Το μέλλον του ευρωπαϊκού χελιού (Anguilla anguilla), ενός εμβληματικού είδους ψαριού, που εκτιμάται επίσης πολύ στη μεσογειακή κουζίνα, βρίσκεται σήμερα σε κίνδυνο. Όμως, ένα σχέδιο διαχείρισης που περιλαμβάνει τη μερική διακοπή της αλιείας χελιού κάθε χρόνο, την πλήρη απαγόρευση της ερασιτεχνικής αλιείας χελιού και τη δημιουργία ενός δικτύου παρακολούθησης για τον εντοπισμό αποτελεσματικών μέτρων διαχείρισης θα μπορούσε να συμβάλει στην αναστροφή της κατάστασης.
Τα χέλια κινδυνεύουν με εξαφάνιση και αντιμετωπίζουν απειλές όπως η κλιματική αλλαγή, η απώλεια οικοτόπων, η ρύπανση και η υπεραλίευση σε όλο το μήκος των μεταναστευτικών τους διαδρομών, οι οποίες ξεκινούν από τη θάλασσα των Σαργασσών και καλύπτουν ένα εύρος κατανομής από τη Μεσόγειο έως τη βόρεια Ευρώπη. Το 2020, η μετανάστευση των νεαρών ευρωπαϊκών χελιών σε ενδιαιτήματα γλυκού νερού, ένα κρίσιμο στάδιο του κύκλου ζωής τους, έφτασε σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο.
Η Γενική Επιτροπή Αλιείας για τη Μεσόγειο (GFCM) του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) ανταποκρίθηκε στην κατάσταση και πρωτοστάτησε σε ένα ολοκληρωμένο ερευνητικό πρόγραμμα σε εννέα μεσογειακές χώρες μεταξύ 2020 και 2022.
Τα αποτελέσματα των εργασιών αυτών, που δημοσιεύονται στην έκθεση Το ευρωπαϊκό χέλι στη Μεσόγειο Θάλασσα: Αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος της ΓΕΑΜ, παρέχουν μια λεπτομερή επισκόπηση της αλιείας χελιού, των ενδιαιτημάτων και των βιολογικών και οικολογικών χαρακτηριστικών των τοπικών αποθεμάτων. Η έκθεση προσφέρει επίσης μια ολοκληρωμένη ματιά στα τρέχοντα μέτρα διαχείρισης και διατήρησης και πραγματοποιεί μια αξιολόγηση των βασικών μέτρων με βάση μοντέλα.
Η έκθεση προσδιόρισε τις λιμνοθάλασσες ως κρίσιμο ενδιαίτημα για τα χέλια στη Μεσόγειο Θάλασσα. Ωστόσο, οι λιμνοθάλασσες αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η αλιευτική πίεση και η ρύπανση.
Η απώλεια ενδιαιτημάτων, η κακή ποιότητα του νερού και η ρύπανση είναι επίσης εμφανείς σε άλλα ενδιαιτήματα χελιών, όπως τα ποτάμια και οι εκβολές ποταμών.
Η έρευνα διαπίστωσε επίσης ότι, παρά τα πολυάριθμα μέτρα διαχείρισης της αλιείας που εφαρμόζονται, ορισμένα από αυτά, όπως οι περίοδοι απαγόρευσης και οι απαγορεύσεις αλιείας ορισμένων σταδίων, παρουσίαζαν ανεπαρκή εναρμόνιση και συχνά δεν ήταν επαρκώς ευθυγραμμισμένα με τις τοπικές συνθήκες, μειώνοντας την αποτελεσματικότητά τους.
Η μείωση των χελιών επηρεάζει τους αλιείς, καθώς τα αλιεύματα έχουν μειωθεί εκθετικά.
"Πριν από μένα, ο πατέρας μου και ο παππούς μου ψάρευαν εδώ. Όλοι ψαρεύουμε για να βγάλουμε τα προς το ζην. Δυστυχώς, τώρα ψαρεύουμε πολύ λίγο. Παλιά ψαρεύαμε πολύ", δήλωσε ο Adriano Deiana, ένας ψαράς χελιών στη Σαρδηνία της Ιταλίας.
Η μείωση των πόρων έχει επίσης ως αποτέλεσμα οι αλιείς να εγκαταλείπουν τις θέσεις εργασίας τους, με επακόλουθες απώλειες στην παραδοσιακή γνώση, τη διαχείριση και την περιβαλλοντική διαχείριση που οι ίδιοι οι αλιείς παρείχαν.
Ένα συντονισμένο σχέδιο διαχείρισης για την ανάκαμψη
Η δεινή κατάσταση υπογραμμίζει την ανάγκη για δράση σε πολλαπλά επίπεδα.
"Το ευρωπαϊκό χέλι, τα ενδιαιτήματα που φιλοξενούν τα διάφορα στάδια της ζωής του και τα μέσα διαβίωσης που συντηρεί απαιτούν δράση και προστασία σε όλα τα μέτωπα: βιολογικό, περιβαλλοντικό, κοινωνικοοικονομικό", δήλωσε η Elisabetta Betulla Morello, μία από τους συντάκτες της έκθεσης και υπεύθυνη αλιευτικών πόρων της ΓΕΑΜ. "Η συνεργασία είναι απαραίτητη για τον προσδιορισμό και την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων, όχι μόνο για τη διαχείριση της αλιείας, αλλά και για την προστασία του περιβάλλοντος και του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος που περιστρέφεται γύρω από αυτό το είδος", πρόσθεσε.
Ξεκινώντας από τα μεταβατικά μέτρα που εφαρμόζονται ήδη από το 2021 και με βάση τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος, το 2022 η ΓΕΑΜ ενέκρινε πολυετές σχέδιο διαχείρισης για το ευρωπαϊκό χέλι στη Μεσόγειο Θάλασσα. Περιλαμβάνει μερικό κλείσιμο της αλιείας χελιού για έξι μήνες κάθε χρόνο, με εναλλακτικές επιλογές για την εφαρμογή του. Επιβάλλει επίσης πλήρη, μόνιμη απαγόρευση της ερασιτεχνικής αλιείας του ευρωπαϊκού χελιού σε όλα τα στάδια - γυάλινο χέλι, κίτρινο χέλι και ασημένιο χέλι, και σε όλα τα ενδιαιτήματα - γλυκά νερά, υφάλμυρα και θαλάσσια. Τα μέτρα αυτά ενισχύθηκαν το 2023 με πρόσθετα προληπτικά μέτρα για την προστασία του γυάλινου χελιού.
Ένα άλλο βασικό μέρος του σχεδίου είναι η δημιουργία ενός δικτύου παρακολούθησης με τη συμμετοχή αλιέων και επιστημόνων σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, προκειμένου να προσδιοριστούν αποτελεσματικά μέτρα διαχείρισης, προσαρμοσμένα στις συγκεκριμένες καταστάσεις και εφαρμοσμένα από όλους τους ενδιαφερόμενους. Σε εργαστήρια έχουν ήδη έρθει σε επαφή αλιείς, επιστήμονες και διοικητικοί υπάλληλοι, ανταλλάσσοντας μελέτες περιπτώσεων και βέλτιστες πρακτικές, με σκοπό την αναπαραγωγή τους αλλού.
Διερεύνηση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων: η δεύτερη φάση του ερευνητικού προγράμματος
Μια κοινωνικοοικονομική μελέτη αποτελεί μέρος της επόμενης φάσης του ερευνητικού προγράμματος, η οποία θα επεκτείνει επίσης τις υπάρχουσες βάσεις δεδομένων για τους οικοτόπους και θα συλλέξει πληροφορίες για την αξιολόγηση των μέτρων διαχείρισης.
Απώτερος στόχος είναι να διασφαλιστεί η διατήρηση του είδους και η διατήρηση της κληρονομιάς της βιοτεχνικής αλιείας στις παράκτιες κοινότητες της Μεσογείου.