Καταβολή Αγροτικών Ενισχύσεων για Παραγωγική Χρήση με Καθαρούς Όρους

Του Γ. Κορμέντζα,

Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Περισσότερα από 10 χρόνια είχαν οι αγρότες να δουν τέτοιας έκταση αστοχία στην πληρωμή εξόφλησης επιδοτήσεων, όπως αυτή που έλαβε χώρα στις 17 Δεκεμβρίου 2020. Έχοντας θεωρήσει δεδομένη κατάκτηση την κανονικότητα της καταβολής των ενισχύσεων, αντέδρασαν καθολικά σε αυτό το πρωτόγνωρο έλλειμα πληρωμής της τάξης των 140 εκ. ευρώ. Η μαζική αντίδραση όπως εκφράστηκε ιδιαίτερα στα κοινωνικά δίκτυα (αν δεν υπήρχε η πανδημία μάλλον θα βιώναμε αγροτικά μπλόκα) δημιούργησε μεγάλη πίεση για μια πρόσθετη πληρωμή τρεις μέρες μετά, η οποία διόρθωσε το πρόβλημα κατά το ήμισυ. Αναμφίβολα σημαντικό ρόλο έπαιξε και η δυναμική παρέμβαση της μείζονος και της ελάσσονος αντιπολίτευσης μέσω σχετικών ερωτήσεων – ανακοινώσεων που κατατέθηκαν σε πολλά επίπεδα με ευθεία αναφορά μέχρι και στον Πρωθυπουργό.

Ο ανασχηματισμός και η πρόσφατη αλλαγή ηγεσίας στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αποκλιμάκωσαν περαιτέρω την ένταση και την γενικευμένη δυσφορία, ωστόσο δεν αρκούν για να επιλύσουν χρονίζουσες δυσλειτουργίες που κάθε έτος μεγεθύνονται και πλέον η διαχείρισή τους απαιτεί καθαρή θέση και αντιμετώπιση. Μια πρώτης τάξης ευκαιρία προς αυτή την κατεύθυνση αναμένεται να προκύψει σύντομα με την συζήτηση στην Βουλή που έχει προαναγγελθεί σχετικά με την διαφάνεια στην λειτουργία του κράτους και των θεσμών του.

Επανερχόμενος στην αστοχία της πληρωμής που προαναφέρθηκε, σύμφωνα με τις πλέον αρμόδιες ανακοινώσεις, αυτή προέκυψε λόγω της εκρηκτικής αύξησης των εν δυνάμει δικαιούχων του Εθνικού Αποθέματος (ΕΑ) του 2020. Μια αύξηση που ήταν σε συνέχεια της προηγούμενης αύξησης του 2019 που και αυτή ήταν πολύ μεγαλύτερη της αναμενόμενης σε σχέση με αυτή του 2018. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε συνεχείς απαιτήσεις δικαιωμάτων ενισχύσεων που ξεπερνούν κατά πολύ την αντοχή μιας συμβατικής «δεξαμενής» δικαιωμάτων που δημιουργείται σύμφωνα με τους κοινοτικούς κανονισμούς κάθε έτος προκειμένου να στηρίξει νέους και νεοεισερχόμενους παραγωγούς. Προκειμένου λοιπόν να ικανοποιηθούν αυτές οι πρόσθετες απαιτήσεις έλαβε χώρα μια επιπρόσθετη σημαντική μείωση στα δικαιώματα επιδοτήσεων των παραγωγικών αγροτών. Αυτή η μείωση προκάλεσε μεγάλη αντίδραση και αγανάκτηση καθώς ήταν οριζόντια δίχως να την έχουν έγκαιρα διαγνώσει, επικοινωνήσει και εξηγήσει ως όφειλαν οι αρμόδιοι εμπλεκόμενοι σε όλη την διαδικασία συλλογής και ελέγχου των αιτήσεων και καταβολής των αντίστοιχων ενισχύσεων.

Το πρόβλημα εύκολα μπορούσε να γίνει αντιληπτό από την φάση κιόλας της συλλογής των αιτήσεων ενισχύσεων του 2020 (αλλά και του 2019). Υπήρξαν αρκετές καταγγελίες και ανακοινώσεις από θεσμικά όργανα των αγροτών ότι σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, σε ένα όχι και τόσο μικρό αριθμό Κέντρων Υποδοχής Δηλώσεων (ΚΥΔ), γινόντουσαν αιτήσεις ΟΣΔΕ για λήψη κοινοτικών ενισχύσεων που αφορούσαν βοσκήσιμη έκταση/βοσκότοπο από αιτούντες που δεν είχαν ζώα ή/και δεν είχαν δικαιώματα. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι σχετικές αναφορές για αιτούντες που είτε αποκτούσαν, είτε μίσθωναν μεγάλες εκτάσεις ιδιωτικών βοσκοτόπων σε αντίστοιχες γεωχωρικές θέσεις που τα προηγούμενα χρόνια είχαν καταχωρηθεί δημόσιες εκτάσεις. Είναι προφανές ότι αυτό είναι το υπόβαθρο που δημιουργεί την εκρηκτική αύξηση των εν δυνάμει δικαιούχων του εθνικού αποθέματος.

Προκύπτει λοιπόν εύλογα ένα ερώτημα που έχει να κάνει με την επάρκεια ή την ανεπάρκεια του πλαισίου συλλογής των αιτήσεων ενίσχυσης και του ελέγχου (αποσφαλμάτωσης) αυτών σε πρώτο βαθμό. Μάλιστα το ερώτημα γίνεται αρκετά επίκαιρο καθώς έχει λήξει η σχετική πιστοποίηση επταετίας της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου των φορέων υποβοήθησης συλλογής των αιτήσεων ΟΣΔΕ. Επομένως θα πρέπει να αποφασιστεί άμεσα ποιο θα είναι το επόμενο σύγχρονο και διαφανές πλαίσιο θεωρώντας ως δεδομένο (το οποίο πράγματι χωρά αρκετή συζήτηση…) ότι απαιτείται να υπάρξει ένα τέτοιο. Είναι σημαντικό να καταγραφεί ότι οποιοδήποτε πλαίσιο υποβοήθησης και αν υιοθετηθεί, είναι αναγκαίο να είναι σύμμορφο με την απαιτούμενη τεχνολογική αναβάθμιση της λειτουργίας του ΟΠΕΚΕΠΕ. Επιπρόσθετα αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί απλά να αντιγράψει παρελθοντικά πρότυπα αλλά οφείλει να ενσωματωθεί αρμονικά στο γνωσιακό γεωργικό οικοσύστημα που σύντομα αναμένεται να εκκινήσει να οικοδομείται στο αγροτικό γίγνεσθαι της χώρας. Αναπόσπαστα κομμάτια του οικοσυστήματος αποτελούν ο ΟΠΕΚΕΠΕ και οι φορείς υποβοήθησης του πλαισίου και οποιαδήποτε άλλη εκούσια ή ακούσια θεώρηση πυρπολεί εκ την γέννησή του το ψηφιακό αγροτικό μετασχηματισμό της χώρας.

Αξιοποιώντας λοιπόν την γνώση και τα διδάγματα της προγραμματικής περιόδου που έφυγε, μια εξέλιξη του παλαιού πλαισίου συλλογής αιτήσεων σε συνέργεια με το υπό ανάπτυξη οικοσύστημα θα μπορούσε να περιλαμβάνει τρεις τύπους φορέων υποβοήθησης, ήτοι: α) Φορείς Υπηρεσιών (ΦΥ), β) Κέντρα Υποβολής Δηλώσεων Ενισχύσεων (ΚΥΔΕ) και γ) Φυσικά Πρόσωπα (ΦΠ) που πρακτικά είναι οι Γεωργικοί Σύμβουλοι που έχουν καταγραφεί στο σχετικό μητρώο του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. Οι ΦΥ και τα ΚΥΔΕ οφείλουν να περάσουν μέσα από μια διαδικασία πιστοποίησης, τα δε φυσικά πρόσωπα μπορούν να θεωρηθούν de facto πιστοποιημένα εφόσον έχουν ενεργή εγγραφή στο μητρώο συμβούλων. Οι ΦΥ πιστοποιούνται για να παρέχουν στα φυσικά πρόσωπα, τα ΚΥΔΕ και στον ΟΠΕΚΕΠΕ εκείνες τις υπηρεσίες που θα εξειδικεύει και ενεργοποιεί κάθε έτος ο ΟΠΕΚΕΠΕ. Με αυτό τον τρόπο ΟΠΕΚΕΠΕ μπορεί να αντιμετωπίζει δυσλειτουργίες με δυναμικό τρόπο όπως παραδειγματικά παρουσιάστηκαν την φετινή χρονιά και οδήγησαν στην αστοχία της καταβολής των άμεσων ενισχύσεων. Το πλήθος των ΚΥΔΕ οφείλει να είναι εξορθολογισμένο σε σχέση με τα παλαιά ΚΥΔ, δίχως ωστόσο να μειώνονται οι επιλογές για τους υπόχρεους υποβολής αίτησης ενίσχυσης, ίσα ίσα αυτές οι επιλογές αυξάνονται λόγω της προσθήκης των φυσικών προσώπων – γεωργικών συμβούλων που ναι μεν θα εξυπηρετούν μικρό αριθμό υπόχρεων αίτησης ενίσχυσης, ωστόσο θα συμβάλουν καθοριστικά στην εμπέδωση της γνώσης και της καινοτομίας που επιβάλει η νέα προγραμματική περίοδος.

Η καταβολή των ενισχύσεων με καθαρούς όρους για παραγωγική χρήση αποτελεί πρωτεύουσα πολιτική, επιχειρησιακή και τεχνολογική προτεραιότητα ενός περιβάλλοντος που αλλάζει δραματικά φέρνοντας στο προσκήνιο νέες υγιείς δυνάμεις ικανές να ανατρέψουν στερεότυπα και καθεστωτικές συμπεριφορές που προκύπτουν από ολοκληρωτικό έλεγχο ενός κλειστού συστήματος που αναπαράγει δεσμεύσεις και φόβους.