτες αλλαγές στις αγορές τροφίμων ασκούν πίεση στους αγρότες.
    Χαμηλή κατανάλωση: Η ζήτηση για ορισμένα προϊόντα, όπως το βόειο κρέας και η ζάχαρη, μειώνεται, ενώ οι τιμές των τροφίμων παραμένουν υψηλές, περιορίζοντας την κατανάλωση.
    Κλιματική κρίση: Η κλιματική κρίση επηρεάζει δραστικά την παραγωγικότητα και τις καλλιέργειες.

Ευκαιρίες

    Αύξηση της παραγωγής δημητριακών: Η παραγωγή δημητριακών αναμένεται να αυξηθεί την περίοδο 2024/25, ωφελούμενη από καλές καιρικές συνθήκες.
    Ανάκαμψη της παραγωγής ζάχαρης και ελαιολάδου: Η παραγωγή ζάχαρης και ελαιολάδου προβλέπεται να ανακάμψει μετά από μειώσεις προηγούμενων ετών.
    Αύξηση της ζήτησης για πουλερικά: Η ζήτηση για πουλερικά, ως πιο οικονομική πηγή πρωτεΐνης, παραμένει υψηλή.
    Στροφή προς βιώσιμες πρακτικές: Η στροφή προς βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας και κτηνοτροφίας προσφέρει νέες ευκαιρίες.
    Αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας: Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει τους αγρότες να βελτιώσουν την παραγωγικότητα και την ανθεκτικότητά τους.

Η πορεία προς το μέλλον φέρει άγνωστες προκλήσεις, αλλά και αστείρευτες ευκαιρίες

Η γεωργία παραμένει επηρεασμένη από πολλά γεγονότα, εκτός ελέγχου των αγροτών, όπως οι κλιματικές και γεωπολιτικές κρίσεις, που συνεχίζουν να ασκούν πιέσεις.

Αυτά έχουν επιπτώσεις στην παραγωγικότητα, το εμπόριο, τη ζήτηση των καταναλωτών, τις τιμές και, τελικά, το εισόδημα των αγροτών. Από την τελευταία βραχυπρόθεσμη προοπτική (φθινόπωρο 2023) και παρά ορισμένες ευνοϊκές αλλά περιορισμένες εξελίξεις στο κόστος των εισροών, οι τιμές τους, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, των λιπασμάτων και των ζωοτροφών είναι σημαντικά υψηλότερες από τα προ-COVID επίπεδα.

Οι αβεβαιότητες για τους αγρότες προκύπτουν επίσης από τα απρόβλεπτα ακραία καιρικά φαινόμενα, τις γεωπολιτικές συγκρούσεις που ασκούν πίεση στις γεωργικές αγορές και οικονομικούς παράγοντες όπως τα ακόμη υψηλά επιτόκια και το αυξημένο κόστος εργασίας.

Οι τιμές των τροφίμων παραμένουν υψηλές, γεγονός που, σε συνδυασμό με τις χαμηλές προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης περιορίζει τις προοπτικές ανάκαμψης της καταναλωτικής ζήτησης. Η έκθεση για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές για τις γεωργικές αγορές της ΕΕ, η εαρινή έκδοση του 2024, που δημοσιεύθηκε σήμερα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παρουσιάζει τις τελευταίες τάσεις και προοπτικές για βασικές γεωργικές αγορές.

Οι αγρότες της ΕΕ εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν πολυάριθμες προκλήσεις που σχετίζονται με το κόστος των εισροών που παραμένουν σε μεγάλο βαθμό πάνω από τα προ-COVID επίπεδα παρά την πρόσφατη πτωτική τάση για ορισμένους από αυτούς. Η παραγωγή λιπασμάτων στην ΕΕ συνεχίζει να ανακάμπτει, αλλά οι εισαγωγές παραμένουν σε υψηλά επίπεδα. Από την αρχή του έτους, η Επιτροπή έλαβε μια σειρά από βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα για τη στήριξη των γεωργών της ΕΕ και την αντιμετώπιση των ανησυχιών τους, ιδίως όσον αφορά το διοικητικό φόρτο και τη θέση τους στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΓΠ) παρέχει επίσης ένα προβλέψιμο δίχτυ ασφαλείας για τους αγρότες και ένα υποστηρικτικό πλαίσιο που θα συνοδεύει τη μετάβαση του κλάδου προς περισσότερη βιωσιμότητα.

Ο δείκτης τιμών των αγροτών της ΕΕ μειώθηκε σε σύγκριση με το επίπεδο του 2022, αλλά αυτή η μείωση δεν έχει ακόμη μεταδοθεί πλήρως στις τιμές των τροφίμων των μεταποιητών και των καταναλωτών, γεγονός που θα μπορούσε ενδεχομένως να προσφέρει περαιτέρω ανακούφιση στους καταναλωτές. Ενώ ο δείκτης τιμών καταναλωτή των τροφίμων στην ΕΕ έχει σταθεροποιηθεί από τον Μάρτιο του 2023, έχει αυξηθεί κατά μέσο όρο κατά 43% σε σύγκριση με το 2015. Σε ορισμένες χώρες της ΕΕ, η αύξηση ήταν πιο σημαντική, όπως στην Πολωνία (+65%) ή στη Λιθουανία (+ 69%).

Οι καιρικές συνθήκες έχουν αποδειχθεί γενικά καλές για τις περισσότερες χειμερινές καλλιέργειες και λιβάδια, αλλά η υγρασία μπορεί να είναι δύσκολη για ορισμένες βορειοδυτικές περιοχές της ΕΕ. Δεδομένης της μη προβλεψιμότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων και των απότομων αλλαγών που παρατηρήθηκαν τον τελευταίο χρόνο, τα τρέχοντα σήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή.

Αροτραίες καλλιέργειες

Την περίοδο 2024/25 η συγκομιδή δημητριακών της ΕΕ προβλέπεται να αυξηθεί σε περίπου 278,5 εκατομμύρια τόνους (+3% από έτος σε έτος), κυρίως λόγω των καλύτερων αποδόσεων. Οι υγρές συνθήκες επηρέασαν την παραγωγή το 2023/24 και καθιστούσαν μερικές φορές δύσκολη την πρόσβαση των αγροτών στα χωράφια τους για να σπείρουν ανοιξιάτικα δημητριακά. Συνολικά, οι εισαγωγές δημητριακών στην ΕΕ το 2023/24 (Ιούλιος 2023-Ιούνιος 2024) θα μπορούσαν να παραμείνουν 17% υψηλότερες από τον μέσο όρο της πενταετίας. Ωστόσο, η βελτιωμένη επιμελητεία του διαδρόμου της Μαύρης Θάλασσας διευκολύνει τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών στις παγκόσμιες αγορές με λιγότερα ουκρανικά σιτηρά να εισέρχονται στην ΕΕ.

Η περιοχή καλλιέργειας και οι αποδόσεις για σπόρους σόγιας και ηλιόσπορους αυξάνονται το 2023/24. Η παραγωγή ελαιούχων σπόρων και πρωτεϊνούχων καλλιεργειών αναμένεται να αυξηθεί το 2024/25, λόγω της αύξησης της σόγιας, των μπιζελιών και των φασολιών.

Η ανάκαμψη της παραγωγής ζάχαρης στην ΕΕ επιβεβαιώνεται στους 15,6 εκατομμύρια τόνους. Ωστόσο, η υψηλή τιμή της ζάχαρης στην ΕΕ έχει περιορίσει την ανάκαμψη της κατανάλωσης μέχρι στιγμής.

Εξειδικευμένες καλλιέργειες

Η παραγωγή ελαιολάδου στην ΕΕ αναμένεται να ανακάμψει ελαφρώς το 2023/24 (Οκτώβριος 2023-Σεπτέμβριος 2024) μετά από μια ιστορική χαμηλή συγκομιδή πέρυσι. Η μειωμένη προσφορά εξακολουθεί να ανεβάζει τις τιμές κάτι που οδηγεί τους καταναλωτές να στραφούν σε άλλα έλαια και λίπη ή να μειώσουν τη συνολική πρόσληψη ελαίων. Ως αποτέλεσμα, η κατανάλωση στην ΕΕ θα μπορούσε να είναι στο χαμηλότερο ιστορικό της επίπεδο το 2023/24.

Η παραγωγή κρασιού στην Ιταλία και την Ισπανία μειώθηκε σημαντικά το 2023/24 (Αύγουστος 2023-Ιούλιος 2024) λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών. Η κατανάλωση κρασιού στην ΕΕ συνεχίζει τη πτωτική της τάση, καθώς οι νεότερες γενιές προτιμούν άλλους τύπους αλκοολούχων ποτών, όπως μπύρες ή κοκτέιλ, πέρα ​​από τη χαμηλότερη αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Η απόσταξη κρίσης, που εγκρίθηκε το καλοκαίρι του 2023 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή , τέθηκε σε εφαρμογή σε αρκετές χώρες της ΕΕ για να αφαιρεθούν από την αγορά περίπου 33 εκατομμύρια εκατόλιτρα. Παρά αυτή την παρέμβαση και την πτώση της παραγωγής, τα αποθέματα δεν αναμένεται να ακολουθήσουν.

Οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες επηρέασαν επίσης αρνητικά την παραγωγή μήλων και πορτοκαλιών στην ΕΕ. Οι εξαγωγές φρέσκων μήλων και πορτοκαλιών της ΕΕ αναμένεται να μειωθούν απότομα και οι εισαγωγές πορτοκαλιών αυξάνονται ασκώντας μεγαλύτερη πίεση στους εγχώριους παραγωγούς.

Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα
Παρά το συνεχώς μειούμενο ζωικό κεφάλαιο σε ότι αφορά τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής (-0,5%), η προσφορά γάλακτος στην ΕΕ προβλέπεται να παραμείνει σχετικά σταθερή το 2024 (+0,4%), κάτι που θα μπορούσε να υποστηριχθεί από την αύξηση των αποδόσεων (+0,9%). Οι χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν αντίθετες καταστάσεις, που επηρεάζονται διαφορετικά από τις καιρικές συνθήκες ή τις συνεχιζόμενες διαρθρωτικές αλλαγές.

Η παραγωγή και οι εξαγωγές τυριού της ΕΕ παραμένουν ισχυρές και θα μπορούσαν να συνεχίσουν να αυξάνονται το 2024. Οι εξαγωγές βουτύρου της ΕΕ θα μπορούσαν επίσης να παραμείνουν θετικές με σταθερή εγχώρια κατανάλωση.

Προϊόντα κρέατος
Ο κτηνοτροφικός τομέας βιώνει διαρθρωτικές αλλαγές, που οφείλονται κυρίως στη μετατόπιση των προτιμήσεων των καταναλωτών από το βόειο κρέας στο πουλερικό και από περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Η κατά κεφαλήν κατανάλωση βοείου κρέατος στην ΕΕ το 2023 μειώθηκε στα 9,7 κιλά (-4,7% από έτος σε έτος). Το 2024 η μείωση της κατανάλωσης θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 2,8%. Η παραγωγή βοείου κρέατος στην ΕΕ θα μπορούσε να συνεχίσει να μειώνεται και αυτό θα μπορούσε να διατηρήσει τις τιμές του βοείου κρέατος στην ΕΕ.

Η παραγωγή χοιρινού κρέατος στην ΕΕ παρουσιάζει παρόμοια μείωση με -6,6% το 2023. Η μείωση θα μπορούσε να επιβραδυνθεί στο 0,4% το 2024.

Η ζήτηση για πουλερικά, ως φθηνότερη πηγή πρωτεΐνης, εξακολουθεί να είναι υψηλή. Η κατά κεφαλήν κατανάλωση στην ΕΕ αυξήθηκε κατά 3% το 2023 και θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 2% επιπλέον το 2024. Οι εισαγωγές πουλερικών συνεχίζουν επίσης να είναι υψηλές.