Πράσινη Συμφωνία: νέες προτάσεις για να γίνουν τα βιώσιμα προϊόντα

Η Επιτροπή παρουσιάζει σήμερα μια δέσμη προτάσεων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, με σκοπό να γίνουν τα βιώσιμα προϊόντα ο κανόνας στην ΕΕ, να ενισχυθούν τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα και να ενδυναμωθούν οι καταναλωτές για την πράσινη μετάβαση. Όπως ανακοινώθηκε στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, η Επιτροπή προτείνει νέους κανόνες για να καταστούν σχεδόν όλα τα υλικά αγαθά που κυκλοφορούν στην αγορά της ΕΕ πιο φιλικά προς το περιβάλλον, κυκλικά και ενεργειακά αποδοτικά καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, από το στάδιο του σχεδιασμού έως την καθημερινή χρήση, την αναπροσαρμογή, και το τέλος του κύκλου ζωής τους.

Η Επιτροπή παρουσιάζει επίσης σήμερα μια νέα στρατηγική για να καταστούν τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα πιο ανθεκτικά, επισκευάσιμα, επαναχρησιμοποιήσιμα και ανακυκλώσιμα, με σκοπό να αντιμετωπιστούν η γρήγορη μόδα, τα απόβλητα κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και η καταστροφή των μη πωληθέντων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, και να διασφαλιστεί ότι η παραγωγή τους πραγματοποιείται με πλήρη σεβασμό των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Η τρίτη πρόταση αποσκοπεί στην τόνωση της εσωτερικής αγοράς δομικών προϊόντων και στη διασφάλιση ότι το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο είναι κατάλληλο για να επιτύχει το δομημένο περιβάλλον τους στόχους μας για τη βιωσιμότητα και το κλίμα.

Τέλος, η δέσμη περιλαμβάνει πρόταση σχετικά με νέους κανόνες για την ενδυνάμωση των καταναλωτών στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης, ώστε οι καταναλωτές να είναι καλύτερα ενημερωμένοι σχετικά με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα των προϊόντων και να προστατεύονται καλύτερα από την προβολή ψευδοοικολογικής ταυτότητας.

Με τις σημερινές προτάσεις, η Επιτροπή παρουσιάζει τα εργαλεία για τη μετάβαση σε μια πραγματικά κυκλική οικονομία στην ΕΕ: αποσυνδεδεμένη από εξαρτήσεις όσον αφορά την ενέργεια και τους πόρους, ανθεκτικότερη σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς και με σεβασμό στη φύση και στην υγεία των ανθρώπων. Οι προτάσεις βασίζονται στην επιτυχία των υφιστάμενων κανόνων οικολογικού σχεδιασμού της ΕΕ, οι οποίοι έχουν επιφέρει αξιοσημείωτες μειώσεις στην κατανάλωση ενέργειας της ΕΕ και σημαντική εξοικονόμηση για τους καταναλωτές. Μόνο το 2021 οι υφιστάμενες απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού εξοικονόμησαν 120 δισ. ευρώ στους καταναλωτές. Οι κανόνες έχουν επίσης οδηγήσει σε μείωση κατά 10 % της ετήσιας κατανάλωσης ενέργειας από τα προϊόντα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής τους. Έως το 2030 το νέο πλαίσιο μπορεί να οδηγήσει σε εξοικονόμηση 132 εκατ. ΤΙΠ πρωτογενούς ενέργειας, ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου σε 150 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, η οποία είναι σχεδόν ισοδύναμη με τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου από την ΕΕ. 

Γενίκευση της χρήσης βιώσιμων προϊόντων

Η πρόταση κανονισμού για τον οικολογικό σχεδιασμό για βιώσιμα προϊόντα αφορά τον σχεδιασμό προϊόντων, ο οποίος καθορίζει έως και το 80 % των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του κύκλου ζωής ενός προϊόντος. Καθορίζει νέες απαιτήσεις για να καταστούν τα προϊόντα πιο ανθεκτικά, αξιόπιστα, επαναχρησιμοποιήσιμα, αναβαθμίσιμα, επισκευάσιμα, ευκολότερα στη συντήρηση, την ανακαίνιση και την ανακύκλωση, καθώς και αποδοτικότερα ως προς την ενέργεια και τους πόρους. Επιπλέον, οι ειδικές ανά προϊόν απαιτήσεις πληροφόρησης θα διασφαλίσουν ότι οι καταναλωτές γνωρίζουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αγορών τους. Όλα τα προϊόντα που υπόκεινται σε ρύθμιση θα διαθέτουν ψηφιακά διαβατήρια προϊόντος. Αυτό θα διευκολύνει την επισκευή ή την ανακύκλωση των προϊόντων, καθώς και την παρακολούθηση των ουσιών που προκαλούν ανησυχία κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Επίσης, εισάγεται η δυνατότητα επισήμανσης. Η πρόταση περιλαμβάνει επίσης μέτρα για τον τερματισμό της καταστροφής μη πωληθέντων καταναλωτικών αγαθών, καθώς και για την επέκταση των πράσινων δημόσιων συμβάσεων και την παροχή κινήτρων για βιώσιμα προϊόντα.

Η σημερινή πρόταση επεκτείνει το υφιστάμενο πλαίσιο οικολογικού σχεδιασμού με δύο τρόπους: πρώτον, με την κάλυψη του ευρύτερου δυνατού φάσματος προϊόντων· και δεύτερον, με τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των απαιτήσεων με τις οποίες πρέπει να συμμορφώνονται τα προϊόντα. Ο καθορισμός κριτηρίων όχι μόνο για την ενεργειακή απόδοση, αλλά και για την κυκλικότητα και τη συνολική μείωση του περιβαλλοντικού και κλιματικού αποτυπώματος των προϊόντων, θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανεξαρτησία ως προς την ενέργεια και τους πόρους και σε λιγότερη ρύπανση. Θα ενισχύσει την ενιαία αγορά, με την αποφυγή της ύπαρξης αποκλίνουσας νομοθεσίας σε κάθε κράτος μέλος, και θα δημιουργήσει οικονομικές ευκαιρίες για καινοτομία και δημιουργία θέσεων εργασίας, ιδίως όσον αφορά την ανακατασκευή, τη συντήρηση, την ανακύκλωση και την επισκευή. Η πρόταση θα θεσπίσει ένα πλαίσιο και μια διαδικασία μέσω των οποίων η Επιτροπή, σε στενή συνεργασία με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, θα καθορίσει σταδιακά τις απαιτήσεις για κάθε προϊόν ή ομάδα προϊόντων. 

Μαζί με την πρόταση αυτή, η Επιτροπή ενέκρινε επίσης πρόγραμμα εργασίας για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση για την περίοδο 2022-2024, το οποίο θα καλύπτει νέα προϊόντα που σχετίζονται με την ενέργεια, θα επικαιροποιήσει και θα αυξήσει το επίπεδο φιλοδοξίας για τα προϊόντα που υπόκεινται σε ρύθμιση, ως μεταβατικό μέτρο έως ότου τεθεί σε ισχύ ο νέος κανονισμός. Αυτό αφορά κυρίως τα ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης (έξυπνα τηλέφωνα, τάμπλετ, ηλιακούς συλλέκτες) — την ταχύτερα αναπτυσσόμενη ροή αποβλήτων.

Σήμερα παρουσιάζονται επίσης στοχευμένες τομεακές πρωτοβουλίες για τη στήριξη της διάθεσης βιώσιμων προϊόντων σε ολόκληρη την αγορά της ΕΕ. Η στρατηγική της ΕΕ για βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και η αναθεώρηση του κανονισμού για τα δομικά προϊόντα θα αφορούν δύο ομάδες προϊόντων προτεραιότητας με σημαντικές επιπτώσεις.

Βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα

Η ευρωπαϊκή κατανάλωση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων έχει τον τέταρτο μεγαλύτερο αντίκτυπο στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή, μετά τη διατροφή, τη στέγαση και την κινητικότητα. Αποτελεί επίσης τον τρίτο υψηλότερο τομέα ως προς την κατανάλωση νερού και τη χρήση γης και τον πέμπτο υψηλότερο ως προς τη χρήση πρωτογενών πρώτων υλών.

Η στρατηγική της ΕΕ για βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα καθορίζει το όραμα και συγκεκριμένες δράσεις που διασφαλίζουν ότι, έως το 2030, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα που διατίθενται στην ενωσιακή αγορά θα είναι μεγάλης διάρκειας ζωής, ανακυκλώσιμα, από όσο το δυνατόν περισσότερο ανακυκλωμένες ίνες και απαλλαγμένα από επικίνδυνες ουσίες, καθώς και ότι θα παράγονται με σεβασμό προς τα κοινωνικά δικαιώματα και το περιβάλλον. Οι καταναλωτές θα επωφελούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα υψηλής ποιότητας, ενώ η γρήγορη μόδα θα πρέπει να βγει εκτός μόδας, και θα πρέπει να γίνουν ευρέως διαθέσιμες οι οικονομικά αποδοτικές υπηρεσίες επαναχρησιμοποίησης και επισκευής. Σε έναν ανταγωνιστικό, ανθεκτικό και καινοτόμο τομέα κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, οι παραγωγοί πρέπει να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα προϊόντα τους κατά μήκος της αξιακής αλυσίδας, μεταξύ άλλων όταν τα προϊόντα μετατρέπονται σε απόβλητα. Με τον τρόπο αυτόν, το οικοσύστημα κυκλικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων θα ακμάσει καθοδηγούμενο από επαρκείς ικανότητες για καινοτόμο ανακύκλωση από ίνες σε ίνες, ενώ η αποτέφρωση και η υγειονομική ταφή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων πρέπει να μειωθούν στο ελάχιστο.

Τα ειδικά μέτρα θα περιλαμβάνουν απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, σαφέστερη πληροφόρηση, ψηφιακό διαβατήριο προϊόντος και υποχρεωτικό ενωσιακό πρόγραμμα διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού. Προβλέπει επίσης μέτρα για την αντιμετώπιση της ακούσιας ελευθέρωσης μικροπλαστικών από κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τη διασφάλιση της ακρίβειας των οικολογικών ισχυρισμών και την προώθηση κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών επαναχρησιμοποίησης και επισκευής. Για την αντιμετώπιση της γρήγορης μόδας, η στρατηγική καλεί επίσης τις εταιρείες να μειώσουν τον αριθμό των συλλογών ετησίως, να αναλάβουν την ευθύνη και να αναλάβουν δράση για την ελαχιστοποίηση του αποτυπώματος άνθρακα και του περιβαλλοντικού αποτυπώματός τους, και καλεί τα κράτη μέλη να θεσπίσουν ευνοϊκά φορολογικά μέτρα για τον τομέα της επαναχρησιμοποίησης και επισκευής. Η Επιτροπή θα προωθήσει τη μετάβαση αυτή και με δραστηριότητες ευαισθητοποίησης.

Σκοπός της στρατηγικής είναι επίσης να παράσχει στήριξη και να συνοδεύσει το οικοσύστημα κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων καθ' όλη τη διάρκεια της μετασχηματιστικής του πορείας. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή δρομολογεί σήμερα τη συνδημιουργία μιας πορείας μετάβασης για το οικοσύστημα των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Πρόκειται για ένα απαραίτητο συνεργατικό εργαλείο που θα βοηθήσει το οικοσύστημα να ανακάμψει από τις αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19, οι οποίες επηρεάζουν τις επιχειρήσεις στις καθημερινές τους δραστηριότητες τα τελευταία δύο έτη. Θα ενισχύσει επίσης την ικανότητά τους να αντέχουν τόσο στον σκληρό παγκόσμιο ανταγωνισμό όσο και στους μελλοντικούς κλυδωνισμούς, με σκοπό τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή τους. Όλοι οι φορείς ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία συνδημιουργίας μέσω των δεσμεύσεών τους για κυκλικότητα και κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα, μέσω δράσεων για την ενίσχυση της βιώσιμης ανταγωνιστικότητας, της ψηφιοποίησης και της ανθεκτικότητας, και μέσω του προσδιορισμού των ειδικών επενδύσεων που απαιτούνται για τη διττή μετάβαση. 

Τα αυριανά δομικά προϊόντα

Το οικοσύστημα των δομικών κατασκευών αντιπροσωπεύει σχεδόν το 10 % της ενωσιακής προστιθέμενης αξίας και απασχολεί περίπου 25 εκατομμύρια άτομα σε περισσότερες από 5 εκατομμύρια επιχειρήσεις. Η βιομηχανία δομικών προϊόντων αριθμεί 430.000 εταιρείες στην ΕΕ, με κύκλο εργασιών 800 δισ. ευρώ. Πρόκειται κυρίως για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Αυτές αποτελούν βασικό οικονομικό και κοινωνικό πλεονέκτημα για τις τοπικές κοινότητες στις ευρωπαϊκές περιφέρειες και πόλεις.

Τα κτίρια ευθύνονται για το 50 % περίπου της εξόρυξης και κατανάλωσης πόρων, και για πάνω από το 30 % των συνολικών αποβλήτων που παράγει ετησίως η ΕΕ. Επιπλέον, τα κτίρια ευθύνονται για το 40 % της ενεργειακής κατανάλωσης της ΕΕ και για το 36 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με την ενέργεια.

Η αναθεώρηση του κανονισμού για τα δομικά προϊόντα θα ενισχύσει και θα εκσυγχρονίσει τους κανόνες που ισχύουν από το 2011. Θα δημιουργήσει ένα εναρμονισμένο πλαίσιο για την αξιολόγηση και τη γνωστοποίηση των περιβαλλοντικών και κλιματικών επιδόσεων των δομικών προϊόντων. Οι νέες απαιτήσεις για τα προϊόντα θα διασφαλίσουν ότι ο σχεδιασμός και η κατασκευή των δομικών προϊόντων βασίζονται στην πλέον σύγχρονη τεχνολογία, ώστε να καθίστανται τα προϊόντα αυτά πιο ανθεκτικά, επισκευάσιμα, ανακυκλώσιμα και ευκολότερα στην ανακατασκευή τους.

Το εν λόγω πλαίσιο θα διευκολύνει επίσης τους οργανισμούς τυποποίησης να επιτελούν το έργο τους όσον αφορά τη δημιουργία κοινών ευρωπαϊκών προτύπων. Σε συνδυασμό με την ενισχυμένη εποπτεία της αγοράς και τους σαφέστερους κανόνες για τους οικονομικούς φορείς κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού, αυτό θα συμβάλει στην άρση των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία της εσωτερικής αγοράς. Τέλος, ο αναθεωρημένος κανονισμός θα προσφέρει ψηφιακές λύσεις για τη μείωση του διοικητικού φόρτου, ιδίως για τις ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένης μιας βάσης δεδομένων για τα δομικά προϊόντα και ενός ψηφιακού διαβατηρίου προϊόντος.

Μέλη της Επιτροπής προέβησαν στις ακόλουθες δηλώσεις:

Ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, κ. Φρανς Τίμερμανς, δήλωσε: «Είναι καιρός να δώσουμε τέλος στο μοντέλο της “προμήθειας, παραγωγής, βλάβης και απόρριψηςˮ, που είναι τόσο επιβλαβές για τον πλανήτη, την υγεία και την οικονομία μας. Οι σημερινές προτάσεις θα διασφαλίσουν ότι στην Ευρώπη θα πωλούνται τα πλέον βιώσιμα προϊόντα. Επιτρέπουν στους καταναλωτές να εξοικονομούν ενέργεια, να επισκευάζουν και να μην αντικαθιστούν τα χαλασμένα προϊόντα, και να κάνουν έξυπνες περιβαλλοντικές επιλογές όταν αγοράζουν νέα. Έτσι επαναφέρουμε την ισορροπία στη σχέση μας με τη φύση και περιορίζουμε την ευπάθειά μας σε διαταραχές των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού.»

Ο επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, κ. Τιερί Μπρετόν, δήλωσε τα εξής: «Δικαίως οι Ευρωπαίοι καταναλωτές προσδοκούν πιο φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα μεγαλύτερης διάρκειας ζωής. Η μεγαλύτερη βιωσιμότητα και η αποδοτικότερη χρήση των πόρων σημαίνουν επίσης αυξημένη ανθεκτικότητα όταν μια κρίση διαταράσσει τις βιομηχανικές αλυσίδες εφοδιασμού μας. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες της ενιαίας αγοράς, αξιοποιώντας στο έπακρο τα ψηφιακά εργαλεία και βελτιώνοντας την εποπτεία της αγοράς, θα μεγιστοποιήσουμε τις ευκαιρίες τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους καταναλωτές. Η αύξηση της αποδοτικής χρήσης των πόρων και της ενεργειακής απόδοσης στους τομείς των δομικών κατασκευών και της κλωστοϋφαντουργίας ειδικότερα θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης σε ολόκληρη την Ευρώπη.»

Ο επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας, κ. Βιργκίνιους Σινκέβιτσιους, δήλωσε: «Οι προτάσεις μας για την κυκλική οικονομία σημαίνουν την έναρξη μιας εποχής κατά την οποία τα προϊόντα θα σχεδιάζονται με τρόπο που θα αποφέρει οφέλη σε όλους, θα σέβεται τα όρια του πλανήτη μας και θα προστατεύει το περιβάλλον. Με την αύξηση της διάρκειας ζωής των τηλεφώνων που χρησιμοποιούμε, των ρούχων που φοράμε και πολλών άλλων προϊόντων, οι Ευρωπαίοι καταναλωτές θα εξοικονομούν χρήματα. Επίσης, τα προϊόντα στο τέλος της ζωής τους δεν θα αποτελούν πηγή ρύπανσης, αλλά πηγή νέων υλικών για την οικονομία, και έτσι θα μειώνεται η εξάρτηση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων από τις εισαγωγές.»